Είχα ένα δικτυακό διάλογο πρόσφατα με αφορμή το σύνθημα «ο Βιαστής είσαι εσυ» και στα πλαίσια αυτού του διαλόγου αποφάσισα να παραθέσω μερικές [σκόρπιες] σκέψεις. Ισχυρίστηκα ότι το σύνθημα αυτό είναι λάθος και ότι εκφράζει μια πλευρά του φεμινισμού που βλέπει τον φεμινισμό ως άντρες εναντίον γυναικών και το αντίστροφο. Παραθέτω ακριβώς το σχετικό μέρος του πρωτότυπου μου σχολίου (διατηρώ και τα λάθη και την απουσία τόνων).
«Συγνωμη αλλα το «ο βιαστης εισαι εσυ» ειναι μεθοδολογικα λαθος.. ολοι σχεδον οι ανθρωποι ειναι ανθρωποι της διπλανης πορτας, και οι τραμπουκοι του τυπου που δειρανε τον ανθρωπο στο μετρο, και οι δολοφονοι και οι φσαιστοχρυσαυγιτες και και και… Και γενικα το «ο βιαστης εισαι εσυ» ειναι ενα τσιτατο προσανατολισμενο στους ανδρες ως «γενος», βασισμενο σε ενα ειδος φεμινισμου που βλεπει το φεμινισμο ως «ανδρες εναντιον γυναικων» και το αντιστροφο και αποτελει εξ ορισμου γενικευση»[1]
Από το συνομιλητή μου, με τον οποίο υπήρχε η διαφωνία, μου ζητήθηκε να τεκμηριώσω αυτά που λέω, να παραθέσω παραπομπές και στοιχεία. Κάνω paste και το μέρος του σχολίου του που αφορά την κουβέντα.
«Πάμε στο παραπάνω: Εξακολουθείς να συγχέεις έννοιες που δεν έχουν καμία σχέση μεταξύ τους. Έκανες μια τοποθέτηση και είπες το σύνθημα είναι μεθοδολογικά λάθος γιατί προέρχεται από κάποια κινήματα του φεμινισμού που είναι μίσανδρα. Αυτό θέλω να το στηρίξεις με στοιχεία. Αλλιώς δεν μου λέει κάτι. Είπες μεθοδολογικά λάθος: ΠΟια είναι η μέθοδος με την οποία αναλύουμε ένα σύνθημα και γιατί αυτό το συγκεκριμένο σύνθημα είναι λάθος; Δεν μου απαντάς. Κάνεις ένα wild assumption ότι το σύνθημα εκφράζει κάποια αυστηρή μαθηματική αλήθεια, κάτι που δεν συμβαίνει, αλλιώς το σύνθημα θα ήταν «1 στους 10 βιάζουν, μπλα μπλα μπλα». Το σύνθημα είναι σύνθημα, δεν είναι διατριβή. Εξακολουθώ να μην καταλαβαίνω τι λες, χρειάζεται να παραθέσεις πηγές για τους ισχυρισμούς σου αλλιώς είναι σοφίσματα.»
Από την κουβέντα που έγινε δικτυακά δεν πρόκειται να παραθέσω κάτι άλλο, έτσι και αλλιώς τη χρησιμοποιώ ως αφορμή για να αναφερθώ σε κάποια ζητήματα που γενικότερα θα ήθελα να αναπτύξω. Από εδώ και πέρα ξεκινάει η δική μου τοποθέτηση. Το άρθρο θα κοινοποιηθεί και στο άτομο με το οποίο γίνεται ο διάλογος για να έχει την ευκαιρία να δει και να απαντήσει.
Ας ξεμπερδέψουμε με τα εύκολα πρώτα, διατυπώνοντας καλύτερα αυτό που γράφω και στο σχόλιο. Αυτό που ισχυρίζομαι, είναι ότι ο τύπος «συνθήματος» αυτός εκκινεί από θεμελιωδώς λάθος αντίληψη. Κάνει μια γενίκευση εκεί που δεν χωράει γενίκευση, «ο βιαστής είσαι εσύ» δηλαδή ο βιαστής είναι ο κάθε ένας και όλοι. Από τη στιγμή όμως που ο βιαστής δεν είναι ο κάθε «εγώ» και από τη στιγμή που μια μεγάλη πλειοψηφία των ανδρών όχι απλά δεν είναι βιαστές αλλά και αγωνίζονται για τα δικαιώματα των γυναικών, αυτή η γενίκευση, έστω και σε μορφή συνθήματος, είναι προσβλητική. Είναι ίδιου τύπου λογική σύνθεσης επιχειρήματος, με αυτή που χρησιμοποιούν οι φασίστες, οι οποίοι γενικεύουν αρνητικά χαρακτηριστικά που παρατηρούνται σε κάποιους μετανάστες στον γενικό πληθυσμό της φυλής ή της εθνικότητας τους.
