Το συγκεκριμένο άρθρο είναι η δεύτερη μου εργασία στο μάθημα των «πολιτικών ιδεολογιών» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Δεν συνηθίζω να ανεβάζω εργασίες μου στο Blog, όμως αυτήν, λόγω του συγκεκριμένου καθαρά προβοκατόρικου θέματος θα την ανεβάσω. Για δύο λόγους το κάνω κυρίως, αφενός επειδή φένεται ξεκάθαρα ότι μέσα απο τα πανεπιστήμια γίνεται ελεεινή προπαγάνδα του αντικομμουνισμού, και αφεταίρου, επειδή με αφορμή την προπαγάνδα, προσπάθησα στην εργασία να παω κόντρα σε αυτό που το θέμα προσπαθεί να μας εκμαιεύσει, ότι δηλαδή η Σ.Ε κατέρρευσε μόνο για ζητήματα εκ των έσω, και ότι αιτία για αυτό ήταν οι «ελλατωματικές» ιδέες του Μαρξ.

ΕΑΠ/ΕΠΟ 43/2010-2011
ΘΕΜΑ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
«Στα μέσα της δεκαετίας του ενενήντα σχεδόν όλα τα καθεστώτα του υπαρκτού
σοσιαλισμού είχαν καταρρεύσει, χωρίς την παραμικρή εξωτερική επέμβαση.
Θεωρείτε ότι οι ιδέες του Marx σχετίζονται με αυτή την κατάρρευση; Αν ναι,
σε ποιο βαθμό;»
Αριθμός λέξεων: 2200
Ημερομηνία παράδοσης: 24 Ιανουαρίου 2011
Προτεινόμενη ενδεικτική βιβλιογραφία
Αdler, Alexandre, O Κομμουνισμός, Αθήνα: Πόλις, 2004.
Dreyfus, Michel κ.α., O αιώνας των κομμουνισμών, Αθήνα: Πόλις, 2001.
Haarscher, Guy & Telo, Mario, επ., Μετά τον κομμουνισμό, Αθήνα: Παπαζήσης, 1997.
Haddock, Bruce, Ιστορία της πολιτικής σκέψης, Αθήνα: Πατάκης, 2009, κεφάλαιο οκτώ.
Hall, Stuart κ.α., Η νεωτερικότητα σήμερα, Αθήνα: Σαββάλας, 2003, κεφάλαιο ένα.
Heywood, A. Πολιτικές Ιδεολογίες, σσ. 235-39.
Εισαγωγή
Άποψη μου είναι, διαβάζοντας το θέμα της εργασίας, πως τα πράγματα δεν έγιναν έτσι όπως ακριβώς μας προιδεάζει. Δηλαδή, θεωρώ, πως ούτε τα καθεστώτα κατέρρευσαν χωρίς την παραμικρή εξωτερική παρέμβαση, ούτε ότι οι θεωρίες του Μαρξ ήταν υπεύθυνες για την κατάρρευση ή κατά άλλους ανατροπή.
Προκειμένου να υποστηρίξω την άποψη μου, η οποία δεν είναι μόνο δική μου, αλλά εκφράζει μεγάλη μερίδα ανθρώπων, θα χωρίσω την απάντηση σε δύο κύρια μέρη. Στο πρώτο μέρος πρόκειται να αναφερθώ στους εξωτερικούς κυρίως παράγοντες που συνέδραμαν στην διάλυση των σοσιαλιστικών χωρών. Στο δεύτερο μέρος θα αναφερθώ στα στοιχεία εκείνα, που δείχνουν ακριβώς, ότι η διάλυση ήταν μια διαδικασία που ξεκίνησε πολλά χρόνια πριν την κατάρρευση, και συνέβη, όχι επειδή ακολουθήθηκαν σωστά τα βήματα για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού και η μαρξιστική θεωρία, αλλά επειδή υπήρξε απόκλιση από αυτή.
Μέρος Πρώτο, οι προκλήσεις στο εξωτερικό
Από την σύσταση τους κιόλας, τα κομμουνιστικά κράτη του 20ου αιώνα αναγκάστηκαν να αντιμετωπίσουν εχθρούς εκ των έσω και εκ των έξω. Το Μπολσεβίκικο καθεστώς για παράδειγμα, έπρεπε να επιβιώσει μέσα από έναν τριετή εμφύλιο πόλεμο, στον οποίο οι «Λευκοί» ή οι Τσαρικές δυνάμεις υποστηριζόταν από στρατεύματα της Αγγλίας, της Γαλλίας, των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας(Andrew Heywood, 2007, σελ. 245). Στο συγκεκριμένο μέρος θα μας απασχολήσουν κυρίως οι προκλήσεις στο εξωτερικό, οι οποίες δεν σταμάτησαν τις πιέσεις τους μέχρι και την κατάρρευση της Σ.Ε και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών.
