Αλλοτρίωση και εξορθολογισμός: ο Μαρξ και ο Βέμπερ για τη Νεωτερικότητα

Το κείμενο που επισυναπτω είναι η μεταπτυχιακή μου εργασία με τίτλό «Αλλοτρίωση και εξορθολογισμός: ο Μαρξ και ο Βέμπερ για τη Νεωτερικότητα»

marx-and-weber-1Download

Read Full Post »

Ο «άλλος» ως απολίτιστος, το πρόσχημα του «πολιτισμένου» ως δικαιολογία για τις θηριωδίες του.

Τις μέρες αυτές που οξύνεται η προσφυγική κρίση έχουμε δει και έχουμε ακούσει διάφορα ακραία πράγματα τα οποία στρέφονται εναντίον των μεταναστών/προσφύγων. Συχνά, η δικαιολογία εκείνων που εκφράζουν αυτές τις ιδέες, ή που προβαίνουν στις αντίστοιχες πρακτικές εναντίον των μεταναστών, είναι ότι δεν τους θέλουν επειδή είναι πολιτισμικά καθυστερημένοι. «Μα δεν βλέπεις ποια είναι η θέση της γυναίκας σε αυτές τις χώρες;», «Οι μουσουλμάνοι είναι φονταμενταλιστές, θα έρθουν εδώ και θα μας εξισλαμίσουν» κ.α. Είναι αστείο βέβαια το ότι οι περισσότεροι που μεταχειρίζονται αυτά τα επιχειρήματα, έχουν κάνει, ή θα ήθελαν να κάνουν τα ίδια και χειρότερα με αυτά που κατηγορούν. Δεν πέρασαν άλλωστε πολλές μέρες από το περιστατικό με τη βάρκα, που είδαμε, σε μια έξαρση ανωτερότητας πολιτισμού, ένα σωρό συμπατριώτες μας να βρίζουν εγκύους και παιδία με τον χειρότερο τρόπο.

Η κατηγορία αυτή, του «άλλου» ως «άγριου», «απολίτιστου», «καθυστερημένου», έχει χρησιμοποιηθεί άπειρες φορές στο παρελθόν για να δικαιολογήσει κάθε λογής βιαιοπραγία από τη μεριά του «πολιτισμένου» προς τον «απολίτιστο», του κυρίαρχου προς τον αδύναμο. Ένα από τα πιο πρόσφατα παραδείγματα είναι οι ισραηλινοί, οι οποίοι δικαιολογούν διαχρονικά τα εγκλήματα τους απέναντι στους παλαιστίνιους με αυτόν τον τρόπο:

«Στην γειτονιά μας, πρέπει να προστατέψουμε τους εαυτούς μας από τα άγρια θηρία[…]Θα φτιαχτούν φράχτες όπως αυτόν γύρω από όλο το Israel» Benjamin Netanyahu, πρωθυπουργός του Ισραήλ.

Την εποχή της αποικιοκρατίας, ο βασιλιάς Λεοπόλδος ο δεύτερος του Βελγίου, δικαιολογούσε την αποικιοκρατική του πολιτική στο Κονγκό μεταχειριζόμενος επιχειρήματα όπως.

• Την καταπολέμηση του δουλεμπορίου στην Αφρική.
• Την ένωση των φυλών των ντόπιων.
• Για να εκμοντερνίσει τους κατοίκους γύρω από τον ποταμό του Κονγκό.
• Για να φέρει την ηθικότητα και την κατανόηση της έννοιας της αμαρτίας στους γηγενείς.
• Για να εκσυγχρονίσει την οικονομία της περιοχής.[1]

 

Το αποτέλεσμα όλης αυτής της εκπολιτιστικής σταυροφορίας το βλέπουμε στις εικόνες αποίκων να ποζάρουν μπροστά από σκλάβους με κομμένα χέρια, ταπεινωμένες γυναίκες, και στην γενικότερη αφαίμαξη και εκμετάλλευση των ντόπιων πληθυσμών από τους Βέλγους.

Παρόμοιες τακτικές και προφάσεις χρησιμοποιούσαν βέβαια όλοι οι αποικιοκράτες, με πιο ακραίο παράδειγμα την σχεδόν ολοκληρωτική εξόντωση των Ινδιάνων της Αμερικής, με αιχμή του δόρατος και εκεί τον εκπολιτισμό τους.

Το 1917, στα πλαίσια της διαμόρφωσης των στρατοπέδων  του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο πρόεδρος Wilson ζήτησε από το αμερικάνικο κογκρέσο να αφήσει την πολιτική ουδετερότητας και να στραφεί ενάντια στην Γερμανία με πρόφαση την προάσπιση της δημοκρατίας απέναντι σε μια μοναρχική δύναμη.[2]

Θα μπορούσα να αναφερθώ σε εκατοντάδες ακόμη παραδείγματα, όμως δεν νομίζω ότι είναι απαραίτητο. Ας επιστρέψουμε για λίγο πάλι στα του δικού μας οίκου.

Μεταξύ άλλων, υπάρχει και το πρόσχημα της άμυνας, της προστασίας του πολιτισμού μας απέναντι στους βαρβάρους (μετανάστες και πρόσφυγες) που έρχονται ως εισβολείς να μας εξισλαμίσουν και να μας κάνουν σαν τα μούτρα τους. Φυσικά, δεν έχουμε ούτε ένα ιστορικό παράδειγμα που ο μειονοτικός πληθυσμός να επέβαλλε τον πολιτισμό του στον κυρίαρχο, εκτός και αν ο ελληνικός πολιτισμός είναι τόσο ευάλωτος πια που με ένα φου του ιμάμη θα υποχωρήσει ή εκτός και αν κάποιος πιστεύει ότι οι κακομοίρηδες που στοιβάζονται στα σύνορα είναι όντως κατακτητές ικανοί να μας υποδουλώσουν. Είναι αστείο όμως, ότι το επιχείρημα της άμυνας της πολιτισμένης Δύσης απέναντι στην απολίτιστη ανατολή το χρησιμοποιούν κατά κόρον εκείνοι που θα ήθελαν τις γυναίκες τους στην κουζίνα και δεν θα είχαν κανένα πρόβλημα αν ξυπνούσε ο μαρμαρωμένος βασιλιάς και γυρνούσαμε στα βυζαντινά χρόνια (μέρος του παπαδαριού, εθνικιστές, στρατόγκαβλοι).

Επειδή δεν θέλω να επεκταθώ πολύ, να πω στο κλείσιμο του άρθρου, ότι δεν θεωρώ σε καμία περίπτωση πως το προσφυγικό ζήτημα είναι κάτι που θα πρέπει ή που μπορεί η Ελλάδα να το αντιμετωπίσει από μόνη της. Στο κάτω κάτω, η «πολιτισμένη» Ε.Ε φέρει μεγάλη ευθύνη για τη δημιουργία των μεταναστευτικών αυτών κυμάτων και θα έπρεπε να πιεστεί στο σύνολο της να συμβάλει στην αποτελεσματικότερη και ανθρωπιστική διαχείριση.  Μέχρι τότε, το χειρότερο που μπορούμε να κάνουμε είναι να παραδοθούμε στους ουγκανισμούς και στις άναρθρες πολεμοκάπηλες κραυγές των κάθε λογής πιστολέρο (και όσων βρίσκονται πίσω τους) που κάθε άλλο παρά την υποτιθέμενη ανωτερότητα του πολιτισμού μας φανερώνουν και που μόνο στην όξυνση του προβλήματος συμβάλλουν.

 

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)

[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Congo_Free_State_propaganda_war

[2] https://www.history.com/this-day-in-history/wilson-asks-for-declaration-of-war

Read Full Post »

Η ανάδειξη της ελληνικής ναυτιλίας κατά τον τελευταίο αιώνα της οθωμανικής κατοχής.

Πίνακας που απεικονίζει σύναψη ρωσοτουρκικής συνθήκης.

Αν κάποιος επιθυμεί να διερευνήσει τις απαρχές της σύγχρονης ελληνικής ναυτιλίας, τότε πρέπει να κάνει μια μεγάλη στάση στον τελευταίο αιώνα της οθωμανικής κατοχής, ειδικότερα από τα μέσα του 18^ου και μέχρι τις αρχές του 19^ου. Οι ιδιαίτερες συνθήκες που επικράτησαν εκείνη την περίοδο έδωσαν μια ώθηση στην ελληνική ναυτιλία και γενικότερα στο εμπόριο. Στο παρόν άρθρο θα εξετάσουμε συνοπτικά τις συνθήκες αυτές στην προσπάθεια μας να κατανοήσουμε τους κύριους άξονες αυτής της διαδικασίας.

Η τουρκοκρατία οδήγησε στην γενικότερη ανατροπή της βυζαντινής οικονομίας, η οποία μέχρι τότε είχε αρκετά πράγματα να επιδείξει στον τομέα του εμπορίου, ακόμη και αν αυτή, στα ύστερα βυζαντινά χρόνια, είχε υπονομευθεί από την εμπορική ανάπτυξη των ανταγωνιστικών ιταλικών πόλεων (διαβάστε εδώ σχετικό παλιότερο μου άρθρο). Η σπίθα της παράδοσης αυτής συνέχιζε να σιγοκαίει ακόμα και στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Από μια έκθεση του αντιπροσώπου του βασιλιά της Γαλλίας Ερρίκου Δ’ (1560 – 1610) στην Πόλη, μαθαίνουμε πως οι Έλληνες έμποροι έπαιζαν σημαντικό ρόλο στο εμπόριο του σιταριού, πράμα που ανησυχούσε τη γαλλική κυβέρνηση. Ακόμη γνωρίζουμε πως κάποιοι Έλληνες το 16^ο αιώνα είχαν ιδρύσει την «Ανατολική Εταιρία των Ελλήνων» με αντικείμενο της το εμπόριο με την κεντρική και δυτική Ευρώπη και με την Αμερική.[1]  

 

Η ιστορική Συγκυρία

 

Μέχρι το 18^ο αιώνα το εμπόριο των υπόδουλων Ελλήνων ήταν σχετικά στάσιμο, όμως από εκεί και πέρα, τόσο η αποσταθεροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας όσο και μια σειρά από άλλες διεθνείς εξελίξεις έδωσαν ευκαιρίες στους Έλληνες εμπόρους και πλοιοκτήτες να εξελιχθούν. Στην παρούσα ενότητα θα εξετάσουμε τους παράγοντες εκείνους που συνέβαλλαν σε αυτή την εξέλιξη.

Αρκετοί παράγοντες σχετίζονται με τις μεταβολές που σημειώθηκαν στη φύση του εξωτερικού εμπορίου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Οι «διομολογήσεις», για παράδειγμα, ήταν συμφωνίες μεταξύ της αυτοκρατορίας με επιλεγμένους εμπόρους του της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης, οι οποίοι αναλάμβαναν τη διεκπεραίωση του εξωτερικού εμπορίου για λογαριασμό της Υψηλής Πύλης. Στην διαδικασία αυτή άρχισαν να μετέχουν ως μεσάζοντες και οι Έλληνες πλοιοκτήτες και έμποροι, που γνώριζαν επαρκώς το χώρο της Μεσογείου και του Αιγαίου, καθώς και τους χερσαίους εμπορικούς δρόμους. Στα πλαίσια αυτά, τα ελληνικά πλοία έπλεαν είτε με Οθωμανική σημαία, είτε με τη σημαία του κράτους για λογαριασμό του οποίου γίνονταν οι συναλλαγές με τους Οθωμανούς.[2]

Η οικονομική απώλεια που υπέστη το οθωμανικό κράτος εξαιτίας της εκτεταμένης χρήσης του συστήματος προστασίας ξένων σημαιών το οδήγησε στην αλλαγή πολιτικής. Επί σουλτάνου Σελίμ Γ’ (1802) δόθηκαν προνόμια (μείωση τελωνιακών δασμών, απαλλαγές καπετάνιων από τον κεφαλικό φόρο[3] κ.α.) στους μη μουσουλμάνους πλοιοκτήτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας που αποφάσιζαν να ταξιδεύουν με οθωμανική σημαία στο εξωτερικό εμπόριο. Υπάρχουν μεταξύ 1804 – 1821 1423 καταγραφές στα οθωμανικά αρχεία «χριστιανών ραγιάδων» που ταξίδευαν και εμπορεύονταν στη μεσόγειο με οθωμανική σημαία.[4] Στην εικόνα 1 υπάρχουν πιο εκτενή στοιχεία για το μέγεθος του ελληνικού στόλου.

Εικόνα 1: Πηγή Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, δεύτερη έκδοση, Αθήνα 2019, Α1 Τόμος σελ. 111.

Μετά τη «Συνθήκη του Κάρλοβιτς» (1699),[5] που είχε σαν αποτέλεσμα να αντιδράσει η Υψηλή Πύλη θέτοντας σε δυσμένεια τους εμπορικούς εκπροσώπους και τα πλοία πολλών δυτικών κρατών, ήρθαν να καλύψουν το κενό οι Έλληνες πλοιοκτήτες που άδραξαν την ευκαιρία. Αργότερα, ο αποκλεισμός από το 1752 – 1783 των ξένων πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα από τους Οθωμανούς, εδραίωσε ακόμη περισσότερο τη θέση των Ελλήνων πλοιοκτητών και εμπόρων στην ευρύτερη περιοχή.[6]

Η πείρα των Ελλήνων καπετάνιων από τα χρόνια τα οποία επιδίδονταν στην πειρατεία, και εξαιτίας της πειρατείας, τους έκανε ιδανικούς για να αναλαμβάνουν τις πιο επικίνδυνες αποστολές. Έτσι χρησιμοποιήθηκαν από τους Βρετανούς κατά τη διάρκεια του Επταετούς Πολέμου (1756 – 1753) αλλά και από τη Ρωσία στους δύο πολέμους της με την Τουρκία στο δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα. Οι συνθήκες[7] –υπέρ της Ρωσίας- που υπογράφηκαν μετά από τους ρωσοτουρκικούς πολέμους  επέκτειναν και ενίσχυσαν την ακτίνα δράσης της Ρωσίας η οποία παραχώρησε  αποκλειστικά προνόμια στους Έλληνες πλοιοκτήτες και εμπόρους. Επιπλέον, ο βρετανικός ναυτικός αποκλεισμός της Γαλλίας, εξαιτίας των Ναπολεόντειων Πολέμων (1803 – 1815), εκτόπισε τον γαλλικό στόλο από τη Μεσόγειο, ευνοώντας ακόμη περισσότερο τον ελληνικό. Την διαμάχη μεταξύ των δυο αυτών μεγάλων ναυτικών δυνάμεων (Γαλλίας και Αγγλίας) οι Έλληνες πλοιοκτήτες από την πλευρά τους, την εκμεταλλεύθηκαν ποικιλοτρόπως, συμμαχώντας με τους Βρετανούς.. [8]

Γράψαμε πιο πάνω ότι οι Έλληνες ναυτικοί αναλάμβαναν να φέρουν εις πέρας ριψοκίνδυνους στόχους. Στο να «ψηθούν» σε αντίξοες συνθήκες συντέλεσε τόσο η ανάμειξη τους στην πειρατεία – που αποτέλεσε σύμφωνα με τον Κορδάτο το προζύμι του ελληνικού εφοπλιστικού κεφαλαίου – όσο και η προσπάθεια προστασίας των ίδιων από την πειρατεία.  Ακριβώς επειδή η Μεσόγειος και το Αιγαίο ήταν θάλασσες που μαστίζονταν πειρατές (εκτός από τους Έλληνες ήταν φημισμένοι πειρατές και οι Αλγερινοί), η Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε επιτρέψει στα ελληνικά πλοία να φέρουν οπλισμό. Στο να είναι εμπειροπόλεμοι οι Έλληνες ναυτικοί, συνέβαλλε και το γεγονός ότι υπηρετούσαν υποχρεωτικά στο τουρκικό ναυτικό, ενώ ο μέγας δραγουμάνος[9] του στόλου ήταν Ρωμιός Φαναριώτης.[10] Την εμπειρία τους αυτή -όπως και τον εξοπλισμό τους- οι Έλληνες ναυτικοί και πλοιοκτήτες την χρησιμοποίησαν αργότερα για τις ανάγκες τις επανάστασης.

Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι ώθηση στην ανάπτυξη του εφοπλιστικού κλάδου έδωσε και η γενικότερη οικονομική εξέλιξη εκείνης της περιόδου στην Ελλάδα και στα κέντρα όπου δραστηριοποιούνταν οι Έλληνες επιχειρηματίες. Στην επόμενη ενότητα πρόκειται να εξετάσουμε ενδεικτικά κάποιες τέτοιες περιπτώσεις.

Τα σημαντικά κέντρα της ελληνικής ναυτιλίας

 

Το μεγαλύτερο μέρος της συσσώρευσης του κεφαλαίου της ελληνικής αστικής τάξης πραγματοποιήθηκε τόσο στα εμπορικά κέντρα των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών κρατών, όσο και στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη, Θεσσαλονίκη, Αλεξάνδρεια).[11]Ο Ένγκελς σημείωνε ότι στο χρηματιστήριο του Μάντσεστερ οι Έλληνες αγοραστές αυξάνονται σε αριθμό και σημασία, ενώ τα ελληνικά ακούγονταν εκεί παράλληλα με τα γερμανικά και τα αγγλικά.[12]

Το λιμάνι της Θεσσαλονίκης σημειώνει μεγάλη εμπορική δραστηριότητα, πολλά προϊόντα ανταλλάσσονται εκεί και πολλά πλεούμενα πηγαινοέρχονται. Εκτός των άλλων χρησίμευε και ως διαμετακομιστικό κέντρο για το εμπόριο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από και προς τη Δύση, αυτός είναι και ο λόγος που εγκαθίσταντο εκεί πρόξενοι από διάφορες χώρες. Δραστηριοποιούνται εκεί έμποροι διαφόρων εθνικοτήτων (Τούρκοι, Εβραίοι, Σλάβοι, Γάλλοι), οι Έλληνες όμως είναι εκείνοι που κατέχουν τα πρωτεία. Εκεί διακινείται και η ντόπια παραγωγή της Μακεδονίας, που είναι κατά κύριο λόγο τα καπνά και το βαμβάκι.[13]

Άλλο σημαντικό λιμάνι ήταν αυτό της Πάτρας που αποτελούσε την μεγαλύτερη εμπορική σκάλα της Πελοποννήσου. Από εκεί πέρναγε όλη η εξαγωγή σταφίδας προς Τριέστι, Αγκώνα, Νεάπολη, Γένοβα, Μασσαλία ενώ επέστρεφαν στην Ελλάδα προϊόντα από τα λιμάνια αυτά. Η Πάτρα είχε μάλιστα καταφέρει να έχει μεγάλη ανεξαρτησία (τέλεια αυτοδιοίκηση αναφέρει ο Κορδάτος) από την αυτοκρατορία, και ξεχωριστά προνόμια.[14]

Άλλες περιοχές εντός της [σημερινής] ελληνικής επικράτειας που είχαν αξιοσημείωτη παραγωγή ήταν η Θεσσαλία (παραγωγή μαλλιού) η Λιβαδιά (κτηνοτροφία), τα Μαντεμοχώρια στη Χαλκιδική (ορυχεία), τα Αμπελάκια στη Θεσσαλία (βαμβακουργία), τα Ζαγοροχώρια στην Ήπειρο, κ.α. Τα αγαθά που παράγονταν ή μεταποιούνταν στις περιοχές αυτές δεν περιορίζονταν μόνο στην ελληνική αγορά αλλά ανταλλάσσονταν και στο εξωτερικό. Υπήρχαν και περιπτώσεις που Έλληνες επιχειρηματίες από αυτά τα μέρη, άνοιγαν υποκαταστήματα και στο εξωτερικό.[15] Στην εικόνα 2 βρίσκουμε κάποια συγκεντρωτικά στοιχεία για το εξαγωγικό εμπόριο της Ελλάδας στα τέλη του 18^ου αιώνα.

Εικόνα 2: Πηγή Γ. Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, Νεώτερη 1453 – 1821, εκδόσεις 20^ος αιώνας, Β’ έκδοση, τόμος 16, σελ. 279.

Νησιά όπως η Ύδρα, τα Ψαρά, οι Σπέτσες, η Σάμος, η Σκόπελος, είχαν καταφέρει να αποσπάσουν προνόμια από τα πρώτα χρόνια της τουρκοκρατίας. Είχαν δικό τους διοικητή και κανονίζανε τις περισσότερες υποθέσεις τους μόνα τους. Με τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή και αργότερα με τη ρωσοτουρκική συνθήκη του 1808 (συνθήκη συμμαχίας ανάμεσα στη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία) οι Οθωμανοί έχασαν τη δικαιοδοσία τους σε πολλά ακόμη νησιά, ενώ δίνονταν προνομιακός χώρος στη Ρωσία που εμφανίζονταν ως προστάτιδα δύναμη.[16]

Παραθέτω κάποια από τα άρθρα της συνθήκης:

«Η επτάνησος ρεπούμπλικα[17] των Κορυφών να είναι υπό τη διοίκηση της Ρωσίας», «Η Ρωσία να έχει άδεια μέχρι να τελειώσουν οι εννέα χρόνοι της συμμαχίας να περνά 300.000 στρατεύματα από ξηράς για να κυνηγά τους εχθρούς της και τους εχθρούς της Τουρκίας.», «Όσα καράβια άφησαν τις σημαίες τους με τη βία, αν τις ζητήσουν πίσω να τους δοθούν», «Όσοι από τους Έλληνες θέλουν να γίνονται στρατιώτες στη Ρωσική αρμάδα να τους δίνεται η άδεια.» […][18]

Η Ύδρα, οι Σπέτσες και τα Ψαρά, από ξερονήσια, μετατράπηκαν σε πολυσύχναστους κόμβους. Ο στόλος τους ήταν ανταγωνιστικός του αγγλικού και  σημαία τους είχε την πρώτη θέση στη Μεσόγειο και τη Μαύρη Θάλασσα.[19] Τα νησιά αυτά, και ιδιαίτερα η Ύδρα, έπαιξαν μάλιστα πολύ σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 21.

 

Εκσυγχρονισμός της ελληνικής ναυτιλίας

 

Πέρα όμως από την εκτατική και την ποσοτική ανάπτυξη της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας, έγιναν –μοιραία- και κάποια βήματα εκσυγχρονισμού της. Αναπτύχθηκε ο τραπεζικός τομέας και η λογιστική, που αποτελούν βασικούς παράγοντες για την απελευθέρωση μιας οικονομίας προς τον καπιταλισμό. Οι πλοιοκτήτες και γενικότερα οι έμποροι άρχιζαν να εφαρμόζουν τη διπλογραφία και να κρατούν εμπορικά βιβλία, κάτι που τους ήταν σχεδόν άγνωστο πριν από τα τέλη του 18^ου αιώνα.[20]

Επιπλέον, για να μειώσουν το ρίσκο των ταξιδιών, οι καραβοκυραίοι ξεκίνησαν να ασφαλίζουν τα εμπορεύματα τους σε ειδικευμένους ασφαλιστικούς οργανισμούς. Η πρώτη εταιρία ναυτικής ασφάλειας ιδρύθηκε στο Τριέστι γύρω στα 1792, ενώ από το 1801 άρχισαν να ιδρύονται και άλλες.[21]

 

Η παρακμή

 

Μετά το 1812 άρχισε να παρατηρείται μια τάση παρακμής της ελληνικής ναυτιλίας που έφτασε στο ναδίρ λίγο πριν το  ξέσπασμα της επανάστασης. Παράγοντες που συνέβαλλαν σε αυτό ήταν:

– Η ανάκτηση από τη Γαλλία, των θέσεων της στην Ανατολική Μεσόγειο.

– Η μείωση της εμπορικής κίνησης στα Βαλκάνια εξαιτίας της Δεύτερης Σέρβικης Εξέγερσης (1815 – 1817) ενάντια στην οθωμανική κατοχή.

– Ακόμα, η Ευρώπη άρχισε να εισάγει μεγάλες ποσότητες βαμβακιού από την Αμερική, που ανταγωνίζονταν το ελληνικό ως εμπορικό προϊόν, και που η μεταφορά του γίνονταν με βρετανικά κυρίως πλοία.[22]

– Άλλη μια συγκυρία που επηρέασε αρνητικά ήταν η μεγάλη πτώση της τιμής των σιτηρών μετά το 1815.

– Γενικότερα, μετά από τη λήξη των Ναπολεόντειων Πολέμων οι Έλληνες πλοιοκτήτες δεν μπορούσαν να διατηρήσουν τα υψηλά κέρδη της πολεμικής περιόδου. Η μείωση του ρίσκου – που δε δίσταζαν να αναλάβουν οι Έλληνες πλοιοκτήτες- και η άμβλυνση των πολεμικών αντιπαραθέσεων ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις, τους αφαίρεσε το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που τους εγγυόταν αυξημένα κέρδη.

Καθώς οι μεγάλες δυνάμεις ανακτούσαν τις θέσεις τους στη Μεσόγειο, οι Ρωμιοί ναυτικοί καταδικάζονταν στην ανεργία. Παράλληλα, η κρίση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας δημιουργούσε ένα ακόμη πλήγμα στο Ελληνόκτητο εμπόριο αφού μειώνονταν ο όγκος των συναλλαγών που γίνονταν για λογαριασμό της.[23]

Αυτό που μπορούμε να συμπεράνουμε λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι ότι η ελληνική ναυτιλία ήταν σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από το Οθωμανικό κράτος και από τις «προστάτιδες» ευρωπαϊκές δυνάμεις. Η μη ύπαρξη ενός εθνικού αστικού κράτους καθιστούσε το ελληνικό εφοπλιστικό κεφάλαιο ιδιαίτερα ευάλωτο και εξαρτημένο από τις ιστορικές συγκυρίες. Ταυτόχρονα, εμποδίζονταν η αυτοτελής ανάπτυξη μιας ενιαίας αγοράς και μιας αλληλοτροφοδοτούμενης και ολοκληρωμένης οικονομίας, βάζοντας έτσι όρια στην γενικότερη καπιταλιστική ανάπτυξη. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση ότι αυτή η περίοδος δεν ήταν καθοριστική ή ότι δεν άφησε παρακαταθήκες για το μέλλον της ελληνικής οικονομίας. Αντιθέτως, αυτοί οι περιορισμοί αύξησαν σε ένα βαθμό την συσσωρευμένη πίεση που οδήγησε στην επαναστατική έκρηξη των επόμενων χρόνων.

 

 

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)

 

 

 

 

 

 

 

 

[1] Γ. Κορδάτου, Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας, Νεώτερη 1453 – 1821, εκδόσεις 20^ος αιώνας, Β’ έκδοση, τόμος 16, σελ. 274.

[2] Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939, εκδόσεις Σύγχρονη Εποχή, δεύτερη έκδοση, Αθήνα 2019, Α1 Τόμος, σελ. 107.

[3] Φόρος που επιβάλλονταν στους μη μουσουλμάνους κάτοικους της αυτοκρατορίας.

[4] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ…» ο.π. σελ. 108 – 109.

[5] Η Συνθήκη του Κάρλοβιτς σφράγισε τον τερματισμό του πολέμου που ξεκίνησε το 1683 ανάμεσα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και στον Ιερό Συνασπισμό του Λινζ ((Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Πολωνολιθουανική Κοινοπολιτεία, Δημοκρατία της Βενετίας, Τσαρική Αυτοκρατορία κ.α.) Ο πόλεμος τελείωσε με ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η δε Συνθήκη του Κάρλοβιτς θεωρείται ως η εποχή της παρακμής της. («Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ»… ο.π. σελ. 107).

[6] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ…» ο.π. σελ. 107 – 108.

[7] Πρόκειται για τη Συνθήκη του Κιουτσούκ Καϊναρτζή και τη Συνθήκη του Ιασίου.

[8] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ…» ο.π. σελ. 108 – 109.

[9] Αξιωματούχος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κυριολεκτικά η λέξη σημαίνει διερμηνέας όμως οι δραγουμάνοι συνήθως είχαν και άλλες αρμοδιότητες όπως αυτόν του μεσάζοντα κ.α.

[10] Γ. Κορδάτου, «Μεγάλη Ιστορία…», ο.π. σελ. 280.

 

[11] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ…» ο.π. σελ. 113.

[12] Κ. Μαρξ – Φρ. Ένγκελς, Η Ελλάδα, η Τουρκία και το ανατολικό ζήτημα, εκδ. Γνώσεις, Αθήνα, 1985, σελ. 106.

[13] Γ. Κορδάτου, «Μεγάλη Ιστορία…», ο.π. σελ. 276.

[14] Γ. Κορδάτου, «Μεγάλη Ιστορία…», ο.π. σελ. 278.

[15] Στο ίδιο, σελ. 276 – 278.

[16] Στο ίδιο, σελ. 283.

[17] Εννοεί την Επτάνησο Πολιτεία (1800 – 1807), από την περίοδο που καταλύθηκε από τους Οθωμανούς και τους Ρώσους η γαλλική κατοχή στα Επτάνησα, στα οποία επιτράπηκε να έχουν ημιαυτόνομο καθεστώς κάτω από την «προστασία» της Ρωσίας.