Το επιχείρημα ότι το σύνθημα εννοεί πως βιαστής μπορεί να είναι το άτομο της διπλανής πόρτας, ότι δηλαδή δεν γενικεύει, ακόμη και αν ήταν ορθό, δεν δικαιολογεί τη μορφή του. Με την ίδια λογική να φτιάξουμε και ένα σύνθημα «ο φασίστας είσαι εσύ» επειδή και οι φασίστες είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας και όχι όντα από κάποια άλλη διάσταση (καλά αυτοί μπορεί και να είναι). Όμως τα πράγματα είναι λίγο πιο σύνθετα. Πίσω από το σύνθημα αυτό υπάρχουν φεμινιστικές θεωρίες οι οποίες αντιμετωπίζουν όλους τους άντρες ως δυνάμει βιαστές ή πιο σωστά, ότι όλοι οι άντρες επωφελούνται από την κουλτούρα βιασμού, την εφαρμόζουν, την αναπαράγουν.
Παραθέτω: «Αν οι έμφυλες διαφορές είναι φυσικές, τότε οι ρίζες της πατριαρχίας βρίσκονται μέσα στο ίδιο το αντρικό βιολογικό φύλο(sex). «Όλοι οι άντρες» είναι σωματικά και ψυχολογικά διατεθειμένοι να καταπιέζουν «όλες τις γυναίκες». Με άλλα λόγια, «οι άντρες είναι ο εχθρός», Αυτό σαφέστατα οδηγεί στην κατεύθυνση του φεμινιστικού διαχωρητισμού. Οι άντρες αποτελούν μια καταπιεστική «έμφυλη τάξη» κύριο μέλημα της οποίας είναι η επιθετικότητα, η κυριαρχία και η καταστροφή. Η γυναικεία «έμφυλη τάξη» είναι επομένως ένα «παγκόσμιο θύμα». Για παράδειγμα το έργο της Susan Brownmiller με τίτλο Παρά τη θέληση μας (1975) έδινε έμφαση στο ότι οι άντρες εξουσιάζουν τις γυναίκες μέσα από μια διαδικασία σωματικής και ερωτικής κακοποίησης. Οι άντρες έχουν δημιουργήσει μια «ιδεολογία βιασμού» η οποία ισοδυναμεί με μια «συνειδητή διαδικασία εκφοβισμού με την οποία όλοι οι άντρες κρατούν όλες τις γυναίκες υπό το καθεστώς του φόβου». Η Brownmiller υποστήριξε πως οι άντρες βιάζουν επειδή μπορούν, επειδή έχουν τη «βιολογική ικανότητα να βιάσουν», και πως ακόμα και οι άντρες που δεν βιάζουν, επωφελούνται ωστόσο από το φόβο και την αγωνία που προκαλεί ο βιασμός σε όλες τις γυναίκες.»[2]
Και
«Ο προϊστορικός άντρας ανακάλυψε ότι τα γεννητικά του όργανα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλο, όπως η χρήση της φωτιάς και ο πρώτος τραχύς πέτρινος πέλεκυς. Από την εποχή της προϊστορίας μέχρι και το παρόν, πιστεύω, ότι ο βιασμός έχει παίξει το ρόλο μιας κρίσιμης λειτουργίας. Δεν είναι τίποτα λιγότερο ή περισσότερο από τον συνειδητό εκφοβισμό με τον οποίο όλοι οι άντρες κρατούν όλες τις γυναίκες σε μια κατάσταση εκφοβισμού.»[3]
Στο βιβλίο λοιπόν της Brownmiller, το οποίο είχε μεγάλη συμβολή στην στοιχειοθέτηση του ορισμού της έννοιας της «κουλτούρας βιασμού», το «ο βιαστής είσαι εσύ» αφορά όλους ανεξαιρέτως τους άντρες σε όλη την ιστορία του ανθρώπου μέχρι και σήμερα. Και εδώ θα λαϊκίσω λίγο, αλλά μοιάζει σαν το «μαζί τα φάγαμε» του Πάγκαλου όλο αυτό. Με βάση τη θεωρία αυτή, η κουλτούρα βιασμού δεν αναπτύσσεται μόνο εξαιτίας κοινωνικών συγκυριών, αλλά ενυπάρχει στον άνδρα ως βιολογικός προκαθορισμός εξαιτίας των γεννητικών του οργάνων (ως προπατορικό αμάρτημα). Από τη φύση του δηλαδή ο άντρας διεξάγει έναν πόλεμο απέναντι στις γυναίκες, και οι άντρες ως «γένος» και οι γυναίκες ως «γένος» βρίσκονται μεταξύ τους μόνο στη σχέση επιβολής του ενός γένους στο άλλο. Σε μια κατάσταση δηλαδή [ιστορικά] αναγκαίας (;) και απόλυτης σχέσης εξουσιαστή εξουσιαζόμενου.