Τρείς είναι οι κατηγορίες οι οποίες μπορούμε να διακρίνουμε, όσον αφορά τις πιέσεις και τις προκλήσεις που δέχθηκε η Σ.Ε από το εξωτερικό.
Α)Ο ψυχρός πόλεμος και οι επιπτώσεις του.
Β)Η στροφή της Κίνας και η στάση της Γιουκοσλαβίας.
Γ) Οι επαναστάσεις και οι επεμβάσεις των αμερικάνων σε διάφορα ανά τον κόσμο κράτη τα οποία η Σ.Ε υποστήριξε, κάτι που τις κόστισε τόσο σε οικονομικό όσο και σε διπλωματικό επίπεδο.
Παρακάτω πρόκειται να αναφερθώ, στο πως επηρέασαν οι εξωτερικοί αυτοί παράγοντες την πορεία της Σ.Ε και της σοσιαλιστικής οικοδόμησης.
Ο ψυχρός Πόλεμος
«Ο πόλεμος δε συνίσταται μόνο στη διεξαγωγή της μάχης ή στην τέχνη του πολέμου, αλλά στο χρονικό εκείνο διάστημα στο οποίο η θέληση να προσφύγει κανείς σε πόλεμο είναι επαρκώς γνωστή» Thomas Hobbes(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 290)
Οι εξοπλιστικοί ανταγωνισμοί του ψυχρού πολέμου, αποτέλεσαν πραγματική οικονομική αιμορραγία, κυρίως για την Σ.Ε. Υπολογίζεται ότι το ¼ της συνολικής σοβιετικής παραγωγής αντιστοιχούσε σε αμυντικές δαπάνες, ενώ το ποσοστό στις ΗΠΑ αντιστοιχούσε μόλις στο 7/100 του ΑΕΠ. Δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε, ότι η Σ.Ε, σε αντίθεση με την Αμερική, υπήρξε μια αρκετά κλειστή οικονομία, οι οποία δεν είχε στην διάθεση της το δίχτυ ασφαλείας των διεθνών αγορών(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 320).
Αυτό ίσως να είχε υπόψη της η Ουάσινγκτον, και για αυτό το λόγο έκανε ότι της ήταν δυνατόν, προκειμένου να μετατρέψει το ζήτημα της υποτιθέμενης «κομμουνιστικής απειλής» σε μείζον για όλες τις χώρες τις δικής της επιρροής. Το ρόλο αυτό, της προστασίας δηλαδή από την κομμουνιστική απειλή, τον ανέλαβε το ΝΑΤΟ, είχε ως αποστολή να προστατεύει τον κόσμο από την κομμουνιστική απειλή. Ο «αμυντικός» αυτός οργανισμός έγινε εύκολα αποδεκτός, αφού οι κυβερνήσεις των δυτικών κρατών, ήταν σαφέστατα αντικομουνιστικές(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 303). Σε ιδεολογικό επίπεδο, οι κομμουνιστικές χώρες, είχαν να αντιμετωπίσουν ένα ευρύ φάσμα ιδεολογιών και κομμάτων εξουσίας στις δυτικές χώρες που ξεκινούσαν από την σοσιαλδημοκρατία και έφταναν ως και την μετριοπαθή, μη εθνικιστική δεξιά.(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 306) Όλα αυτά όπως ήταν λογικό δημιουργούσαν το αίσθημα της απομόνωσης, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να εντείνονται οι εξοπλιστικές δαπάνες στην ΕΣΣΔ, και χρήματα που θα έπρεπε να ξοδεύονται υπέρ της ευημερία του λαού δαπανούνταν σε εξοπλιστικά προγράμματα.
Εδώ να αναφέρουμε, και τις προσπάθειες των ΗΠΑ, να προσελκύσουν και να προσηλυτίσουν στα πανεπιστήμια τους, φοιτητές από χώρες τις Λατινικής Αμερικής, εκεί δηλαδή όπου είχε περάσει στα λαϊκά στρώματα η σοσιαλιστική ιδεολογία. Υπολογίζεται ότι στο πανεπιστήμιο του Σικάγο(«Σχολή του Σικάγο»), κατά την περίοδο του ψυχρού πολέμου, και συγκεκριμένα το 1970, το 1/3 των φοιτητών σε οικονομικές σπουδές προερχόταν από χώρες όπως η Χιλή, η Βραζιλία, η Αργεντινή και το Μεξικό, αξίζει δε να σημειωθεί, ότι όλα τα έξοδα των φοιτητών τα κάλυπτε το αμερικάνικο κράτος και διάφορα ιδρύματα των ΗΠΑ. Οι συγκεκριμένες σπουδές είχαν καθαρά ιδεολογικό χαρακτήρα, και οι ίδιοι οι καθηγητές της σχολής, άνθρωποι όπως ο Άρνολντ Χάρμπεργκερ, έβλεπαν τους εαυτούς τους ως αφοσιωμένους ιεραπόστολους του νεοφιλελευθερισμού. Πανεπιστήμια παραρτήματα της σχολής του Σικάγο, σύντομα ιδρύθηκαν σε πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής(Naomi Klein, 2007, σελ. 89-92).