[18] Γ. Κορδάτου, «Μεγάλη Ιστορία…», ο.π. σελ. 283.

[19] Στο ίδιο, σελ. 281.

[20] Στο ίδιο, σελ. 288.

[21] Στο ίδιο, σελ. 288.

[22] «Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ…» ο.π. σελ. 112.

[23] Στο ίδιο, σελ. 112.

Read Full Post »

Κομμάτια από την ιστορία της εργατικής τάξης: Ο «Εθνικός Συνεταιρισμός του Χάρτη»

Είναι γενικώς αποδεκτό στους κομμουνιστές, ότι η ανάπτυξη της καπιταλιστικής οικονομίας φέρνει παράλληλα και την άνοδο της ταξικής πάλης ανάμεσα στις δύο κύριες τάξεις της καπιταλιστικής κοινωνίας, την εργατική και την αστική. Αυτό είναι κάτι που μας το μαρτυρά και η ιστορική έρευνα, αφού παρατηρούμε ότι τόσο η σοσιαλιστική θεωρία, όσο και οι αγώνες της εργατικής τάξης, παίρνουν σχήμα και μορφή παράλληλα με τα στάδια τα οποία διέρχεται ο καπιταλισμός. Πολλές μάλιστα από τις ιδέες που υιοθέτησε το εργατικό κίνημα –όπως αυτό της καθολικής ψήφου- μας έρχονται από την «Γαλλική Επανάσταση», μια επανάσταση στη βάση της αστική. Ήταν άλλωστε μια επανάσταση στην οποία συμμετείχαν ευρύτερες λαϊκές μάζες, και, ασχέτως αν αυτές τελικά προδόθηκαν, τίποτα δεν ήταν το ίδιο την επόμενη ημέρα.

Το σύνολο αυτό των ιδεών που διαχύθηκαν από τα τέλη του 18^ο αιώνα μέσω της μεγάλης επανάστασης, δεν θα μπορούσαν να αφήσουν ασυγκίνητες τις εργατικές τάξεις των διαφορών εθνών και βασιλείων. Όμως, αυτές οι ιδέες δεν θα έπιαναν τόπο αν δεν είχε προηγηθεί η ανάλογη πρόοδος στις σχέσεις και τα μέσα παραγωγής. Οι καπιταλιστικές σχέσεις που ξήλωσαν της παραδοσιακές, κατάλοιπα της φεουδαρχίας, έδωσαν παράλληλα και στην εργατική τάξη την ευκαιρία να βγει στο προσκήνιο με πιο οργανωμένο και αποφασιστικό τρόπο από ότι στο παρελθόν. Αυτό άρχισε να καρποφορεί μέσα από διάφορες εργατικές ενώσεις, οι οποίες υπερέβαιναν τον απλό συνδικαλιστικό χαρακτήρα και άρχισαν να εκφράζουν μια σειρά από πολιτικά αιτήματα.

Προπομπός όλων αυτών των ενώσεων μπορεί να θεωρηθεί «Η Συνομωσία των Ίσων» στη Γαλλία, που βασίζονταν σε ένα σχέδιο που κατάρτησε το 1793 ο Φρανσουά – Νοέλ Μπάμπεφ (1760 – 1797) με τίτλο «νομοθεσία των ξεβράκωτων», που σκοπό είχε να εξασφαλίσει τέλεια ισότητα. Κεντρικός άξονας της θεωρίας του ήταν η πεποίθηση ότι η πολιτική ισότητα δεν θα μπορούσε να επιτευχθεί χωρίς οικονομική ισότητα. Για αυτές του τις ιδέες και πρακτικές ο Μπάμπεφ καρατομήθηκε το 1797.[1] Ακολούθησαν και άλλες παρόμοιες ενώσεις όπως η «Ενωση των Προγραμμένων 1834-1836», η «Ενωση των Δικαίων 1836-1839», οι «Αδελφωμένοι Δημοκράτες» που ιδρύθηκε στο Λονδίνο από Άγγλους και άλλους Ευρωπαίους εξόριστους και το κίνημα των Χαρτιστών στην Αγγλία.[2]

 

Στο Ηνωμένο Βασίλειο είχε προηγηθεί των Χαρτιστών ο «Εθνικός Σύνδεσμος για την Προστασία της Εργασίας» (1830) με αρχηγό τον Τζον Ντόχερτι. Πυρήνας αυτού του συνδέσμου ήταν η «Μεγάλη Γενική Ένωση του Ηνωμένου Βασιλείου» (1829) που αποτελούνταν από εργάτες των βαμβακοκλωστηρίων της Αγγλίας, Σκωτίας και Ιρλανδίας. Ο Εθνικός Σύνδεσμος φιλοδοξούσε να ενώσει όλους τους εργάτες της βιομηχανίας του ΗΒ. Τα λίγα χρόνια της ύπαρξης της η ένωση κατάφερε να φτάσει τα 100.000 μέλη, ενώ εξέδιδε και εφημερίδα με τιράζ 3.000 αντιτύπων.[3] Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό πολλών εξ αυτών των ενώσεων ήταν η επιδίωξη οργάνωσης των εργατών σε διευρυμένο γεωγραφικό επίπεδο, ακόμη και διεθνές.

Το 1838 η «Ένωση Εργατών του Λονδίνου» δημοσιοποίησε μια δέσμη αιτημάτων που είχαν την ονομασια «Χάρτης του Λαού» από την οποία πήραν και οι Χαρτιστές το όνομα τους.[4]

Τα αιτήματα αυτά ήταν:

1. Γενικό εκλογικό δικαίωμα για όλους τους άντρες από το 21ο έτος της ηλικίας τους. Στο πρώτο σχέδιο του Χάρτη, είχε προβλεφτεί και το εκλογικό δικαίωμα των γυναικών, το οποίο σβήστηκε πάλι στη διάρκεια της συζήτησης. Δεν είχε φτάσει μέχρι εκεί η χειραφέτηση των γυναικών, ούτε στο νεαρό εργατικό κίνημα[27].
2. Μυστική ψηφοφορία (εφαρμόστηκε το 1872).
3. Πληρωμή επιδομάτων στους βουλευτές για να υπάρχει η δυνατότητα συμμετοχής ως βουλευτών στο Κοινοβούλιο και των απόρων εργατών (εφαρμόστηκε το 1911).
4. Κατάργηση του κριτηρίου έγγειας ιδιοκτησίας για τους βουλευτές. Μέχρι τώρα ήταν εκλέξιμοι μόνο εκείνοι οι βουλευτές, που είχαν γαίες αξίας 300 λιρών (πολύ ψηλό ποσό εκείνη την εποχή. Μπορούμε να το συγκρίνουμε με 4.000 χρυσά Μάρκα, περίπου, στη γερμανική Αυτοκρατορία). (Το 1918 καταργήθηκε κάθε κριτήριο ιδιοκτησίας στο αγγλικό εκλογικό Δίκαιο).
5. Καταμερισμός σε όμοιες εκλογικές περιφέρειες. Υπήρχαν εκλογικές περιφέρειες με ελάχιστους μονάχα κατοίκους ή και καθόλου, εκτός από τον ιδιοκτήτη της γης. Ηταν τα λεγόμενα «Rotten Boroughs» («σάπιες περιφέρειες»), που ωστόσο, μπορούσαν να εκλέξουν τον ίδιο αριθμό βουλευτών με τις πολυπληθείς συνοικίες της πόλης, ιδιαίτερα εκείνες στις οποίες βρίσκονταν συνωστισμένοι οι προλετάριοι. Υπήρχαν «εκλογικές περιφέρειες» οι οποίες βρίσκονταν στο πάτο της θάλασσας εξαιτίας της μετακίνησης των ακτών.

Ο ιδιοκτήτης της γης έκανε, την ημέρα των εκλογών, μια βόλτα με τη βάρκα για να ανταποκριθεί στο «εκλογικό καθήκον» του. (Το αίτημα αυτό έγινε διαδοχικά πράξη από το 1885 μέχρι το 1915).

6. Ετήσιες βουλευτικές εκλογές. (Αυτό το φανερά μη-ρεαλιστικό αίτημα δεν μπόρεσε να πραγματοποιηθεί).[5]

Τον Ιούλη του 1839 ο «Χάρτης του Λαού» υπογεγραμμένος από 1.200.000 ανθρώπους υποβλήθηκε στο κοινοβούλιο όπου και μετά από μερικές μέρες απορρίφθηκε. Αυτό οδήγησε σε εργατικές απεργίες την ίδια ημέρα (12 Ιούλη) οι οποίες πνίγηκαν στο αίμα από τις αρχές με 10 δολοφονίες εργατών και με συλλήψεις των ηγετών. Το 1840, μετά από την απελευθέρωση των φυλακισμένων Χαρτιστών, ιδρύθηκε ο «Εθνικός Συνεταιρισμός του Χάρτη», που αριθμούσε 40.000 μέλη (τα οποία πλήρωναν τακτικές συνδρομές) οργανωμένα σε 400 τοπικά τμήματα και θεωρήθηκε το πρώτο μαζικό προλεταριακό κόμμα.[6]

Τον Απρίλη του 1842 οι Χαρτιστές κατέθεσαν νέα αίτηση στο κοινοβούλιο που αυτή το φορά συνοδευόταν από 3.315.000 υπογραφές. Στην αίτηση αυτή συμπεριλαμβάνονταν και νέα αιτήματα για μείωση των φόρων και αύξηση των μισθών. Η δεύτερη αίτηση, όπως και μια Τρίτη που έγινε το 1848 απορρίφθηκαν.[7]

Μετά το 1848, τόσο για εξωτερικούς όσο και για εσωτερικούς λόγους (αντιπαράθεση στο εσωτερικό ανάμεσα σε ριζοσπαστικές και ρεφορμιστικές δυνάμεις) το κίνημα των Χαρτιστών παρήκμασε. Ορισμένοι από τους πρωτοπόρους Χαρτιστές συνδέθηκαν με τον Καρλ Μαρξ και τον Φρίντριχ Ένγκελς ενώ στον τύπο των χαρτιστών δημοσιεύθηκε η πρώτη αγγλική μετάφραση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου. Ο Λένιν χαρακτήρισε το κίνημα των Χαρτιστών ως την προτελευταία λέξη προς το μαρξισμό.[8]

Σε κάθε περίπτωση, η πάλη της εργατικής τάξης για οργανωμένη παρέμβαση στην πολιτική κάθε άλλο παρά σταμάτησε στους Χαρτιστές. Αντίθετα, τα επόμενα χρόνια αυτή η επιθυμία ατσαλώθηκε, και οδήγησε μάλιστα σε πρωτοφανείς στόχους, όπως αυτόν της κατάληψης ολόκληρης της εξουσίας. Φωτεινός σταθμός σε αυτήν την πορεία στάθηκε η Παρισινή Κομμούνα το 1871, ενώ η Οκτωβριανή επανάσταση έδειξε πως η σύσταση ενός εργατικού κράτους δεν αποτελεί ουτοπία. Οι μελλοντικοί αγώνες πρόκειται να αξιοποιήσουν όλη αυτή τη συσσωρευμένη πείρα, δυνατότερα, αποτελεσματικότερα και οριστικά.

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος (Poexania)

 

 

 

 

 

[1] Δοκίμιο Ιστορίας του ΚΚΕ 1918 – 1939, Α1 Τόμος, εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 2019, σελ. 56.

[2] https://www.rizospastis.gr/page.do?publDate=5/9/2010&id=12462&pageNo=11

[3] https://www.komep.gr/2001-teyxos-3/gia-thn-politikh-organosh-ton-kommoyniston-sthn-istoria-a-meros

[4] Δοκίμιο Ιστορίας, ο.π, σελ. 56.

[5] https://www.komep.gr/2001-teyxos-3/gia-thn-politikh-organosh-ton-kommoyniston-sthn-istoria-a-meros

[6] Δοκίμιο Ιστορίας, ο.π, σελ. 57.

[7] Ο.π σελ. 57.

[8] Ο.π σελ. 57.

Read Full Post »

Στιγμιότυπα από τη ζωή και τη δράση του Αλή Γκογκώ στα Χανιά

Ο Αλή Γκογκώ σε καρτ ποστάλ της εποχής

Γιώργος Πιτσιτάκης, Δάσκαλος – Ιστορικός Ερευνητής

Επικοινωνία: pitsitakisg@gmail.com

Χανιά, Νοέμβρης 2018

Στιγμιότυπα από τη ζωή και τη δράση                                 του Αλή Γκογκώ στα Χανιά

                                                                                                                                                          O Ιβάβης Αληγκογκός ή Γκογκώ ή Κογκό ή Κιονγκού του Χατζηιβραήμ με καταγωγή     από το Κογκό της Αφρικής, που γεννήθηκε το 1882[1] και κατοικούσε στο πάνω Κουμ Καπί ήταν μαζί με το Σαλή Χελιδονάκη και την Αμπλά Νουριγιέ Μαρμαράκη από τους πλέον δημοφιλείς Αφρικανούς των Χανίων. Με τις πράξεις, τις ιδιομορφίες και τη συμπεριφορά του, θετική ή αρνητική, μα και τη στάση των άλλων απέναντί του, κατάφερνε, εκούσια ή ακούσια, να συγκεντρώνει πάνω του τα βλέμματα και τα φώτα της επικαιρότητας και να γίνεται επίκεντρο γεγονότων και καταστάσεων.

Αρκετά είναι ως τώρα τα κείμενα που έχουν δημοσιευτεί γι’ αυτόν τον πανύψηλο, γεροδεμένο χαλικούτη σε βιβλία, περιοδικά, εφημερίδες και στο διαδίκτυο. Διασώζεται και ένα σημαντικό φωτογραφικό υλικό που τον απεικονίζει αλλά υπάρχει και η προφορική παράδοση που κουβαλά μέχρι τις μέρες μας ιστορίες με τον Αλή Γκογκώ. Βέβαια όλα αυτά δεν συγκροτούν ένα ολοκληρωμένο πορτρέτο ενός μαύρου αχθοφόρου στα τέλη του 19^ου και στο πρώτο τέταρτο του 20^ου αιώνα, διότι η ιστορία στις κάθε λογής καταγραφές της, κατά κανόνα «περιφρονεί» τον απλό λαό και ιδιαίτερα τη φτωχολογιά, της γης τους κολασμένους που πρώτοι υφίστανται την εκμετάλλευση. Και ο Αλή Γκογκώ, ανάμεσα στις σκόνες και τις λάσπες του τσαντιρομαχαλά του πάνω Κουμ Καπί και την πολύβουη ζωή της κοσμοπολίτικης Παλιάς Πόλης, ξεχώριζε με την ιδιαίτερη φιγούρα του, πολλές φορές γίνονταν αντικείμενο εκμετάλλευσης, μα όταν βρισκόταν σε πίεση γινόταν προκλητικός για τα χρηστά ήθη της εποχής. Έτσι για να προσθέσουμε μερικές ψηφίδες στο θέμα, προχωρήσαμε σε μια μικρή έρευνα σε εφημερίδες, περιοδικά και εκδόσεις από την περίοδο της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και εντεύθεν όπου καταγράψαμε στιγμιότυπα από τη ζωή και τη δράση του Αλή Γκογκώ στα Χανιά που παραθέτουμε παρακάτω.