Ποια όμως ενδεχομένως θα μπορούσε, κάτω από μια τέτοια οπτική, να είναι η επίλυση αυτού του προβλήματος; Ας δούμε τι λέει μια άλλη ριζοσπαστική φεμινίστρια η Shulamith Firestone:
«Όπως για να εξασφαλιστεί η εξάλειψη των [οικονομικών] τάξεων χρειάζεται μια επανάσταση των μη προνομιούχων τάξεων (των προλετάριων) και, σε μια προσωρινή δικτατορία να παρθούν τα μέσα παραγωγής, έτσι και για να σιγουρευτούμε ότι θα υπάρξει εξαφάνιση των έμφυλων τάξεων (χρησιμοποιεί τον ορισμό sexual classes) απαιτείται η επανάσταση των μη προνομιούχων (των γυναικών) και η απόκτηση των μέσω αναπαραγωγής: όχι απλά την πλήρη αποκατάσταση των γυναικών στην ιδιοκτησία του σώματος τους, αλλά επίσης και την [προσωρινή] απόσπαση του ελέγχου της ανθρώπινης γονιμότητας – τη νέα πληθυσμιακή βιολογία (population biology στο πρωτότυπο, η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω τι μετάφραση ακριβώς να του κάνω) όπως επίσης και όλους τους κοινωνικούς οργανισμούς σχετικούς με τη γέννηση και την ανατροφή των παιδιών … Ο τελικός σκοπός της φεμινιστικής επανάστασης πρέπει να είναι, σε αντίθεση με το πρώτο φεμινιστικό κίνημα, όχι απλά η εξαφάνιση των προνομίων των ανδρών αλλά και η ίδια η διάκριση των φύλων: οι βιολογικές διαφορές με βάση τα σεξουαλικά όργανα στους ανθρώπους πρέπει να πάψουν να έχουν σημασία πολιτισμικά»[4]
Βλέπουμε πάλι μια συγκρουσιακή αντίληψη, η οποία αποπειράται να κάνει μάλιστα παραλληλισμό με την μαρξική ταξική θεωρία και να παρομοιάσει την πάλη των τάξεων με την πάλη των φύλων, προτείνοντας ως λύση μια επανάσταση των γυναικών, που για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα (μάλλον μέχρι το βιολογικό φύλο να πάψει να παίζει σημασία), θα αποκλείσουν τους άντρες από το μεγάλωμα και την ανατροφή των παιδιών. Βλέπουμε δηλαδή στο φαντασιακό επίπεδο μια «Λυσιστρατιάδα», η οποία από τη θεατρική σκηνή θα μεταπηδήσει στον πραγματικό κόσμο και θα βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Η λύση, δηλαδή, στην πραγματική ανισορροπία που παρατηρείται στην ανθρώπινη κοινωνία μεταξύ ανδρών και γυναικών, θα επιλυθεί με αντιστροφή των όρων, να έρθουν δηλαδή οι γυναίκες από πάνω και οι άντρες από κάτω. Θα μπορούσα να επεκταθώ και γιατί, κατ εμέ, είναι αδύνατον να βγάλεις το βιολογικό φύλο από την εξίσωση όμως δεν θα το κάνω γιατί θα ξεφύγει το πράγμα. Ένα μικρό σχόλιο/τοποθέτηση πάνω σε αυτό είχα γράψει πριν από μερικές μέρες εδώ.