Η στροφή της Κίνας και η στάση της Γιουκοσλαβίας
Όμως δεν ήταν μόνο τα δυτικά κράτη εκείνα που απειλούσαν ή ανταγωνιζόταν την κομμουνιστική οικοδόμηση, αντίθετα, μεταξύ των ίδιων των κομμουνιστικών κρατών αναπτύχθηκαν ανάλογες έχθρες. Οι έχθρες αυτές, αμαύρωναν την εικόνα εκείνη που ήθελε τον σοσιαλισμό να οικοδομείται ανά τον κόσμο κερδίζοντας ολοένα και περισσότερους οπαδούς. Η διάσπαση αυτή, εκτός λοιπόν του ότι αποδυνάμωνε τα μη ενωμένα κομμουνιστικά κράτη, αποτελούσε και ως ένα βαθμό αρνητική διαφήμιση του σοσιαλισμού στους πολίτες των μη κομμουνιστικών χωρών, και έδινε τροφή στην αντικομουνιστική προπαγάνδα.
Συγκεκριμένα η Γιουγκοσλαβία βρισκόταν σε συνεχή ρήξη με την ΕΣΣΔ, αφού ποτέ δεν προσχώρησε στο σοβιετικό στρατόπεδο(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 297). Μεγαλύτερο όμως πλήγμα αποτέλεσε το ρήγμα μεταξύ των 2 μεγάλων κομμουνιστικών κρατών, την Κίνα και την Σ.Ε, την δεκαετία του 70, όταν η Κίνα αποχώρησε από το κοινό «κομμουνιστικό στρατόπεδο»( Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 292), επειδή θεώρησε ότι η πολιτική του Χρουστσώφ αποτελούσε υποχώρηση προς τον καπιταλισμό»( Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 311).
Οι επαναστάσεις και οι επεμβάσεις των αμερικάνων σε διάφορα ανά τον κόσμο κράτη τα οποία η Σ.Ε υποστήριξε
Αιτία οικονομικής αποδυνάμωσης της σοβιετικής οικονομίας, δεν ήταν μόνο οι χώρες οι οποίες τις εναντιώθηκαν, αλλά και χώρες που την έβλεπαν ως «μητρική» χώρα, η οποία είχε ως αποστολή της την διάδοση και διατήρηση των κομμουνιστικών ιδεωδών ανά τον κόσμο. Στις χώρες αυτές κατά περιόδους, αναπτυσσόταν κινήματα τέτοια, που ζητούσαν την υποστήριξη της Σ.Ε, τόσο σε οικονομικό, εξοπλιστικό, αλλά και στρατιωτικό επίπεδο. Τα κινήματα αυτά, όπως είναι φυσικό, η δύση δεν τα έβλεπε με καλό μάτι, για αυτό και τα πολέμησε, άλλοτε έμμεσα και άλλοτε άμεσα.
Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η Κούβα, με αποκορύφωμα την κρίση του κόλπου των χοίρων το 1962.Ως απάντηση στα πυρηνικά όπλα που είχαν τοποθετήσει οι ΗΠΑ στα σύνορα της Τουρκίας με τη Σ.Ε, οι σοβιετική, επί περιόδου Χρουστσώφ, εγκατέστησαν τους δικούς τους πυραύλους στα σύνορα της κούβας. Το θερμό επεισόδιο έληξε με την από κοινού απομάκρυνση των όπλων από τα σύνορα(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 294-295), όμως το εμπάργκο προς αυτήν που ξεκίνησε στα τέλη της ίδιας δεκαετίας, ανάγκαζε την Σ.Ε να ξοδεύει συνεχώς πόρους για την υποστήριξη του σοσιαλιστικού αυτού κράτους.
Άλλο εξ ίσου σημαντικό μέτωπο αναμέτρησης της Σ.Ε με τις ΗΠΑ, υπήρξε το Βιετνάμ. Το Νότιο και το Βόρειο Βιετνάμ, ενεπλάκησαν σε έναν πόλεμο μεγάλου μεγέθους, που οι επιπτώσεις του ξεπερνούσαν τα σύνορα αυτής της χώρας. Η Αμερική διόρισε τον Νγκο Ντινχ Ντιέμ, πρόεδρο του Νότιου Βιετνάμ που κατόπιν εξαπέλυσε πόλεμο εναντίον του Βορείου Βιετνάμ, το οποίο ήταν κομμουνιστικό. Από το 1967, οι ΗΠΑ κήρυξαν και επίσημα τον πόλεμο στο Βόρειο Βιετνάμ, εξοπλίζοντας τους Νότιους και στέλνοντας εκατοντάδες χιλιάδες στρατού, ενώ η Σ.Ε υποστήριξε τους Βιετκόνγκ εξοπλίζοντας τους με υπερσύχρονα όπλα. Το 1975 ο πόλεμος έληξε υπέρ του Βόρειου Βιετνάμ, έχοντας κοστίσει χιλιάδες ζωές(για ΗΠΑ και Βιετνάμ) και πολύτιμους οικονομικούς πόρους για την Σ.Ε, που σε αντίθεση με τις ΗΠΑ, η διεξαγωγή πολέμου ή η υποστήριξη του, δεν ήταν τρόπος να κινηθεί η εγχώρια οικονομία(http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%92%CE%B9%CE%B5%CF%84%CE%BD%CE%AC%CE%BC).