Ο Αλή Γκογκώ κατά την Κρητική Πολιτεία

Ο Κ. Λ. Κωνσταντινίδης στη στήλη του «Εκλεκταί Συνεργασίαι» στην ετήσια έκδοση «Ημερολόγιο Χανίων 1940» του Αλέξανδρου Μπαλάσκα, σημειώνει για τον Αλή Γκογκώ[2]: «Ο εβενώδης αυτός αράπης με την καλή καρδιά και την κωμική του εμφάνιση υπήρξεν το ανφάν – γκατέ[3] των Στρατευμάτων τους Διεθνούς Κατοχής και ο πλέον ενδιαφέρων εύθυμος τύπος των Χανιών της εποχής εκείνης. Εξηρίζετο με ένα γυαλί της γκαζόζας, εκάπνιζεν από δύο ρώθωνας συγχρόνως και κάτω από την γλώσσαν του έκρυβεν τα αργυρά νομίσματα της ημερησίας του εισπράξεως. Η φήμη του είχεν φθάσει και πέραν των Χανίων και συνέβη πολλές φορές ξένοι τουρίσται ή επισκέπται να ζητήσωσιν να ίδουν τον Αλή Γκογκό και να πάρουν φωτογραφίας του. Εξ άλλου ήτο ο ευνοούμενος του μέλανος γυναικείου κόσμου των Χανιών και γιαυτό κάθε πρωτομαγιά, που οι αράπισσες πηγαίνανε να εορτάσουν στο Κλαδισσό, επικεφαλής της πομπής είχον τον Αλή Γκογκό με την θρυλλική του τραμπούσκα. Αυτός σειόμενος και καμαρώνων εκτυπούσε την τραμπούσκα του και τραγουδούσε με κωμικούς μορφασμούς το “έχασα τη γαϊδούρα μου με ξύλα φορτωμένη… ντε γαϊδούρα, ντε, ψου γαϊδούρα, ψου”. Αι ακολουθούσαι αράπισσαι και χαλικούτισαι με στριγκλώδεις λαρυγγισμούς και με ρυθμικά παλαμάκια εσυνώδευαν τον Καρούζον των ο οποίος εις το τέλος εκάστης στροφής, αντί κορώνας, εξαπέλυεν μίαν… τρομακτικήν ζάρπαν! Και τώρα είναι εύκολον να φαντασθή κανείς τι εγίνετο από την παρακολουθούσαν την πομπήν χριστιανοτουρκική μαρίδα».

Καρτ Ποστάλ επί Κρητικής Πολιτείας. Ο Αλή Γκογκώ «επί του δρόμου του Δημοτικού Κήπου» ή στην οδό Περιπάτου (σημερινή Τζανακάκη).

Η μαντάμ Ορτάνς και ο Αλή Γκογκώ

Ο Παντελής Πρεβελάκης (1909 – 1986) στο πρώτο του μυθιστόρημα «Το χρονικό μιας Πολιτείας» (1938) αναφέρεται στην περίοδο της Κρητικής Πολιτείας με την παρουσία των εγγυητριών μεγάλων δυνάμεων και στον Αλή Γκογκώ, βάζοντας την μαντάμ Ορτάνς ν’ αφηγείται: «[…] Μπαρκαριστήκαμε μήνα Νοέμπρη από τη Μαρσίλια, χασομερήσαμε κάμποσες βδομάδες στο πόρτο της Νάπολης, ανήμερα την πρωτοχρονιά φτάναμε στον κόρφο της Σούδας. […] Εμένα είταν της τύχης μου να με πάρει στην καπιτάνα του ο Ρούσος ναύαρχος ο Αντρέωφ. Το ίδιο βράδυ αρχίνησε το χαροκόπι. […] Κάλεσε τότε (ο Αντρέωφ) τους άλλους αμιράληδες (σ.σ. ναυάρχους) στην καπιτάνα του να συμβουλευτούνε, κλείσανε τις πόρτες, με πήραν και μένα μέσα. Η κουβέντα και το κρασί τους βάσταξε ως τα μεσάνυχτα, ήπιαν ξεροσφύρι το καταπέτασμα. Τις μικρές ώρες ο Ρούσος σηκώθηκε, τους αγκάλιασε έναν-ένα, τους φίλησε κι από τα δυό μάγουλα και σκόλασε το κονσούλτο[4]. Έδωσε δεύτερη κλειδιά στις πόρτες και παράγγειλε να του βάνουν κρασί απ’ το παράθυρο. Εμένα με γδύσαν, μου χύναν το κρασί στο μεσόστηθο και το ρουφούσαν απάνω στον αφαλό μου. Στα χαλάσματα της νύχτας, ο Κανεβάρο άνοιξε την πόρτα, φώναξε ένα μούτσο και τον έστειλε στη στεριά να φέρει τον Αλή Γκογκό. Είταν ένας Αράπης βαρκάρης, κομμένος στο σίδερο, και τα μουστάκια του ακόμα είταν από σύρμα στριμένο· του βάλαν δυο ναπολεόνια στο χέρι, τόνε γδύσαν κι αυτόν και του είπανε νάρθει να κοιμηθεί μαζί μου απάνω στο μπιλιάρδο. Σβήσαν τις λάμπες, το φτενό φέγγος από το χαραμέρι[5] κι από τα φανάρια της σκάλας φώτισε την κάμαρα. Εγώ κοιμόμουν μεθυσμένη και ψόφια. Ο Αράπακας ανέβηκε στο μπιλιάρδο, γονάτισε σαρκομανισμένος μπρος στα πόδια μου, ένιωσα ένα σύγκρυο στη ράχη μου μόνο που τον είδα. Κείνη τη στιγμή, ο Αντρέωφ έκαμε νόημα, άνοιξαν την πόρτα και χύθηκε μέσα το θεόρατο καραβόσκυλο που τάιζαν οι Ρούσοι. Άρπαξε τον Αλή Γκογκό από το κωλομέρι, αυτός τινάχτηκε ουρλιάζοντας σαν το τσακάλι, άφησε ένα κομάτι κρέας στα δόντια του σκύλου κι έπεσε από το παραθύρι στη θάλασσα, με τα ναπολεόνια στο στόμα. Το μεσημέρι της άλλης μέρας με βρήκε να ψήνουμαι στο στρώμα από τον πυρετό. Μ’ είχανε πουντιάσει οι άτιμοι, είτανε φως φανάρι πως δεν τη γλύτωνα. Βρέθηκε ένας καλός άνθρωπος, γιατρός στο μοσκόβικο καράβι, με κοίταξε σα θυγατέρα του. Άλλη ψυχή δε γνοιάστηκε να ρωτήσει τι κάνω. Άρχισα με τα πολλά να παίρνω πάνω μου […]. Ύστερα συλλογίστηκα να φύγω, γιατί δεν μπορούσα να δω στα μάτια μου τους αμιράληδες. Ο ίδιος εκείνος ο Αλή Γκογκός ήρθε στα σκοτεινά και με πήρε με τη βάρκα του από το καράβι. Πέρασα τη νύχτα μαζί του, με πόνεσε σαν άνθρωπος. Από κει φύγαμε μ’ έβαλε σε σπίτι στα Χανιά, πάλεψα δώδεκα χρόνους τους Κρητικούς, τα θεριά […]».

Τα παραπάνω γραφόμενα του Πρεβελάκη σχολιάζει στη μελέτη του ο Χανιώτης ποιητής και λογοτέχνης Γιώργης Μανουσάκης (1933 – 2008)[6]: «[…] Οι δυο πρώτοι μήνες της παραμονής της Ορτάνς στη Σούδα παρουσιάζονται στο “Χρονικό μιας πολιτείας” με πολύ ζωηρά χρώματα: Μια ζωή αδιάκοπου μεθοκοπήματος, ερωτικής κραιπάλης κι άσωτης διασπάθισης χρημάτων κι αγαθών πάνω στη ρούσικη και στις άλλες ναυαρχίδες. Αναμφίβολα η εικόνα είναι σπρωγμένη ως την υπερβολή. Είν’ η μεγέθυνση της ερωτικής ζωής των ξένων και δυνατών από τη λαϊκή φαντασία και σαν τέτοια βρίσκεται μέσα στο πνεύμα και στο ύφος της “μυθιστορίας” του Πρεβελάκη. Ο συγγραφέας άλλωστε θα ομολογήσει αργότερα πως “ο χρονικογράφος δεν καταγράφει εδώ με ψυχραιμία τα γεγονότα”. Δεν πρέπει επομένως, να ζητήσομε μήτε ακρίβεια στα περιστατικά που περιγράφονται μήτε αντικειμενικότητα. Παρατηρούμε πως η Ορτάνς συμμετέχει χωρίς ενθουσιασμό, αναγκαστικά στα όργια των ναυάρχων των Μεγάλων Δυνάμεων […]». Για τον Αλή Γκογκώ, γράφει: «[…] για να “διασκεδάσουν” καλύτερα οι ναύαρχοι σκαρώνουν εκείνη τη βάρβαρη κι απάνθρωπη σκηνή σε βάρος δυο ανυπεράσπιστων ανθρώπων, της Ορτάνς και του αράπη Αλή Γκογκό. Ο δύστυχος βαρκάρης δεν προλαβαίνει να πραγματοποιήσει το μυθικό γι’ αυτόν όνειρο, να πλαγιάσει με τη Φραντσέζα πόρνη, που βρίσκεται σε μια κατάσταση τέλειας αυτοεγκατάλειψης από το μεθύσι, όταν το πελώριο καραβόσκυλο της ρούσικης ναυαρχίδας χύνεται καταπάνω του, αποκόβοντας ένα κομμάτι από τη σάρκα του. Είναι μια φοβερή σκηνή που επισφραγίζει τον τέλειο ηθικό ξεπεσμό του ευρωπαϊκού στόλου. “Οι αναίσχυντες πράξεις τους προεικονίζουν την έκλυση των ηθών που έχει γενικευθεί σήμερα στη Δυτική Ευρώπη. Μπροστά σ’ ένα ομόθρησκο λαό που θυσιάζεται για την ελευθερία του, οι εκπρόσωποι του δυτικού πολιτισμού φέρνονται σαν άθεος και λάγνος συρφετός”, θα σχολιάσει ο Παντελής Πρεβελάκης. Το παραπάνω επεισόδιο σημαίνει στο “Χρονικό” και το τέλος της εφήμερης κι αμφίβολης δόξας της Ορτάνς. Αρπάζει ένα σοβαρό κρυολόγημα, από το οποίο τη σώζει, με τις καθόλου ανιδιοτελείς περιποιήσεις του, ο γέρο-γιατρός της ρωσικής ναυαρχίδας. Ο Αλή Γκογκός της συμπεριφέρεται πιο ανθρώπινα, όταν τη φέρνει με τη βάρκα του στην πολιτεία, μακριά από τα ευρωπαϊκά καράβια και τους ναυάρχους. […]».

Λίγους μήνες πριν από την Ένωση της Κρήτης ο Αλή Γκογκώ έχει ήδη χάσει την μαντάμ Ορτάνς η οποία έχει εγκαταλείψει τα Χανιά μετά την επανάσταση του Θερίσου και φαίνεται να προκαλεί με τα καμώματά του, επισύροντας την οργή των μουσουλμάνων των Χανίων. Αποκαλυπτική είναι η παρακάτω είδηση που με τίτλο «Τύφλωσις Αλή Γκογκώ» δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Νέα Έρευνα[7]: «Προχθές την νύχτα οι Οθωμανοί Μπελούφ Μπεχλουλάκης, Μεχμέτ Βρατσάκης και Εμίρ Τυράκης επετέθησαν κατά του γνωστού αιθίοπος Αλή Γκογκώ τραυματίζοντας αυτόν διά μαστιγίου εις τον αριστερόν οφθαλμόν. Συνεπεία του τραύματος τούτου η όρασις του Αλή Γκογκώ απωλέσθη. Οι δράσται προέβησαν εις την πράξιν των ταύτην διότι ο Αλή Γκογκώ ήτο μεθυσμένος και δεν επιτρέπεται εις τους οθωμανούς να κάμνωσι χρήσιν οινοπνευματοδών ποτών κατά τας ημέρας του Ρεμαζανίου».