Οπτικές όπως οι παραπάνω, είναι αρκετά δημοφιλείς στις μέρες μας και έχουν ενσωματωθεί σε μεγάλο βαθμό στην πολιτική αντιπαράθεση, στην POP κουλτούρα, στις επιστήμες, στο φεμινιστικό κίνημα καθώς και σε μια σειρά από άλλα κινήματα όπως είναι το lgbtq. Οπτικές που βλέπουν την σχέση αντρών και γυναικών ως αναγκαστικά εχθρική και αναγκαστικά συγκρουσιακή. Οπτικές που παραγνωρίζουν ή υποβαθμίζουν το γεγονός ότι ούτε όλες οι γυναίκες ούτε όλοι οι άντρες απαντούν κατ ανάγκη στο πρότυπο «εξουσιαστή», «εξουσιαζόμενου» με τη γυναίκα να είναι εξουσιαζόμενη και τον άντρα να είναι εξουσιαστής. Παραγνωρίζουν ιδιαίτερα το γεγονός ότι δεν έχουν όλες οι γυναίκες κοινά συμφέροντα, δεν έχει κοινά συμφέροντα η Αγγελοπούλου με την Χ εργάτρια ούτε μπορούν με κανένα τρόπο να κάνουν μαζί μια κάποια επανάσταση με ένα κάποιο κοινό περιεχόμενο (την χειραφέτηση της γυναίκας ας πούμε).
Η όποια χειραφέτηση δεν μπορεί να γίνει μόνο με έμφυλους όρους, διότι και οι έμφυλες σχέσεις οριζοντίως και καθέτως τέμνονται από τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που θέλουν και τη γυναίκα εργάτρια και τον άντρα εργάτη να δουλεύουν κάτω από τις χειρότερες δυνατές συνθήκες. Η όποια χειραφέτηση δεν μπορεί να έρθει με όρους συγκρουσιακούς μεταξύ του συνόλου των αντρών και του συνλολου των γυναικών, αλλά με όρους επίλυσης των όποιων αντιθέσεων και προβλημάτων στην πράξη μέσα από το κίνημα και από κοινού. Φανταστείτε δηλαδή το κίνημα των μαύρων, αποτελεί λύση οι λευκοί να μπουν στην θέση των μαύρων και οι μαύροι στη θέση των λευκών, ή μήπως φταίνε όλοι οι λευκοί του πλανήτη για τις ανισότητες που αντιμετωπίζουν οι μαύροι; Συνεπάγεται αυτό ότι το γυναικείο κίνημα πρέπει να αμβλύνει το διεκδικητικό του πλαίσιο ή να μειώσει την αγωνιστικότητα του; Όχι και όχι, το ακριβώς αντίθετο, πρέπει δυναμικά το πλαίσιο πάλης του να ενωθεί με ένα ευρύτερο πλαίσιο πάλης χωρίς το οποίο δεν μπορεί να υπάρχει καμία πραγματική χειραφέτηση. Όχι να χαθεί μέσα σε αυτό αλλά να συμπορευθεί διακριτά. Εδώ ένα παλιότερο άρθρο που γράφω περισσότερα για το θέμα.
Εδώ θέλω να πω δυο πράγματα σχετικά με το πώς το φαινόμενο αυτής της στρεβλής αντίληψης περί φεμινισμού εμφανίζεται στην Pop κουλτούρα έτσι ώστε μέσα από αυτό το παράδειγμα να φανεί το επιχείρημα μου καλύτερα. Θα έχετε παρατηρήσει ότι σε πολλές ταινίες του αμερικάνικού κινηματογράφου, καθώς επίσης και σε πολλές σειρές υπάρχει τα τελευταία 10 περίπου χρόνια μια τάση μισανδρισμού. Οι άντρες δηλαδή ηθοποιοί, να παρουσιάζονται ως «χαζοί», ως «γουρούνια», ως γενικότερα αρνητικά πρότυπα ή πρότυπα καρικατούρες. Στον αντίποδα οι γυναίκες ηρωοποιούνται και εξιδανικεύονται, καταλαμβάνουν παραδοσιακά αντρικούς ρόλους και αυτό γίνεται με τρόπο πολιτικό, δηλαδή ως statement και με μορφή επίδειξης από τους δημιουργούς. Είναι κάτι που συνήθως γίνεται άτσαλα και ανατζούμπαλα και όχι «οργανικά», δεν εξυπηρετεί την ταινία, αντίθετα η ταινία εξυπηρετεί το statement. Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις που ναι μεν υπάρχει το ίδιο statement αλλά το αποτέλεσμα είναι καλλιτεχνικά άρτιο.