Ένας παρόμοιος με του Βιετνάμ πόλεμος ήταν ο πόλεμος του Yom Kippur το 1973, στον οποίο συγκρούστηκε το Ισραήλ(ο ισχυρότερος σύμμαχος των αμερικάνων στην Μέση ανατολή) με τις δυνάμεις της Αιγύπτου και της Συρίας που εφοδιαζόταν από τους Σοβιετικούς. Παράλληλα οι ΗΠΑ και η Σ.Ε, συγκρούστηκαν με έμμεσο τρόπο, υποστηρίζοντας τα δηλαδή με εξοπλισμούς και πραξικοπήματα, σε κράτη της Αφρικής, της Ασίας αλλά και της Αμερικάνικης ηπείρου, τα οποία «έκλιναν» προς τον σοσιαλισμό και επέτρεπαν στην Σ.Ε να διατηρεί στρατιωτικές βάσεις στα εδάφη τους(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 314-315).
Τελικά οι ΗΠΑ κατάφεραν να εκδιώξουν την Σ.Ε από την Αίγυπτο, ενώ η επιθετική πολιτική της Σ.Ε, στην οποία προστέθηκε και η επέμβαση στο Βιετνάμ, απαιτούσε τόσους πόρους για την διατήρηση της, που δυσχέραινε τα πράγματα στο εσωτερικό. Υπολογίζεται ότι μετά το 64 η Σ.Ε αύξανε τις αμυντικές της δαπάνες, κατά 3-4/100 το χρόνο για 20 ολόκληρα χρόνια(Eric Hobsbawm, 2010, σελ. 315-316), πόροι που θα ήταν προτιμότερο ίσως να είχαν αφιερωθεί στην βελτίωση του επιπέδου διαβίωσης στο εσωτερικό.
Κλείνοντας να αναφέρουμε και τον πόλεμο της Κορέας στον 38ο παράλληλο, στον οποία ενεπλάκησαν οι δυνάμεις των ΗΠΑ και της Κίνας, η οποία υποστηριζόταν με μαχητικά αεροπλάνα και άλλους πολεμικούς εξοπλισμούς από την Σ.Ε. Ο πόλεμος αυτός κράτησε από το 1950 έως το 1953, και όρισε τα μέχρι και σήμερα σύνορα μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας(http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%BF%CF%81%CE%AD%CE%B1%CF%82).
Όμως θα ήταν κουτό να πιστεύαμε πως η διάλυση των κομμουνιστικών κρατών, και κυρίως της Σ.Ε οφείλεται μοναχά στις εξωτερικές επεμβάσεις. Μεγάλο ρόλο, ίσως τον μεγαλύτερο, έπαιξαν οι εξελίξεις στο εσωτερικό, οι οποίες φυσικά δεν ήταν ανεξάρτητες από εκείνες στο εξωτερικό, όμως αν είχαν ακολουθηθεί διαφορετικοί χειρισμοί ίσως τα πράγματα να εξελισσόταν διαφορετικά. Στο δεύτερο μέρος τις εργασίας θα μας απασχολήσουν εκείνες οι λανθασμένες κινήσεις που έγιναν στο εσωτερικό, και οι οποίες οδήγησαν σταδιακά στην κατάρρευση.
Μέρος δεύτερο, οι χειρισμοί στο εσωτερικό
Για τον Μαρξ, προκειμένου να φτάσουμε από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό(δηλαδή ένα σύστημα αταξικό το οποίο δεν θα είχε την ανάγκη μιας ανώτερης κρατικής αρχής), χρειαζόταν ένα μεταβατικό στάδιο, το σοσιαλιστικό. Το σοσιαλιστικό στάδιο θα διαρκούσε για όσο θα συνέχιζαν να υπάρχουν ταξικοί ανταγωνισμοί. Στο κράτος αυτό «η δικτατορία του προλεταριάτου» θα εγγυόταν τα κεκτημένα της επανάστασης, και θα απέτρεπε την αντεπανάσταση από την εκδιωχθείσα αστική τάξη(Andrew Heywood, 2007, σελ. 243-244).