Ο Αλή Γκογκώ με την τραμπούσκα του στην προέκταση της οδού Πεταλάδικα (σημερινή Νικηφόρου Επισκόπου) πίσω από το Ωδείο

Αλή Γκογκώ: Από την Ένωση στην Ανταλλαγή

Μετά την Ένωση ο συνήθως ξυπόλητος αγωγιάτης μα και συνοδός χανουμισσών συνήθιζε πότε πότε να κάνει τις σκανταλιές του. Αλλά ακόμη κι αν ήταν αθώος, επειδή του είχε βγει το όνομα, ήταν ο πρώτος υποψήφιος που οι περισσότεροι θα υποψιάζονταν αν γίνονταν μια επιλήψιμη πράξη στην πόλη. Χαρακτηριστικό είναι το παρακάτω επεισόδιο που δημοσιεύτηκε στον τύπο και γίνεται προσπάθεια να τον εμπλέξει. Την εποχή εκείνη στον «Κινηματογράφον Δημοτικού Κήπου»[8] προβάλλονταν κάθε βράδυ «Θαυμάσιαι ταινίαι εκ του Ελληνοτουρκικού (Βαλκανοτουρκικού) πολέμου μεγάλης διαρκείας και ειλημμέναι εκ του φυσικού» οι οποίες διαφημίζονταν με καθημερινές καταχωρήσεις στον τοπικό τύπο[9] της μορφής «Απόψε νέον πρόγραμμα με ωραιοτάτας, μεγάλης διαρκείας και γενικού ενδιαφέροντος ταινίας». Όμως οι κινηματογραφόφιλοι που πήγαιναν να παρακολουθήσουν τις ταινίες υφίστανται ένα μαρτύριο που τους αφαιρεί το δικαίωμα ν’ απολαύσουν το νέο λαϊκό είδος θεάματος (σ.σ. τότε ο κινηματογράφος ήταν ακόμη βωβός)  που αργότερα εξελίχθηκε στην 7η τέχνη. Η κωμικοτραγική είδηση στη Νέα Έρευνα με τίτλο «Η πέτρινη βροχή» με τον Αλή Γκογκώ, ως συνήθως, να είναι μεταξύ των βασικών υπόπτων, υπογραμμίζει[10]: «Οι θεατρινιζόμενοι τας ημέρας αυτάς εις τον κινηματογράφον του Δημοτικού Κήπου είνε ανάστατοι με ένα μυστηριώδες κάπως επεισόδιον που λαμβάνει χώραν εις βάρος της… κεφαλής των. Κάθε βράδυ εις το μέσον της παραστάσεως, την ώραν που ο καθένας είνε προσηλωμένος εις τα “deaux morceaux” (δύο κομμάτια – μέρη) του παριστανομένου δράματος ή εις την ευκαμψίαν των κινήσεων του Ρεγαρδέν και του Prince μια βροχή από πέτρες, ή δια να είμεθα ακριβέστεροι, από χαλίκια, πίπτουσα μπροστά του, στο πλάγι του, ή και εις αυτήν την κεφαλήν του με κίνδυνον αιματώματος, αν μη διαρρήξεως, αυτής, τον κάμνει να αφήση την εξέλιξιν της παραστάσεως και να φροντίση, όχι πλέον εις το πώς να επιδείξη τα καλοφτιασμένα μαλλιά της κεφαλής του, αλλά εις το πώς να προστατεύση αυτήν από της πετριές, ξανατοποθετών το καπέλλο του επάνω της. Με της πετριές αυτές, που ρίπτονται από μυστηριώδη χέρια, όπως άλλοτε ερρίπτετο η περίφημη σκόνη που είχε το ιδίωμα να ερεθίζη της μύτες και να προκαλή το “θιάρμισμα”, κάθε βράδυ ένας σωρός επεισόδια συμβαίνουν εις τον Κινηματογράφον. Όσον αστείον και διασκεδαστικόν όμως είνε το τοιούτον δια τους – εννοείται – έχοντας το ευτύχημα να μην τους βρίσκουν η πέτρες και όσον ωραίον αν φαίνεται εις μερικούς φρουρούς, όπως τους φαίνονται ωραίαι και αι ασχημίαι και ελεεινότητες του Αλή Γκογκό, διά των οποίων έσχον την τιμήν να ασχοληθώσι τας ημέρας αυτάς ο κ. Πωλιουδάκης και ο κ. «Φιλαλήθης», δε θα κάμη άσχημα ο κ. διευθυντής της Αστυνομίας να διατάξη τας περιπόλους να ρίπτουν κάθε βράδυ και κανένα βλέμμα εις το όπισθεν του Κινηματογράφου χωράφιον και περιορίσουν ούτω τους αγυιόπαιδας[11] τον τρελλόν, όποιος από τους δυό είναι ο ένοχος, διότι δεν είναι υποχρεωμένος ο κόσμος να θεατρίζηται υπό την διαρκή απειλήν του σπασοκεφαλιάσματος».

Τον καιρό εκείνο ένα σοβαρό θέμα απασχολεί την χανιώτικη κοινωνία. Από τον Σύλλογο Κυριών και Δεσποινίδων έχει προταθεί η λειτουργία συσσιτίων για τη σίτιση 300-500 φτωχών της πόλης τα οποία να στεγαστούν στο ισόγειο του Γυμνασίου. Στις στήλες των εφημερίδων «Σύνταγμα» και «Νέα Έρευνα» φιλοξενούνται γνώμες πολιτών με απόψεις υπέρ ή κατά του χώρου στέγασης των συσσιτίων στις οποίες συνεχίζεται η στοχοποίηση και οι καχυποψίες  για τον Αλή Γκογκό. Δύο μέρες μετά στην ίδια εφημερίδα αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο Εμμ. Πωλιουδάκης[12]: «[…] Διά την επιδειχθησομένην προσπάθειαν και καλήν θέλησιν υπό των Κυριών να τηρήσωσι καθαριότητα ουδείς εστίν ο αντιλέγων. Εάν όμως επρόκειτο περί μικράς ποσότητος φαγητών. Αλλά την στιγμήν όπου θα μαγειρεύονται φαγητά διά 300 – 500 πτωχούς καθ’ ημέραν, είναι αδύνατον να μη προξενηθώσι ακαθαρσίαι και τα εκ τούτου παρομαρτούντα κακά να επελθώσι, όταν λάβητε υπ’ όψιν σας, ότι και εις τας οικογενειακάς κουζίνας με όλην την καλήν θέλησιν των οικοδεσποινών τους δεν λείπουν τοιαύται. Συνεπώς το Μαγειρείον του Σισιτίου (το ισόγειον του Γυμνασίου) θα καταστή εστία παντός μικροβίου, και τόπος συνεντεύξεως των σκύλων, γατών και ορνίθων της πόλεως προς συλλογή των απορριπτομένων περισσευμάτων μετά το γεύμα των πτωχών. Τι θέλετε να πρωτοκάμουν αι καλαί Κυρίαι τους Επιτροπής; Το Συσσίτιον να επιβλέπωσι; τους πειναλέους πτωχούς να καθησυχάζωσι; τον Μάγειρον να επιβλέπωσι; ή να προλαμβάνωσι και ησυχάζωσι τους διαγωνιζώμενους προς λήψιν του Συσσιτίου; Διότι βεβαίως αι κυρίαι δεν θα κρατώσι φραγγέλιον διά να δέρωσι τους ατακτούντας, αλλά μόνον λόγους γλυκείς, και Ευαγγελικούς, και παρηγόρους θ’ απευθύνωσι προς τους πάσχοντας από πείνης, ους ανέλαβον, συμφώνως τους τα Ευαγγελικά ρήματα, να χορτάσωσι και θρέψωσι. […] Εις το Συσσίτιον λοιπόν θα προσέρχονται μόνον οι επαίται και τα κατώτατα της κοινωνίας στρώματα, ενώ οι πραγματικώς άξιοι ελέους θα απέχουν. Από τον φρενοβλαβή Αλή Γκογκό και τους ομοίους του προβλέπω ότι θα προκαλούνται ζάρπαι και ανησυχίαι και θα εκστομίζονται ύβρεις και λόγοι όπερ βεβαίως δεν είναι ορθόν και ηθικόν ν’ ακούωσι ούται οι μαθηταί, ούται αι το Συσσίτιον επιβλέπουσαι κυρίαι και Δεσποινίδες της πόλεως. Εκ μιας περικοπής του δημοσιεύματός σας μανθάνω ότι διεγράφη ο Αλή Γκογκός εκ των μελλόντων να συσσιτιώσι. Αλλ’ εν τοιαύτη περιπτώσει επιτρέψατε μοι να σας είπω ότι παραβαίνετε το Ευαγγέλιον όπερ σας διατάσσει τους πάντας να τρέφητε. Εάν το τοιούτον επαληθεύση σημαίνει ότι θα διαγραφώσι και τινές οι οποίοι διά να τύχωσι του ευεργετήματος του Συσσιτίου, βεβαίως θα αναγκάζονται να σας παρουσιάζουν μπιλιετάκια. Αλλά τότε το συσσίτιον θα μεταβάλλη σκοπόν. […] Πιστεύω εν τούτοις ότι κατόπιν της εξεγέρσεως της κοινής γνώμης δεν θα επιτραπή η εγκατάστασις μαγειρείων εις το υπόγειον του Γυμνασίου, ότι θα κατανοηθή το άτοπον υπό των αρμοδίων και ότι αποτέλεσμα τούτου θα ήναι να αναζητηθή καταλληλότερος χώρος όπως στεγασθή το Συσσίτιον υπέρ της ευοδώσεως του οποίου και ημείς ευχόμεθα».

Ο Αλή Γκογκώ στο Σαντριβάνι το 1915. Πίσω του διακρίνεται το «Ιμαρέτ» (πτωχοκομείο).

Ένα καυτό απόγευμα του Ιούλη του 1947 μέσα στην καλοκαιρινή ραστώνη, ο «Θεριακλής» χρονογράφος του περιοδικού «Κρητική Ψυχή» καθώς ρεμβάζει στο λιμάνι καπνίζοντας το ναργιλέ του, κοιτάζει ασυναίσθητα δυο εργατικούς τύπους του λιμανιού που αλληλοπειράζονται. Κάποιος συμπληρώνει τη σκηνή με το γνωστό εκείνο σάλπισμα την επική ζάρπα. Άθελα του ανάμεσα στους καπνούς του ναργιλέ του αναστοράται κάτι παρόμοιο μεταξύ δύο άλλων τύπων του Αλή Γκογκό και του Μαμαλούκου προ εικοσιπενταετίας, δηλαδή στις αρχές του 1920 στα παπλωματάδικα[13] και στο χρονογράφημά του, σημειώνει[14]: «[…] Ο Αλή Γκογκός και ο Μαμαλούκος, ήταν οι πρωταγωνιστές. Η μαστοράντζα οι υποκινηταί. Το σύνηθες θύμα στη συνάντηση των δύο τύπων ο Μαμαλούκος. Ένας έρημος στον κόσμο γέρω – ζητιάνος και τρομερά τσιγκούνης. Ευρέθη διά πρώτην φοράν την ημέραν εκείνην σε πλεονεκτική θέση απέναντι του γίγαντος Αλή Γκογκό, γιγαντόσωμου μαύρου αχθοφόρου. Ο τελευταίος μεθυσμένος μετέφερε τρικλίζοντας ένα τεράστιο πιθάρι, ενώ 4 τσιγάρα εσχημάτιζαν πραγματική τζιμινιέρα. Ένα από κάθε ρουθούνι και δυό στο στόμα. Οι υποκινηταί ενεθάρρυναν τον φύσει δειλό και συντηρητικό Μαμαλούκο να επωφεληθή της μοναδικής περιπτώσεως και να εκδικηθή τον Αλή Γκογκό για τα τόσα βασανιστήρια που σε προηγούμενες συναντήσεις και υπό αντιθέτους όρους του έκανε. Και όταν ένας σοβαροφανής και ως εκ τούτου αρκετή εγγύησιν διά την ασφάλειαν του Μαμαλούκου παρέχων, έσπρωξε το χέρι του τελευταίου σε μίαν ανάρμοστον επαφήν και εις ευαίσθητον μέρος του Αλή Γκογκό, επήλθε το μοιραίον. Ο γίγας Αλή Γκογκός, εκτιναχθείς αποτόμως, έχασε την ισορροπίαν του και άφησε το πιθάρι να πέση σε χίλια συντρίμια. Αυτό ήταν! Ο Μαμαλούκος προ της τεραστίας αυτής συμφοράς και αναλογισθείς τα επακόλουθα εσωριάσθη κυριολεκτικώς στο καταβρεγμένο πλακόστρωτο και με γοερές κραυγές εκαλούσε εις βοήθειαν κλαίοντας τα παιδιά του, που ποτέ δεν εγνώρισε γιατί ήταν άγαμος. Ο Αλή Γκογκός μόλις συνήλθε από την συμφοράν, επέπεσεν δίκην μαινομένου θηρίου εναντίον του κραυγάζοντος Μαμαλούκου, όπως ημπορούσε, με τα χονδρά χέρια του και τα τεράστια πόδια του ήρχισε να τον χτυπά. Η κατάσταση για τον κακομοίρη τον Μαμαλούκο ήταν τραγική. Ευτυχώς ο τοποθέτης χωροφύλακας ήταν κοντά. Άκουσε τις φωνές και έτρεξε εις βοήθειαν. Ο Αλή Γκογκός τόβαλε στα πόδια. Ο γέρω Μαμαλούκος σώθηκε».

Το 1923 στην ανταλλαγή για να μη φύγει από τα Χανιά που τόσο αγαπούσε, λέγεται ότι, πήδηξε από το καράβι ενώ εκείνο ξεκινούσε το ταξίδι του. Τον βρήκαν και τον ανέβασαν με το βίντσι για να ανταλλαγεί κι αυτός σαν… Τούρκος! (η είδηση γι’ αυτό το γεγονός – αν υπήρξε – δεν έχει δημοσιευτεί στον τύπο της εποχής).

Η φήμη αυτής της δεσπόζουσας λαϊκής φυσιογνωμίας, του φτωχού κι ατημέλητου μεροκαματιάρη καταγράφηκε στη συλλογική μνήμη και μαζί της ασχολήθηκε ο λαϊκός ποιητάρης – ριμαδόρος ο οποίος κάνει αναφορά στ’ όνομά του στο παρακάτω τετράστιχο:

«Στ’ Αλή Γκογκό στο Μαχαλά  /  στ’ Αλή Γκογκό τη ρούγα, / αγάπησα ένα αητό /                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                              με τη χρυσή φτερούγα».

Ο Αλή Γκογκώ με άλλους Χανιώτες μπροστά από Οθωμανικό κτίριο των Χανίων.

Σημειώσεις

• Στα κείμενα που είναι μέσα σε εισαγωγικά διατηρήθηκε η ορθογραφία, η γραμματική και η διατύπωση του πρωτότυπου με μόνη επέμβαση τη μεταφορά τους στο μονοτονικό.

• Οι φωτογραφίες που παρατίθενται είναι από το αρχείο του Ευθύμη Λεκάκη.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ

• Πρεβελάκης Παντελής, Το χρονικό μιας πολιτείας (1938), εκδ. Εστία, Ιούλιος 2009.

• Μανουσάκης Γιώργης, Η Μαντάμ Ορτάνς και τα τέσσερα λογοτεχνικά ποτραίτα της, έθετο στο περιοδικό Έρεισμα, Χανιά 1996.

• Μπαλάσκας Αλέξανδρος, Ημερολόγιο Χανίων 1940.

• Κρητική Ψυχή, Μηνιαίο Εγκυκλοπαιδικό Περιοδικό, Όργανο της Βενιζελικής Φιλελεύθερης Νεολαίας, υπεύθ. Αλέξ. Δρουδάκης, Σεπτέμβριος 1947, Χανιά.

• Εφημερίδα Νέα Έρευνα, διάφορα φύλλα.

• Εφημερίδα Σύνταγμα.

[1] Τα βιογραφικά στοιχεία για τον Αλή Γκογκώ μου δόθηκαν από τον συγγραφέα, νομικό και ιστορικό ερευνητή Ευθύμη Λεκάκη. Ο Αλή Γκογκώ ζούσε με τον πατέρα και την οικογένειά του κι είχε έναν αδελφό τον Χασάν.