Πρόσφατα είδα μια ταινία εναλλακτικού β’ παγκοσμίου πολέμου (shadow in the cloud) που μέλος του πληρώματος σε ενα αεροπλάνο γεμάτο άντρες γίνεται μια γυναίκα. Η ταινία παρουσιάζει τους άντρες απέναντι της σαν να είναι ένα βήμα από το να τη βιάσουν, ενώ κάνουν συνεχώς χυδαία σχόλια επιπέδου χρυσαυγίτη. Η ταινία παίρνει τον χειρότερο τύπο άνδρα και τον γενικεύει σε όλο το πλήρωμα με αποτέλεσμα να μετατρέπει την ταινία σε μνημείο μισανδρισμού (ο βιαστής είσαι εσύ). Επιπλέον ότι έκανε η γυναίκα ηρωίδα στην ταινία, ήταν σωστό και ότι μα ότι έκαναν οι άνδρες ήταν λάθος, και υπάρχουν πολλές ταινίες που μπορώ να σκεφτώ που κάνουν το ίδιο.. Δεν θα το έλεγα αυτό για μια ταινία σαν το Alien, ας πούμε, όπου μια γυναίκα σε δυναμικό ρόλο κλέβει την παράσταση, χωρίς όμως να παρουσιάζεται όλο αυτό με χυδαίο τρόπο, και όταν λέω χυδαίο εννοώ φτηνό και προσβλητικό.
Υπάρχουν χαζοί άνδρες, χαζές γυναίκες, βιαστές άνδρες, βίαιοι άνδρες, γυναίκες εκμεταλλεύτριες κλπ κλπ κλπ. Το να προσπαθείς όμως να ταυτίσεις το ένα η το άλλο φύλο με τέτοια ακραία στερεότυπα, ιδιαίτερα όταν αυτό έχει ιδεολογικοπολιτικό περιεχόμενο, αμέσως δημιουργεί πρόβλημα. Όπως είναι ΛΑΘΟΣ να ταυτίζεις τις γυναίκες με το πρότυπο της χαζής ξανθιάς έτσι λάθος είναι και να ταυτίζεις τους άντρες με το πρότυπο του βιαστή ή του σεξιστή. Το «εσύ είσαι ο βιαστής» είναι ακριβώς τέτοιου τύπου σύνθημα και επιχείρημα και έχει από πίσω του μια μεγάλη μεταμοντέρνα παράδοση μιας εκδοχής του φεμινιστικού κινήματος η οποία βρίσκεται εξ ορισμού σε λάθος τροχιά. Το θέμα φυσικά είναι πολύ μεγάλο και δεν εξαντλείται στα πλαίσια ενός πρόχειρου άρθρου. Απλά με αφορμή την κουβέντα που άνοιξα έγραψα μερικά πραγματάκια στα οποία ήθελα να αναφερθώ από καιρό. Θα χαρώ φυσικά να υπάρξει περεταίρω διάλογος.
[1] Τα περί ανθρώπου της διπλανής πόρτας τα αναφέρω επειδή το άτομο με το οποίο συνομιλώ λέει πως οι βιαστές είναι άνθρωποι της διπλανής πόρτας και ότι το «ο βιαστής είσαι εσύ» αυτό θέλει να καταδείξει.
[2] Andrew Heywood, Πολιτικές ιδεολογίες, εκδ. επίκεντρο Θεσσαλονίκη 2007, σελ. 457 – 458.
[3] Απόσπασμα από το πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου της Susan Brownmiller, Against our will.
[4] https://en.wikipedia.org/wiki/Shulamith_Firestone#Notes
Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)
Αμπελοφιλοσοφίες 
Σχολιάστε