Τρία είναι τα βασικά σημεία της μαρξιστικής θεωρίας για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού
– Οι τάξεις και όχι τα άτομα είναι εκείνα που καθορίζουν τις αλλαγές
– Όσο υπάρχουν διαφοροποιήσεις στην κοινωνία, τότε αυτή δεν είναι αταξική και δεν μπορεί να επιτευχθεί κομμουνισμός
– Οι καρποί της παραγωγής και τα μέσα, οφείλουν να είναι περιουσία της κοινωνίας, και όχι ατομική ιδιοκτησία, γιατί η διαδικασία της παραγωγής είναι κοινωνική και όχι ατομική.
Παρακάτω, χρησιμοποιώντας ως μοντέλο έρευνας την Σ.Ε, θα δείξω πως σχετίζεται η απόκλιση από αυτές τις βασικές αρχές με την σταδιακή διάλυση της και την τελική κατάρρευση, ότι δηλαδή δεν ευθύνονται οι ιδέες του Μαρξ για αυτήν, αλλά η απομάκρυνση της Σοβιετικής πολιτικής από τις ιδέες αυτές.
Πριν αρχίσουμε, ας σημειωθεί ότι ο Μαρξ, είχε εκφράσει την πεποίθηση ότι ο Σοσιαλισμός θα ξεκινούσε από χώρες που είχαν φτάσει τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής στα όρια του, ούτε η Κίνα, ούτε η Ρωσία είχαν φτάσει σε αυτό το στάδιο, αλλά οι δομές τους ήταν σε μεγάλο βαθμό προ-καπιταλιστικές(Andrew Heywood, 2007, σελ. 245).
Με τη λήξη του β Παγκοσμίου Πολέμου, αναπτύχθηκε διαπάλη ανάμεσα σε δύο βασικά ρεύματα στην θεωρία και την πολιτική, τους «αγοραίους» και τους «αντι-αγοραίους». Ο Ι.Β. Στάλιν, ως ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΣΕ, ηγήθηκε της οργανωμένης εσωκομματικής συζήτησης στηρίζοντας και πρακτικά την αντι-αγοραία κατεύθυνση.
Η πολιτική του Στάλιν ήταν υπέρ της ενίσχυσης των κολχόζ[1], και της μετατροπής των σοβχόζ[2] σε άμεση κοινωνική ιδιοκτησία. Αυτό είχε ως σκοπό να εξαλείψει τους ταξικούς διαχωρισμούς μεταξύ των εργατών των κολχόζ και των αγροτοπαραγωγών των σοβχόζ, στα οποία επιβίωναν ακόμα υποτυπώδη αλλά επικίνδυνα ταξικά συμφέροντα(από το 50 ως το 52, συνενώθηκαν 254.000 μικρότερα κολχόζ, για να φτιαχτούν 97.000 μεγαλύτερα, έτσι ώστε να γίνει πιο εύκολος ο κεντρικός έλεγχος και πιο άμεση η κοινωνικοποίηση τους). Επίσης, ορθώς κατάλαβε ότι τα παραγόμενα στα κολχόζ προϊόντα, τα οποία διανέμονταν στην κοινωνία ως εμπορεύματα, δεν συμβάδιζαν με την σοσιαλιστική οικοδόμηση(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 17). Ο νόμος της αξίας, δεν έχει θέση στο εσωτερικό μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας, αυτό ήταν κάτι το οποίο υποστήριζε και ο Μαρξ, αφού στα παραγόμενα προϊόντα, δεν θα έπρεπε να λαμβάνετε υπόψη η εμπορευματική τους αξία, όπως στις καπιταλιστικές χώρες, αλλά η αξία χρήσης. Κατά την περίοδο του Στάλιν, η Σοβιετική οικονομία, βασισμένη σε αυτές τις αρχές, προχωρούσε ορθά το δρόμο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης[3].
Μετά το θάνατο του Στάλιν, η πορεία αυτή σταδιακά ανακόπηκε, κομβικό σημείο, το οποίο σηματοδοτεί την αρχή του τέλους, αποτέλεσε το 20 συνέδριο του ΚΚΣΕ(1956), στο οποίο άρχισε να γίνεται στροφή προς αναθεωρητικές και οπορτουνιστικές θέσεις για ζητήματα οικονομίας, στρατηγικής του κομμουνιστικού κινήματος και των διεθνών σχέσεων(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 11). Ήδη, στις αρχές τις δεκαετίας του 50, με την εσωκομματική διαμάχη που πυροδοτούταν από κολχοζνικούς αγρότες, διευθυντικά στελέχη στην αγροτική παραγωγή που είχαν επιρροή σε μέλη του κόμματος, έγινε αποδεκτό το αίτημα τους για αποδοχή του νόμου της αξίας ως νόμου της σοσιαλιστικής ανάπτυξης. Αυτό ήταν λάθος, διότι έτσι υποστηριζόταν συγκεκριμένα συμφέροντα(των κολχοζνικών αγροτών που εξέλισσαν τις εμπορικές σχέσεις να μοιάζουν ολοένα προς τις καπιταλιστικές), και μεγάλωναν οι ανισότητες στην κοινωνία(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 18).