[2] Αλέξανδρος Μπαλάσκας, Ημερολόγιο Χανίων 1940, Εκλεκταί Συνεργασίαι, Κ. Λ. Κωνσταντινίδου, Αλή Γκογκό, σελ. 40 – 41.

[3] Δάνειο από τα Γαλλικά. Είναι η Γαλλική φράση, (enfant = παιδί, gâté = κακομαθημένο, χαϊδεμένο)

[4] κονσούλτο (ιταλ. consulto) = συζήτηση, διαπραγμάτευση, συνομιλία, συνδιάλεξη, κουτσομπολιό. (Λεξικό του Λευκαδίτικου Γλωσσικού Ιδιώματος – Πανταζής Κοντομίχης).

[5] το χάραμα, η χαραυγή. Λέξη από τα Επτάνησα.

[6] Γιώργης Μανουσάκης, Η Μαντάμ Ορτάνς και τα τέσσερα λογοτεχνικά πορτραίτα της, σελ. 8 – 11, περιοδικό Έρεισμα, Χανιά 1996.

[7] εφημερίδα Νέα Έρευνα, Τύφλωσις Αλή Γκογκώ, σελ. 4, 1 Αυγούστου 1913.

[8] Εκτός από τον Κήπο κινηματογράφοι λειτουργούσαν και σε άλλα σημεία της πόλης όπως στη Σπλάντζια και στην αίθουσα του Χρυσόστομου. Η εφημερίδα «Σύνταγμα» (18 Ιανουαρίου 1913) μας πληροφορεί: «Εν τω προηγουμένω φύλλω εγράφομεν, ότι ο κινηματογράφος της Σπλάντζιας συνεκέντρωνεν οπωσδήποτε περισσοτέρους θεατάς. Αλλά προ ημερών, εσπέραν τινά, δεν γνωρίζομεν πως παρήχθησαν κρότοι επί της σκηνής, αποτέλεσμα ίσως εκρήξεως της βενζίνης, το δε ακροατήριον εκενώθη υπό των έντρομων θεατών, παρ’ ολίγον μάλιστα να συμβώσι και δυστυχήματα ένεκα της αθρόας φυγής. Έκτοτε και οι θεαταί του κινηματογράφου τούτου δεν είναι περισσότεροι εκείνων του Χρυσοστόμου, όστις επίσης εξακολουθεί λειτουργών, με κενόν ακροατήριον. Πέρυσι και εις τους δύο λειτουργούντας τότε κινηματογράφους τα ακροατήρια ήσαν πλήρη καθ’ εκάστην εσπέραν, η αποτυχία δε αυτών εφέτος αποδοτέα εις την οικονομικήν δυσπραγίαν, εις ην διατελεί ο τόπος ένεκα του πολέμου, όστις εσταμάτησεν εν τη νήσω όλην την κίνησιν».

[9] Ενδεικτικά Νέα Έρευνα, 28-29 Μαΐου και 21 Ιουνίου 1913.

[10] εφημερίδα Νέα Έρευνα, Η πέτρινη βροχή, σελ. 3, 9 Σεπτεμβρίου 1914.

[11] αλητόπαιδες, παιδιά αλήτες.

[12] εφημερίδα Νέα Έρευνα, Συσσίτιον – Γυμνάσιον, σελ. 2-3, 11 Σεπτεμβρίου 1914.

[13] Η σημερινή οδός Μπετόλο.

[14] Κρητική Ψυχή, Μηνιαίο Εγκυκλοπαιδικό Περιοδικό, Όργανο της Βενιζελικής Φιλελεύθερης Νεολαίας, υπεύθ. Αλέξ. Δρουδάκης, Εγώ και ο ναργιλές μου, Ο Αλή Γκογκός και ο Μαμαλούκος, σελ. 6, τεύχος 1, Σεπτέμβριος 1947, Χανιά.

 

Read Full Post »

Τα αποτυπώματα της Ενετοκρατίας στη Νέα Χώρα

Χάρτης του Antonio Millo (1593) από τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας

Γιώργος Πιτσιτάκης

Δάσκαλος – Ιστορικός ερευνητής

Οι τέσσερεις αιώνες Ενετοκρατίας στα Χανιά (1252-1645) άφησαν ισχυρά αποτυπώματα με καλαίσθητα κτίσματα, μεγαλοπρεπή και επιβλητικά -εκτός εκείνων που καταστράφηκαν για διάφορους λόγους- στην εντός των τειχών πόλη που και σήμερα ακόμη αντέχουν και μαρτυρούν το πέρασμά τους.
Αλλά κι έξω από τις ενετικές οχυρώσεις στην καλόβολη γη της Νέας Χώρας στην οποία υπήρχε συνεχής ανθρώπινη παρουσία, τουλάχιστον από τα τέλη του 16ου και τον 17ο αιώνα, που άφησε αποτυπώματα τα οποία έχει σχεδόν εξαφανίσει η φθορά του χρόνου.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΕΤΡΙΝΕΣ ΣΤΡΑΤΕΣ ΚΑΙ Η ΕΝΕΤΙΚΗ ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΙΣΟΥ
Κατά την Ενετοκρατία διαμορφώθηκαν τρεις πέτρινες στράτες (καλντερίμια) που διέσχιζαν την περιοχή της Νέας Χώρας από τα ενετικά τείχη προς τα δυτικά. Οι στράτες διακρίνονται ολοκάθαρα σε χάρτη του 1645 της Μαρκιανής βιβλιοθήκης της Βενετίας, που απεικονίζει την πολιορκία των Χανίων από τους Τούρκους.

• Η πρώτη ήταν η παραλιακή που ξεκινούσε από τη μικρή πύλη του προμαχώνα San Salvatore, περνούσε από το εβραϊκό νεκροταφείο (Ιουδαϊκό κοιμητήριο), το οποίο εξυπηρετούσε, συνέχιζε από τους παραλιακούς χαμηλούς λόφους κι έφτανε μέχρι τις εκβολές του Κλαδισού ποταμού όπου, όπως θρυλείται, υπήρχε μια κρεμαστή γέφυρα για να διαβαίνουν πεζοί και καβαλάρηδες και… «οδηγούσε, σύμφωνα με χάρτη του 1645 στον παραθαλάσσιο οικισμό Γωνιές, απέναντι από τα Θοδωρού, που θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον Κάτω Σταλό ή την Αγία Μαρίνα»1.

1Γκραβούρα του νησιού Θοδωρού στα τέλη του 16ου ή αρχές του 17ου αιώνα με τα δύο ενετικά κάστρα

• Η δεύτερη, η μεσιανή, ξεκινούσε από τον επιπρομαχώνα Priuli ή San Nicola2 στο μέσον περίπου της δυτικής πλευράς των τειχών της πόλης, περνούσε μέσα από το σημερινό πάρκο των «Πευκακιών»3 και πλησίαζε διαγώνια τη νότια στράτα καταλήγοντας στην κεντρική γέφυρα του Κλαδισού. Τη στράτα αυτή  τη χρησιμοποιούσαν κυρίως κατά την Τουρκοκρατία για ν’ αποφύγουν τη συνάντηση με τους λεπρούς4 (μεσκίνηδες) που ζούσαν σε τρώγλες νότια της τρίτης στράτας.

• Η τρίτη, η νότια στράτα (Strada Comuna), ξεκινούσε από τον προμαχώνα του Αγ. Δημητρίου, ακολουθούσε την πορεία της σημερινής οδού Κισάμου και κατέληγε στην ενετική γέφυρα του ποταμού Κλαδισού.

Στην εποχή των Ενετών στον Κλαδισό, τον αρχαίο Κεδρισό ή αλλιώς Όδερο ποταμό που με τα πλούσια νερά του έκανε εύφορη τη νεοχωρίτικη γη, φτιάχτηκε μια εντυπωσιακή πέτρινη τρίτοξη γέφυρα, που ένωνε τις δύο όχθες, «εξαιρετικής κατασκευής, ένα από τα πολύ σημαντικά μνημεία της Βενετοκρατίας στην Κρήτη» (Μιχ. Ανδριανάκης), που «η δόμησή της θυμίζει αρκετά την κατασκευή των νεωρίων» (Μαν. Μανούσακας). Στην ιστορική αυτή γέφυρα που οδηγούσε προς τις δυτικές επαρχίες και διατηρήθηκε μέχρι σήμερα, διαδραματίστηκαν τους επόμενους αιώνες συγκλονιστικά γεγονότα με τελευταία αυτά στη Μάχη της Κρήτης, την Κατοχή και τον Εμφύλιο.

Ο ΚΟΛΠΙΣΚΟΣ ΣΤΗΝ ΑΒΕΑ
Την ίδια περίοδο ο χώρος του πρώην εργοστασίου της ΑΒΕΑ, όπως φανερώνουν χάρτες της εποχής (φωτ. εξωφύλλου) αλλά και η μορφολογία του εδάφους, καλύπτονταν από θάλασσα, σχηματίζοντας ένα μικρό λιμανάκι – καταφύγιο των πλοίων σε άσχημες καιρικές συνθήκες. «[…] Ο Francisco Basilicata, το 1618, απεικονίζει τους κήπους και τα χωράφια της Νέας Χώρας και καταγράφει στη θέση της σημερινής Α.Β.Ε.Α. έναν μικρό κόλπο που χρησίμευε ως σκάλα και ναυτική φόλα. Δηλαδή, ένα μικρό φυσικό λιμάνι, στο οποίο ναυλοχούσαν δύο – τρεις πολεμικές γαλέρες. […]»5. Μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Τούρκους και καθώς αυτοί δεν απειλούνταν από άλλους εχθρούς, ο μικρός κολπίσκος εγκαταλείφθηκε, μπαζώθηκε σιγά σιγά κι εξαφανίστηκε.

Χάρτης W. Chapman της εντός των τειχών πόλης των Χανίων. Στα αριστερά από την πλευρά της Νέας Χώρας, φαίνεται ο μικρός κόλπος στον χώρο της Α.Β.Ε.Α. 

Η ΒΡΑΧΟΝΗΣΙΔΑ ΛΑΖΑΡΕΤΟ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΩΡΑΣ
Το 1639 η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας στέλνει για στρατιωτικούς σκοπούς τον Ιερώνυμο Σεμιτέκολο στην Κρήτη και ο ρέκτορας των Χανίων του αναθέτει τη μελέτη της μορφολογίας των ακτών του διαμερίσματος των Χανίων. Αφού κάνει τις μετρήσεις στον κόλπο της Κισάμου από το Ραβδούχα ως τον κάβο Σπάθα και από εκεί, στο Χανιώτικο κόλπο μέχρι το λιμάνι των Χανίων, για τα βάθη των νερών, τα σημεία των άκρων και παραλιών, των ακρωτηρίων και των τόπων στους οποίους υπάρχει γλυκό νερό, περιγράφει το θαλάσσιο χώρο αναλυτικά. Για το τμήμα από τη Χρυσή Ακτή έως το Ενετικό Λιμάνι, αναφέρει: «[…] Από τους Αγίους Αποστόλους μακριά ένα ρίξιμο του μοσκέτου6 για να παραπλέεις προς τα Χανιά είναι παντού μικρά βάθη και βράχια κάτω από το νερό, γι’ αυτό δεν μπορείς να κοστάρεις7. Βρίσκεις μια κοιλάδα που λέγεται Αυλάκι που είναι ένα μικρό λιμάνι όπου θα μπορούσαν να μείνουν περισσότερες από εικοσιπέντε γαλέρες. Υπάρχει ένα ξερονησάκι στο στόμιο με μερικές ξέρες, που βρίσκονται προς τα ΒΔ (γρέγο)8. Η είσοδος του είναι προς το βορά. Ο βόρειος άνεμος θα έδινε ταρακούνημα. Έχει καλό βάθος και καλή περιοχή, έχει ακόμη γλυκό νερό αρκετά κοντά. Αυτός ο κόλπος είναι ρηχός, αλλά ιδιαιτέρως πάνω στους βράχους που είναι στο δεξιό μέρος. Για να μπεις σ’ αυτό το λιμάνι και να καταλήξεις σε απόβαση θα ήταν πολύ ενδιαφέρον επειδή τα Χανιά είναι πολύ κοντά και θα έβγαινες αμέσως σ’ αυτή την πεδιάδα[…]»9. Η περιγραφή του Σεμιτέκολο είναι ακριβέστατη. Προχωρώντας δυτικότερα προς την αμμουδιά της Νέας Χώρας, σημειώνει: «Έξω απ’ αυτό το λιμάνι λίγο μακρύτερα είναι η μύτη που λέγεται Βουκολέα γύρω από την οποία γυρίζεις προς νοτιοανατολικά σε τόξο, που κάνει αυτή  η μύτη με τα Χανιά. Αμέσως αρχίζει να γυρίζει προς αυτόν τον άνεμο (ΝΔ). Αν και υπάρχουν βράχοι παντού μπορείς να πιάσεις σκάλα στην ακτή και να αποβιβασθείς πάνω στην πεδιάδα κοντά στην πόλη. Συνεχίζεται αυτή η ευκολία, του να κάνεις σκάλα, μέχρι που διαρκούν οι βράχοι. Έπειτα αρχίζει αμμουδιά, όπου δε μπορείς να κοστάρεις μόνο αρκετά μακριά γιατί είναι ρηχά και πηγαίνεις μέχρι τα Χανιά χωρίς να μπορείς να κοστάρεις στην ξηρά, και θα είναι δύο μίλια. Αφήνουμε λίγο μακρύτερα από τη ξηρά το ξερονησάκι, όπου είναι το Λαζαρέτο, μέσα από το οποίο μπορείς όμως να περάσεις»10 .