Με την προώθηση αυτή των «αγοραίων» πολιτικών αντί να ενισχύεται η κοινωνική ιδιοκτησία ο κεντρικός σχεδιασμός και η ομογενοποίηση της εργατικής τάξης, η εργατική συμμετοχή στην οργάνωση της εργασίας και ο εργατικός έλεγχος από κάτω προς τα πάνω, άρχισε να δυναμώνει η αντίστροφη τάση. Οι «αγοραίοι» οικονομολόγοι(Λίμπερμαν, Νεμτζίνοφ, Τραπέζινοκοφ, κ.α) ερμήνευαν τα υπαρκτά προβλήματα τις οικονομίας, όχι ως υποκειμενικές αδυναμίες στον σχεδιασμό αλλά ως εγγενείς αδυναμίες του Κεντρικού Σχεδιασμού, ότι δηλαδή δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στην ανάπτυξη του όγκου της παραγωγής, στην ποικιλία των κλάδων και στην πολυμορφία των προϊόντων. Υποστήριξαν έτσι, ότι δεν είναι δυνατόν να προσδιορίζεται από τα κεντρικά όργανα η ποιότητα, η τεχνολογία, οι τιμές όλων των εμπορευμάτων, οι μισθοί, αλλά ότι στη θέση αυτών, έπρεπε να εισχωρήσουν μηχανισμοί της αγοράς (Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 18). Μετά το 20ο συνέδριο, καταργήθηκαν τα κλαδικά υπουργεία κοινωνικής ιδιοκτησίας, που διεύθυναν την κεντρική παραγωγή σε ολόκληρη την ΕΣΣΔ και αντικαταστάθηκαν περιφερειακά όργανα «Σοβναρχόζ» που λειτουργούσαν κατά Δημοκρατία, αδυνατίζοντας έτσι τον κεντρικό έλεγχο. Στα μέσα τις δεκαετία του 60, έγιναν μεταρρυθμίσεις οι οποίες περιόριζαν την ποσότητα παράδοσης προϊόντων από τα κολχόζ στο κράτος, ενώ τους δόθηκε το δικαίωμα να πωλούν την διαθέσιμη ποσότητα σε ψηλότερες τιμές. Ταυτόχρονα καταργήθηκαν οι περιορισμοί στις συναλλαγές των ατομικών αγροτικών νοικοκυριών και ο φόρος για ατομική κατοχή ζώων. Τέλος διαγράφηκαν τα χρέη των κολχόζ από δάνεια ή παρατάθηκαν οι προθεσμίες αποπληρωμής των οφειλών. Όλα τα παραπάνω μέτρα έδειχναν ότι αντί να περιορίζεται, αυξανόταν η δυνατότητα κατοχής ατομικού πλούτου και ολοένα και γινόταν πιο έντονες οι λειτουργίες της αγοράς. Η μεταβολή όμως αυτή, είχε ως επίπτωση να δημιουργηθούν διαφοροποιήσεις στην κάλυψη των αναγκών σε αγροτικά προϊόντα, και ελλείψει κεντρικού ελέγχου να βαθύνει η υστέρηση της κτηνοτροφικής παραγωγής μεταξύ των περιφερειών και των δημοκρατιών της ΕΣΣΔ(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 19).
Στην βιομηχανία, στο διάστημα μεταξύ 23ου(1966) και 24ου(1971) συνεδρίου, προωθήθηκαν επιπλέον μεταρρυθμίσεις. Σύμφωνα με το νέο σύστημα, οι πρόσθετες αμοιβές των διευθυντών(πριμ) θα υπολογίζονται όχι με βάση την υπερκάλυψη του πλάνου σε όγκο παραγωγής, αλλά με βάση την υπερκάλυψη του πλάνου των πωλήσεων, και θα ήταν συνάρτηση του ποσοστού κέρδους της επιχείρησης, έτσι το κέρδος, υιοθετήθηκε ως κίνητρο στην παραγωγή. Επίσης δόθηκε το «ελεύθερο» για οριζόντιες εμποροχρηματικές συναλλαγές μεταξύ των επιχειρήσεων, καθορισμό τιμών, διαμόρφωσης κέρδους. Επιπλέον, ο καθορισμός και το ύψος της παραγωγής, ρυθμιζόταν από τον κεντρικό σχεδιασμό μόνο στις νέες επιχειρήσεις, ενώ οι παλιές έπρεπε να εκσυγχρονίζονται με επενδύσεις από τα κέρδη τους. Με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΣΕ και του υπουργικού συμβουλίου της ΕΣΣΔ(13/5/1967) άρχισε το πέρασμα των σοβχόζ σε καθεστώς πλήρους ιδιοσυντήρησης, το 1975, όλα τα σοβχόζ λειτουργούσαν εξ ολοκλήρου ιδιοσυντηρούμενα. Να σημειωθεί, ότι όλα αυτά έγιναν σε μια περίοδο που στην Σ.Ε είχε ωριμάσει η ανάγκη για το πέρασμα σε ένα ανώτερο επίπεδο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 19).
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές όχι απλά δεν έλυσαν τα προβλήματα της σοβιετικής παραγωγής, αλλά αντιθέτως δημιούργησαν και νέα, μερικά από τα οποία ήταν.
– Καθυστέρηση της εισαγωγής νέας τεχνολογίας στο σύνολο των επιχειρήσεων
– Χωρίς κεντρικό σχεδιασμό και έλεγχο, αρκετές παραγωγικές μονάδες έμεναν απαρχαιωμένες, αυτό είχε ως αποτέλεσμα την έλλειψη βασικών καταναλωτικών αγαθών στην κοινωνία(ηλεκτρικά οικιακά είδη, έγχρωμες τηλεοράσεις κλπ), αφού η παραγωγή αδυνατούσε να κινηθεί προς τη σωστή κατεύθυνση έτσι διασπασμένη όπως ήταν.
– Η έλλειψη αγαθών αύξησε την δυσαρέσκεια στα λαϊκά στρώματα και τα έκανε πιο δεκτικά προς αγοραίες αλλαγές, που δήθεν γινόταν για την βελτίωση του βιοτικού τους επιπέδου(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 19).
– Ενίσχυση του βραχυπρόθεσμου ατομικού συμφέροντος σε βάρος των γενικών κοινωνικών συμφερόντων.
– Χρηματικά ποσά που είχαν συσσωρευτεί με παράνομους τρόπους[4], επενδυόταν στην «μαύρη» αγορά, αυτές οι δραστηριότητες αφορούσαν κυρίως τα στελέχη του μηχανισμού διεύθυνσης των επιχειρήσεων και των κλάδων, στελέχη των κολχόζ και του εξωτερικού εμπορίου(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 20).
Όλα τα παραπάνω είχαν ως τελικό αποτέλεσμα το 1987, μετά το 27ο συνέδριο, στο οποίο επικράτησαν οι αντεπαναστατικές απόψεις, να θεσμοθετηθούν επίσημα οι καπιταλιστικές σχέσεις κάτω από την αποδοχή της πολυμορφίας των σχέσεων ιδιοκτησίας και στις αρχές του 90 να εγκαταλειφθεί ταχύτατα και η σοσιαλδημοκρατική προσέγγιση περί «οικονομίας της ρυθμιζόμενης αγοράς» και να αντικατασταθεί από την «οικονομία της ελεύθερης αγοράς» (Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 19).
Η ίδια «αποκέντρωση» της κεντρικής διοίκησης ακολουθήθηκε και στους πολιτικούς θεσμούς, αφού μετά το 20 συνέδριο ενισχύθηκαν οι αρμοδιότητες των τοπικών σοβιέτ αποδυναμώνοντας τον «δημοκρατικό συγκεντρωτισμό»[5], μέχρι που το 1988, το σύστημα των Σοβιέτ εκφυλιστικέ σε αστικό κοινοβουλευτικό όργανο, με διαχωρισμό εκτελεστικών και νομοθετικών λειτουργιών(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 25).
Μεγάλο ρόλο στην επικράτηση των οπορτουνιστών παίζει και η πτώση στο επίπεδο της γνώσης της κομμουνιστικής θεωρίας που παρατηρούταν στα μέλη του ΚΚΣΕ, ειδικότερα μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 22), αλλά και το γεγονός ότι είχε ατονήσει η συμμετοχή του σοβιετικού λαού στο σοβιετικό σύστημα, που ειδικά στην δεκαετία του 80, είχε πάρει καθαρά τυπικό χαρακτήρα(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 25).
Συμπεράσματα
Αυτό που γίνεται αντιληπτό από το πρώτο μέρος της εργασίας, είναι ότι η πορεία των σοσιαλιστικών κρατών κάθε άλλο παρά στρωμένη ήταν με ροδοπέταλα. Οι συνεχείς διαμάχες και πόλεμοι, με αποκορύφωμα τον β’ παγκόσμιο που στοίχησε στην Σ.Ε 20.000.000 ζωές, ήταν συνεχές φαινόμενο. Στις συγκρούσεις αυτές, η Σ.Ε, άλλοτε συμμετείχε έμμεσα, όπως για παράδειγμα στο Βιετνάμ, και άλλοτε άμεσα, όπως είχε γίνει στο Αφγανιστάν. Σε κάθε περίπτωση, της κόστιζαν σε οικονομικούς πόρους, που αντί να επανεπενδύονται σε τομείς τις παραγωγής οι οποίοι θα βελτίωναν τις συνθήκες ζωής εντός της χώρας, επενδυόταν στην πολεμική βιομηχανία, κάτι που εντεινόταν και από την συνεχή απειλή του ψυχρού πολέμου[6]. Μεγάλο ρόλο όμως έπαιξε και η διάσπαση των σοσιαλιστικών κρατών καθώς επίσης και η προπαγάνδα που προωθούνταν από τις ΗΠΑ, σε κράτη με αριστερό προσανατολισμό.