Γκραβούρα του 17ου αιώνα με το Λαζαρέτο και το κτίσμα του λοιμοκαθαρτηρίου

Η βραχονησίδα Λαζαρέτο ή Λαζαρέτα απέχει ένα χιλιόμετρο και κάτι από την παραλία της Νέας Χώρας. Κατά την ενετοκρατία έπαιξε σημαντικό ρόλο διότι πάνω στην όποια ελεύθερη επίπεδη επιφάνειά της κτίστηκε «νοσοκομείο» – λοιμοκαθαρτήριο, επειδή εκείνη την εποχή οι λοιμοί και οι επιδημίες και κυρίως της πανώλης θέριζαν το νησί. Έτσι συμπληρώθηκε ο αριθμός των ιδρυμάτων περίθαλψης του υγειονομικού συστήματος των Χανίων της εποχής για τα οποία η καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισµού (από τον 13ο αι. έως την Ελληνική Επανάσταση) του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναστασία Παπαδία-Λάλα, αναφέρει11: «[…] Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στην πιστοποίηση ενός οργανωμένου συστήματος κοινωνικής μέριμνας και στο τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, η απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των περιφερειακών αρχείων της βενετοκρατούμενης Κρήτης, επίσημων και συμβολαιογραφικών, δεν επιτρέπει την πρόσβαση σε επιμέρους εκφάνσεις του φαινομένου, έξω από το χώρο της κρητικής πρωτεύουσας. […]». Τα υπόλοιπα ήταν: α) Το ίδρυμα περίθαλψης απροστάτευτων παιδιών (hospitale della Pieta) και β) Το στρατιωτικό νοσοκομείο ή «νοσοκομείο των Λατίνων» (hospital de Latini) που ιδρύθηκε στα τέλη του του 16ου αιώνα και «είχε ως αποστολή την παροχή ιατρικής περίθαλψης αποκλειστικά στους μισθοφόρους στρατιώτες της περιοχής, που το 1583 ανέρχονταν σε 1100 περίπου άνδρες».
Η ίδια, σχετικά με το Λαζαρέτο, γράφει12: «[…] Εξίσου περιορισμένες είναι οι ειδήσεις για το λοιμοκαθαρτήριο της πόλης. Η ίδρυσή του, στις αρχές του 17ου αιώνα, ήταν εύλογη, εφόσον τα Χανιά αποτελούσαν σημαντικό κέντρο εμπορικών και ναυτιλιακών δραστηριοτήτων. Οι διαδικασίες της ανέγερσης επιταχύνθηκαν, ύστερα από τον ισχυρό κλονισμό που επέφερε στην κρητική κοινωνία ο λοιμός των ετών 1592 – 1595 καίτοι οι βενετικές Αρχές είχαν επιτύχει να παρεμποδίσουν την επέκτασή του στη δυτική  Κρήτη. Το λοιμοκαθαρτήριο των Χανιών στεγάστηκε σε βραχονησίδα, στο δυτικό τμήμα της πόλης […]. Η κατασκευή των κτιριακών εγκαταστάσεων δεν υπήρξε απρόσκοπτη. Στα 1603 μαρτυρείται ότι οι εργασίες είχαν διακοπεί, λόγω της έλλειψης κεφαλαίων. Τα προβλήματα συνεχίστηκαν και στα επόμενα χρόνια, παρά την αποστολή οικοδομικών υλικών από τη Βενετία. Στα 1606, σύμφωνα με αναφορά του ρέκτορα των Χανιών η κατασκευή των κτισμάτων είχε προχωρήσει αρκετά, αλλά για την αποπεράτωσή τους απαιτούνταν σημαντικά ποσά. Με έγγραφό της, της 27ης Μαΐου του ίδιου έτους, η βενετική Γερουσία αναγνώρισε τη σημασία του έργου και ανέθεσε στην κεντρική Διοίκηση της Κρήτης να διαθέσει τους απαιτούμενους οικονομικούς πόρους για την ολοκλήρωσή του. Ειδικότερα στοιχεία για τη διοικητική δομή και τη λειτουργία του δεν εντοπίστηκαν, αλλά, ασφαλώς, ως πρότυπο της οργάνωσης του χρησίμευε το, αναρδιαρθρωμένο στα 1597, λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου στο Χάνδακα. […]».
Ο γεωλόγος Αιμίλιος Δασύρας, συμπληρώνει13: «[…] Το νησάκι Λαζαρέτο οικοδομήθηκε τον 17ο αιώνα, χάρη στη φροντίδα των υπευθύνων του Βασιλείου της Κάντιας. Το 1603, παρόλο που η οικοδομή είχε φθάσει στο ύψος των τριών (3) μέτρων, οι εργασίες διακόπηκαν ελλείψει υλικού. Στις 27 Μαρτίου του 1604, η Βενετική Γερουσία εξουσιοδότησε την άμεση αποστολή ξυλείας και σιδηρικών για να ολοκληρωθεί το έργο. Παρ’ όλα αυτά, οι εργασίες αργοπορούσαν τόσο που η Γερουσία αναγκάστηκε να πιέσει – αποτελεσματικά αυτή τη φορά – τον Γενικό Προβλεπτή Κάντιας, Γενικό Διοικητή, (Provveditore Generale), για να περατωθεί το έργο. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα θεόρατα κύματα του Κρητικού πελάγους, πολλές φορές έφθαναν και μέχρι το κτίσμα αυτό, το οποίο είχε κτισθεί στο νότιο μέρος της νησίδας και 2,50 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας […]». Επιπρόσθετα, σημειώνει: «[…] Η παρουσία κοκκινοχώματος στη Νότια Πλευρά συνδυάζεται με τη μεταφορά του από τη στεριά, από τους Τούρκους, για τη δημιουργία μιας επικλινούς βατής ανάβασης για να συρθεί επάνω το μεγάλο κανόνι που βομβάρδιζε ανηλεώς – από τη θάλασσα – τη Δυτική Πλευρά του χανιώτικου τείχους […]»14.
Το 1739 επισκέφθηκε την Κρήτη και το Λαζαρέτο ο Άγγλος κληρικός Ριχάρδος Πόκοκ ο οποίος στο τρίτομο έργο του αναφέρει σχετικά15: «[…] Μισό μίλι δυτικά των Χανίων είδα ένα μικρό επίπεδο νησί, με περίμετρο μισό περίπου μίλι, που λέγεται Λαζαρέτα. Σ’ αυτό γινόταν συνήθως η λοιμοκάθαρση την εποχή των Ενετών. Τώρα όλα τα κτίσματά του είναι κατεστραμμένα και το νησάκι είναι έρημο […]».
Αναφορά στο Λαζαρέτο κάνει και ο Γάλλος φιλέλληνας περιηγητής και συγγραφέας Νικόλαος Σαβαρύ (Savary 1750-1798), ο οποίος ταξίδεψε στην Κρήτη και τα ελληνικά νησιά στα 1779-1781 και στο τρίτομο σύγγραμμά του «Επιστολαί περί της Ελλάδος», σημειώνει: «[…] Αναχωρώντας κάποιος από τα Χανιά και πηγαίνοντας προς νότο, αφήνει δεξιά του το κτισμένο πάνω σε βράχους λοιμοκαθαρτήριο, όπου οι Βενετοί υποχρέωναν τα πλοία, πριν μπουν στο λιμάνι, να καθαρίζονται […]»16.
Ο Ιταλός αρχαιολόγος Guseppe Gerola στάλθηκε το 1900 στην Κρήτη από το Ινστιτούτο Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών της Βενετίας, με εντολή να μελετήσει τα ενετικά μνημεία της Κρήτης, πριν καταστραφούν από το χρόνο. Ο Αιμ. Δασύρας γράφει: «[…] Ο Gerola, όταν επισκέφθηκε τη νησίδα, περίπου στα 1900, μπόρεσε να διακρίνει τοίχους που απείχαν ο ένας από τον άλλο και με διεύθυνση από Νότο προς Βορρά, 10,20 μ. επί 5,70 μ. και 13 μ. επί 5,70 μ. Το δε πάχος των τοίχων ήταν 1,15 μ. Τον πρώτο χώρο, του οικήματος, τον βρήκε τελείως ανοιχτό. Τον δεύτερο, περικλειόμενο Δυτικά από έναν χαμηλό τοίχο 0,70 εκ. πάχος, τον τρίτο περικλειόμενο Ανατολικά από ένα παρόμοιο τοίχο ολίγων εκατοστών πάνω από τη γη και τον τελευταίο χώρο περικλειόμενο τόσο από τη μεριά του Βορρά όσο και από τη μεριά του Νότου. Παρατήρησε, επίσης, ο Gerola, μία στέρνα πελεκημένη στον βράχο στην περιοχή του τρίτου χώρου […]». Σήμερα, από τον επισκέπτη της νησίδας, είναι ευδιάκριτα τα ίχνη των εξωτερικών και εσωτερικών θεμελίων των τοίχων του κτίσματος.

Τα θεμέλια των τοίχων του λοιμοκαθαρτηρίου στο Λαζαρέτο στην περίοδο της Ενετοκρατίας. (φωτογραφία Αντώνης Θεοδωράκης 17 Απρίλη 2009) 1

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ
Στα ύστερα χρόνια της Ενετοκρατίας, με βάση τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία,  στο γεωγραφικό τόπο της Νέας Χώρας εκτός από το Λαζαρέτο, τις τρεις στράτες και τη γέφυρα του Κλαδισού, υπήρχαν η εκκλησία του San Constantino και το μοναστήρι του San Lazaro όπως και τουλάχιστον ένας νερόμυλος στις όχθες του Κλαδισού. Ένας ολόκληρος κόσμος ζούσε και κυκλοφορούσε σε μιαν εύφορη περιοχή, κατάφυτη με διάφορα δέντρα, που καλλιεργούνταν με αρκετά είδη λαχανικών. Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε σε ένα νοητικό ταξίδι – βουτιά στο παρελθόν, εικόνες και σκηνές της εποχής που δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Για παράδειγμα πως θα γινόταν η επαφή της στεριάς με κάποια βάρκα με το απέναντι λοιμοκαθαρτήριο του Λαζαρέτου, ή όταν ναυλοχούσε μια γαλέρα «στον κολπίσκο της ΑΒΕΑ» και οι ναυτικοί βγαίνοντας για να πάνε στην πόλη συναντούσαν δίπλα τους το San Constantino, είτε πως γινόταν η κίνηση προς και από τους νερόμυλους του Κλαδισού για να τους  προμηθεύσουν με τα δημητριακά ή να παραλάβουν τ’ αλεύρι που αλέθονταν σ’ αυτούς.
Κι έξαφνα ένα πρωινό του Ιούνη του 1645, φάνηκε από τον κάβο Σπάθα ο τουρκικός στόλος αποτελούμενος από 378 πλοία με σκοπό την κατάκτηση της Κρήτης που τότε είχε πληθυμό διακόσιες χιλιάδες κατοίκους17. Eπλευσε στο Κολυμπάρι, αποβίβασε αρκετό στρατό και προχώρησε ανατολικά. Αφού ξεπέρασε το εμπόδιο της νησίδας Θοδωρού (Turlulu) οχυρωμένης με δυο ενετικά κάστρα, με αρκετές απώλειες, αποβίβασε τα υπόλοιπα στρατεύματα και τα πολεμοφόδια με τα κανόνια στις εκβολές του Κλαδισού και πήρε θέσεις μάχης στη νεοχωρίτικη γη όπου διαδραματίστηκαν τα κύρια γεγονότα για την πολιορκία των Χανίων.

1Απόσπασμα Ενετικού χάρτη του β΄ μισού του 16ου αιώνα. Αριστερά ο προμαχώνας του Αγ. Δημητρίου και δεξιά η μονή του Αγίου Λαζάρου (αρχείο Μαν. Μανούσακα)