Τα διάφορα προβλήματα που εμφανιζόταν στην παραγωγική διαδικασία, ερμηνευόταν από μεταρρυθμιστές και οπορτουνιστές, που είχαν συμφέροντα από την στροφή σε αγοραίες διαδικασίες, ως προβλήματα του κεντρικού ελέγχου. Έτσι, κερδίζοντας έδαφος μέσα στο κόμμα, η ιδεολογία τους κατάφερε να επικρατήσει κάτι που οδήγησε την Σ.Ε να υιοθετεί ολοένα και περισσότερες σοσιαλδημοκρατικές τακτικές. Η απομάκρυνση αυτή από τις ορθόδοξες κομμουνιστικές αρχές, οδήγησε στον αποσυντονισμό της παραγωγής, στην άνοδο του οπορτουνισμού και της κερδοσκοπίας και στην δημιουργία ολοένα και μεγαλύτερων αντιθέσεων ανάμεσα στους πολίτες των Σοβιετικών Δημοκρατιών. Οι υγιείς «φωνές» μέσα στο κόμμα, δεν κατάφεραν να αποτρέψουν τους οπορτουνιστές, οι οποίοι πλεοψηφούσαν, κάτι που είχε σαν τραγική κατάληξη την «Περεστρόικα», εκφραστής της οποίας ήταν ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ. Η Περεστρόικα εμφανίστηκε ψευδώς, ως μια επαναστατική αλλαγή που είχε σοσιαλιστικό προσανατολισμό, με συνθήματα όπως, «περισσότερος σοσιαλισμός», «επιστροφή στις λενινιστικές αρχές», «σοσιαλισμός με πιο ανθρώπινο πρόσωπο», κάτι που σαφώς έδειχνε ότι οι πολίτες σε ένα μεγάλο βαθμό παραπλανήθηκαν, μην μπορώντας να διαγνώσουν ότι σήμαινε την διάλυση της Σ.Ε(Απόφαση 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, 2009, παράγραφος 26).
Επομένως, δεν θεωρώ, όπως είπα και στην αρχή, ότι οι ιδέες του Μαρξ σχετίζονται με την κατάρρευση, αλλά η αδυναμία να ακολουθηθούν από την Σοβιετική ηγεσία οι ιδέες αυτές. Επίσης θεωρώ ότι οι εξωτερικές πιέσεις και παρεμβάσεις έπαιξαν μεγάλο ρόλο στον εκφυλισμό των κομμουνιστικών καθεστώτων, όπως φαίνεται και στο πρώτο μέρος της εργασίας.
Βιβλιογραφία
– Eric Hobsbawm, Η εποχή των άκρων, εκδόσεις Θεμέλιο, 2010, μτφ. Βασίλης Καπετανγιάννης
– Naomi Klein, Το δόγμα του σοκ, εκδόσεις Λιβάνη, 2010, μτφ. Άγγελος Φιλιππάτος
– Andrew Heywood, Πολιτικές ιδεολογίες, εκδόσεις Επίκεντρο, 2007, μτφ. Χαρίδημος Κούτρης, επιμέλεια Δήμητρα Ασημακοπούλου
– Απόφαση του 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ, εκτιμήσεις και συμπεράσματα από τη σοσιαλιστική οικοδόμηση στον 20ο αιώνα με επίκεντρο την ΕΣΣΔ. Η αντίληψη του ΚΚΕ για τον σοσιαλισμό, 2009
Από το Internet
– http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%92%CE%B9%CE%B5%CF%84%CE%BD%CE%AC%CE%BC
– http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%8C%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9A%CE%BF%CF%81%CE%AD%CE%B1%CF%82
[1] Παραγωγικοί συνεταιρισμοί της υπαίθρου
[3] Υπάρχει μια ολόκληρη κουβέντα σχετικά με την σκληρότητα του Στάλιν σε άλλα επίπεδα, όμως δεν είναι επί του παρόντος
[4] Όπως ήταν το λαθρεμπόριο, το οποίο ήταν πιο εύκολο να γίνει όταν δεν υπήρχε κεντρικός έλεγχος της παραγωγής
[5] «Δημοκρατικός συγκεντρωτισμός» σημαίνει να ασκείται η εξουσία από κάτω προς τα πάνω.
[6] Οι ΗΠΑ, σκόπιμα ασκούσαν αυτές τις πιέσεις γνωρίζοντας ότι έτσι αποδυνάμωναν τον αντίπαλο τους.

Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...
Read Full Post »