San Constantino, San Lazaro και η πολιορκία των Χανίων
Στη θέση του σημερινού ναού του Αγ. Κωνσταντίνου στην περίοδο της Ενετοκρατίας υπήρχε και λειτουργούσε εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου και αρκετές γραπτές πηγές και μαρτυρίες πιστοποιούν την παραπάνω αναφορά: α) Στην εκκλησιαστική απογραφή των Χανίων του 163718 αναφέρεται η ύπαρξη ναού του Αγίου Κωνσταντίνου στον Κλαδισό, που υπαγόταν στη Μονή του Αγίου Ιωάννη κοντά στο Βαμβακόπουλο19. β) «[…] Στο χειρόγραφο για την πολιορκία των Χανίων του 1946, που δημοσίευε ο Μ. Σακελλαρίου, αναφέρεται ότι ο προβλεπτής των Χανίων Antonio Navagiero “βλέπει ότι πίσω από τον Άγιο Κωνσταντίνο μέχρι το νεκροταφείο των Εβραίων και σε απόσταση μισού μιλίου, ήταν γεμάτες οι κοιλάδες με τα εχθρικά στρατεύματα”.
Την ίδια πληροφορία αναφέρει στην “Ιστορία της Κρήτης” και ο Βασίλειος Ψιλάκης (“το πρώτον δε κανονιοστάσιον από έξι πυροβόλα εφάνη επί του υψώματος απέναντι του Αγίου Κωνσταντίνου και επυροβόλησε την πύλην του Ρεθύμνου”). […]»20.
Για τη μονή του Αγίου Λαζάρου δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες. Ο Μαν. Μανούσακας, γράφει και παράλληλα παραθέτει σχετικό χάρτη που δείχνει τη μονή και τον γύρω χώρο: «Η μονή του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν δυτικά των οχυρώσεων και επί της σημερινής οδού Κισάμου κοντά στο “Πανελλήνιο”. Πρόκειται για μια λατινική μονή που χρησιμοποιούνταν κυρίως ως λεπροκομείο και αποτέλεσε τον πυρήνα της συνοικίας Βαρούσι, πολύ κοντά στα μεταγενέστερα Κομμεναριά».
Σχετικά με την πολιορκία των Χανίων ο Μιχάλης Ανδριανάκης, αναφέρει21: «[…] Η σχετικά σύντομη πολιορκία των Χανίων ήταν ένας άνισος και εξαιρετικά σκληρός αγώνας. […] Το κύριο βάρος της επίθεσης ρίχτηκε από την πλευρά της σημερινής Νέας Χώρας εναντίον του προμαχώνα του Αγ. Δημητρίου […] Ο εχθρός αναφέρεται ότι είχε εγκαταστήσει μια πυροβολαρχία με πέντε μεγάλα κανόνια σε ύψωμα μπροστά από τον Άγιο Κωνσταντίνο, απ’ όπου θα μπορούσαν να πλήξουν και τον προμαχώνα του San Salvatore. Η κίνησή τους αυτή δεν είχε τα αποτελέσματα που περίμεναν και για το λόγο αυτό αναζήτησαν μια πιο προστατευμένη περιοχή, στο νεκροταφείο των Εβραίων, όπου τοποθέτησαν νέα πυροβολαρχία με πέντε κανόνια, πλήττοντας καίρια τον προμαχώνα του San Salvatore. Μια ακόμα πυροβολαρχία εγκαταστάθηκε προς την πλευρά των Λαζαρέτων. […]».
Οι αναφορές των ενετικών πηγών για το θέμα, κατά κύριο λόγο, σχετίζονται με την πολιορκία των Χανίων από τους Τούρκους:
1. Στο Frammenti Istorici Della Guera di Candia που τυπώθηκε στη Bologna το 1647, αναφέρεται: «[…] Αφού εγκατέστησαν το πρώτο χαράκωμα με 6 μεγάλα κανόνια και σε μικρή απόσταση από την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου σε χώρο πάνω σε ύψωμα […]»22.
2. Στην δεκατετράτομη «Ιστορία της Βενετίας» γράφεται23: «[…] Την επόμενη μέρα, στις 24 του μήνα (σ.σ. Ιουνίου) εμφανίστηκε το στράτευμα του εχθρού, πολυπληθές, ίσως πάνω από εξήντα χιλιάδες στρατιώτες, με πορεία προς τα Χανιά. Από την πόλη, ο κόμης Albano Governatore (Αλμπάνο Γκοβερνατόρε), με τον λοχαγό La Fontana (Λα Φοντάνα), επικεφαλής διακοσίων «πεζικάριων» και ο ίλαρχος Vizzamano (Βιτζαμάνο) με το φεουδαρχικό ιππικό βγήκαν από τα τείχη και κάνοντας πολλή φασαρία κατευθύνθηκαν απειλητικά προς τους Τούρκους. Έτσι πέτυχαν να υποχωρήσει η εμπροσθοφυλακή του εχθρού. Οι ίδιοι, μετά από αυτή την εξέλιξη, γύρισαν με τάξη στην Πόλη. Το ίδιο πράγμα έκαναν και τις επόμενες μέρες για να καθυστερήσουν τις επιχειρήσεις του εχθρού, αλλά αναγκάστηκαν να σταματήσουν και να κλειστούν στα τείχη της πόλης λόγω του μεγάλου αριθμού των Τούρκων. Ο εχθρός, επωφελήθηκε στρατηγικά, καταλαμβάνοντας κατά τη διάρκεια της νύχτας την τοποθεσία επ’ ονόματι San Lazaro, στα περίχωρα της πόλης σε απόσταση περίπου μισού μιλίου από αυτήν. Από εκεί μετακινήθηκαν και σήκωσαν ένα ανάχωμα σε ένα σημείο που το έλεγαν Άγιο Κωνσταντίνο, μοναστήρι καλογήρων, και μετέφεραν εκεί τρία μεγάλα κανόνια. Στις 27 του ίδιου μήνα, τα ξημερώματα, οι άπιστοι άρχισαν να χτυπάνε την πόλη από τη μεριά της Ρεθεμνιώτικης πόρτας. Παρ’ όλο που από τα προπύργια της πόλης χτυπούσαν όλη την ημέρα το ανάχωμα με τα κανόνια των Τούρκων, αυτοί τα βράδια το ξαναέφτιαχναν, συνεχίζοντας να βομβαρδίζουν την πόλη νυχθημερόν. Οι Χριστιανοί με τη σειρά τους χτυπούσαν τους Τούρκους με τα μουσκέτα και με την πάροδο των ημερών αυξάνονταν οι νεκροί και οι τραυματίες. Οι Τούρκοι βλέποντας πως δεν έκαναν πολλά πράγματα πέρα από τη Ρεθεμνιώτικη Πόρτα έχοντας φτιάξει ένα μικρό τείχος σε σχήμα μισοφέγγαρου, αποφάσισαν να σηκώσουν άλλα τρία χαρακώματα για να τοποθετήσουν κανόνια. Ένα ήταν στους Αγίους Αποστόλους όπου τοποθέτησαν έξι μεγάλα κανόνια που χτυπούσαν το προπύργιο του Αγίου Αθανασίου. Ένα άλλο κάτω από την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου όπου τοποθέτησαν τέσσερα μεγάλα κανόνια, στοχεύοντας με αυτά τον προμαχώνα του Αγίου Δημητρίου. Και το τρίτο το έφτιαξαν κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο όπου τοποθέτησαν τέσσερα κανόνια που χτυπούσαν τη Ρεθεμνιώτικη πόρτα. Με αυτό τον τρόπο οι βάρβαροι προωθούσαν σιγά σιγά τις δυνάμεις τους προς το μέρος της πόλης, από τη μεριά του Αγίου Δημητρίου που το σφυροκοπούσαν διαρκώς μέρα και νύχτα. Επίσης οι βάρβαροι δημιούργησαν ένα «Fortino» μικρό φρούριο στη μεριά της Sabbionara σε ένα μετόχι ονομαζόμενο Santo Tanourio (σ.σ. πιθανώς να εννοεί Άγιος Φανούριος), τοποθετώντας τέσσερα κανόνια με τα οποία χτυπούσαν την πόρτα Σαμπιονάρα. Με άλλα λόγια η πόλη είχε πολιορκηθεί εντελώς από τη στεριά. Και σε συνδυασμό με τον συνεχιζόμενο αποκλεισμό από τη μεριά της θάλασσας, άρχισε να γίνεται όλο και πιο δύσκολος ο ανεφοδιασμός της πόλης […]».
Ο Galeazzo Gualdo στο βιβλίο του «Historia delle guerre di Ferdinando Secondo, c Ferdinando Terzo Imperatori, e del Re Filippo Quarto di Spagna, Venetia 1653» μτφρ. Σπύρος Τζανάκης, αφιερωμένο στους πολέμους των αυτοκρατόρων Φερδινάνδου 2ου και 3ου, στον δέκατο τόμο, σελίδα 441 αναφέρει ότι οι Τούρκοι αφού προώθησαν το στόλο τους στα λιμάνια των Αγίων Αποστόλων και Tavlacchi (σ.σ. Αυλάκι κατά Σεμιτέκολο) στρατοπέδευσαν στο χωριό του San Lazaro όπου σήκωσαν λάβαρα στις σκεπές των σπιτιών. Οι κάτοικοι της πόλης μόλις τα είδαν ειδοποίησαν τις αρχές για να πάρουν μέτρα. Στο ίδιο βιβλίο αναφέρει την ηρωική στάση των ορθόδοξων ιερέων που βρισκόταν στην πόλη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και οι οποίοι με πρωτοβουλία των αρχών σχημάτισαν ιδιαίτερη μονάδα με επικεφαλής Ενετό αξιωματικό. Προκάλεσε δε θαυμασμό το θάρρος αλλά και η στρατιωτική τους αποτελεσματικότητα για παπάδες. Ο συγγραφέας στις σελίδες 456 – 457 εξιστορεί ακόμη με επαινετικά λόγια την ηρωική θυσία μιας γυναίκας της πόλης, της Regina Caneuse (σ.σ. η Ρεγγίνα από τα Χανιά) που χωρίς να λυπηθεί τη ζωή της γέμισε τη φούστα της με πέτρες και πηγαίνοντας μπροστά από την πρώτη σειρά των στρατιωτών που υπεράσπιζαν την πόλη, τις έριχνε με δύναμη στους Τούρκους που προσπαθούσαν ν’ ανέβουν τα τείχη στον προμαχώνα του San Dimitri. Μια σφαίρα από μουσκέτο έδωσε τέρμα στη ζωή της, αλλά η πράξη της ενέπνευσε και τις άλλες γυναίκες μα και τους άντρες της πόλης για να υπερασπίσουν με σθένος τα τείχη24.

1Ιούνης 1645. Προέλαση των τουρκικών στρατευμάτων και του στόλου από το Κολυμπάρι προς τα Χανιά

Πολιορκία Χανίων 1645. Γύρω από τον προμαχώνα του Αγ. Δημητρίου φαίνονται τα χαρακώματα των Τούρκων. Επίσης είναι εμφανείς οι 3 στράτες στη γη της Νέας Χώρας. Μαρκιανή βιβλιοθήκη Βενετίας.

Νερόμυλοι στον Κλαδισό
O Andrea Valiero στο βιβλίο του «Historia Della Guera di Candia, σελ. 49 – 50, Venetia 1679», σχετικά με τους νερόμυλους στην περιοχή του Κλαδισού, αναφέρει: «Αντιθέτως (με τη δράση στη θάλασσα) προτάθηκε κάποια απόπειρα στη στεριά, (στην περιοχή των Χανίων και κυρίως στα δυτικά της πόλης) ελπίζοντας πως με την καταστροφή μερικών νερόμυλων (σ.σ. τους έκαψαν) κοντά στην πόλη, θα δυσκόλευαν σοβαρά τους Τούρκους». Στο χάρτη του Dom. Mocenigo (1692) και με βάση το υπόμνημα σημειώνεται η ύπαρξη ενός νερόμυλου στη δυτική όχθη και κοντά στην κεντρική γέφυρα του ποταμού.
Η ζωή συνεχίστηκε στο γεωγραφικό χώρο της Νέας Χώρας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, έως ότου στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα οικήθηκε από μουσουλμάνους της υπαίθρου των Χανίων με επίκεντρο το μουσουλμανικό τέμενος25 της Νέας Συνοικίας ή Νεοχώριον όπως αναγράφονταν στα έγγραφα του ιεροδικείου και «έλαβε τη μορφή μιας τυπικής επαρχιακής μουσουλμανικής συνοικίας» και με την εγκατάσταση χριστιανών κατοίκων λίγα χρόνια αργότερα διαμορφώθηκε, με το πέρασμα του χρόνου, η σημερινή Καινούργια ή Νέα Χώρα.
*Θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον αγαπητό φίλο και ερευνητή Σπύρο Τζανάκη που μετάφρασε κείμενα από ιταλικές πηγές με αρκετές πληροφορίες για το θέμα μας. Επίσης ευχαριστώ τους καλούς φίλους Μιχ. Ανδριανάκη και Μαν. Μανούσακα για τις διαφωτιστικές όσο και πολύτιμες διευκρινίσεις τους.

‘Ετος 1692. Στρατιωτικό σχεδιάγραμμα Dom. Mocenigo. Στο υπόμνημα αριθμ’ 30 αναγράφονται οι νερόμυλοι

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
• «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα», Συλλογικός τόμος τοπικής ιστορίας της Νέας Χώρας , εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
• Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, εκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
• Δασύρας Αιμίλιος, Η νησίδα Λαζαρέτο των Χανίων, Χανιώτικα Νέα, 20 Δεκεμβρίου 2010.
• Παπαδία-Λάλα Αναστασία, Ευαγή και νοσοκομειακά ιδρύματα στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, Η ιδρυματική πολιτική στην Κρητική περιφέρεια, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας – Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου (συνέκδοση), Βενετία 1996.
• Πιτσιτάκης Γιώργος, Η ιστορία του Τζαμιού της Νέας Xώρας, Χανιώτικα Νέα, ένθετο «Διαδρομές», 18 Φεβρουαρίου 2017.
• Φουρναράκης Γ. Κων., Τα Χανιά μας, έκδ. Αντ. Μπορτολή, Εν Χανίοις 1925.
• Francesco Sansovino – Givstiniano Martinioni, Venetia, citta nobilissima, et singolare: Defcritta in XIIII Libri, [Βενετία, πόλη ευγενέστατη και μοναδική: Περιγραφόμενη σε 14 βιβλία], Venetia, 1663. (Συλλογές του University of Michigan Books, και Συλλογές του Getty Research Institute, California, USA), μτφρ: Σπύρος Τζανάκης.
• Galeazzo Gualdo, Historia delle guerre di Ferdinando Secondo, c Ferdinando Terzo Imperatori, e del Re Filippo Quarto di Spagna, Venetia 1653, μτφρ. Σπύρος Τζανάκης.
• Giovanni, S. 1715, “Historia Della Sacra Religione”, Venetia 1715.
• Valiero A. 1679, “Historia Della Guera di Candia”, Venetia 1679.

1. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 87, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
2. Βλ. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, ό. π. σελ. 91: «Στο μέσο περίπου της δυτικής cortina και μετά την ολοκλήρωση του προμαχώνα Gritti ή San Salvatore, ο νέος Ρέκτορας Andrea Priuli (1540-1543) συνέχισε την κατασκευή της δυτικής πλευράς των τειχών της πόλης, στο μέσο της οποίας κατασκεύασε τον επιπρομαχώνα που πήρε τ’ όνομά του […]».
3.  Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιάννη Καλογεράκη (μαθηματικού-ερευνητή), κατά την αναμόρφωση του πάρκου τη δεκαετία του 1990 από το Δήμο και στο σκάψιμο για την τοποθέτηση σιντριβανιού στο κέντρο του πάρκου, βρέθηκαν τα ίχνη της στράτας καλά διατηρημένα.
4.  Βλ. Κων. Γ. Φουρναράκης, Τα Χανιά μας, σελ. 9, έκδ. Αντ. Μπορτολή, Εν Χανίοις 1925: «[…] Η θέα των λεπρών των οποίων τας σάρκας είχε κατασπαράξει η βροτολοιγός (σ.σ. η ολέθρια, η καταστροφική), αύτη νόσος προϋκάλει τον οίκτον και την φρίκην. Η λέπρα την οποίαν εκόμισαν αι Σταυροφορίαι εις την Ευρώπην εξ Ανατολής ήτο πολύ διαδεδομένη εις όλη την Κρήτην […]».
5. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Γιάννης Γ. Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου και του Χρόνου, σελ. 102, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
6.  μοσκέτο και μουσκέτο: το φορητό πυροβόλο όπλο με λεία κάννη, κατά κανόνα εμπροσθογεμές, πρόδρομος του τυφεκίου. Το βεληνεκές του ήταν 80-100 γυάρδες δηλ. 75-90 μέτρα. (πηγή: Encyclopaedia Britannica, λήμμα: Musket).
7. κοστάρω ή ακοστάρω: ναυτικός όρος για πλοίο, πλευρίζω στην ακτή ή σε άλλο πλεούμενο.
8. Γραίγος, ή Μέσης είναι ο βόρειο – ανατολικός άνεμος και κατά συνέπεια και η κατεύθυνση. Ο βόρειο δυτικός άνεμος και κατεύθυνση λέγεται: Σκείρων ή Μαΐστρος.
9.  Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, Ιερ. Σεμιτέκολο, Περιγραφή του διαμερίσματος Χανίων 1639, (μετάφρ. Δήμητρα Σπίθα – Πιμπλή), σελ. 26, εκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
10.  Γρηγοράκης  Μιχ., ό. π., σελ. 27.
11. Παπαδία-Λάλα Αναστασία, Ευαγή και νοσοκομειακά ιδρύματα στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, Η ιδρυματική πολιτική στην Κρητική περιφέρεια, σελ. 189-195, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας – Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου (συνέκδοση), Βενετία 1996.
12.  Παπαδία-Λάλα Αναστασία, ό. π. σελ. 192-193.
13.  Βλ. «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα»: Αιμίλιος Δασύρας, Το νησάκι Λαζαρέτο, σελ. 16, Χανιά 2012. Επίσης Βλ. Αιμίλιος Δασύρας, Η νησίδα Λαζαρέτο των Χανίων, Χανιώτικα Νέα, 20 Δεκεμβρίου 2010.
14. «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα»: Αιμίλιος Δασύρας, ό. π. σελ. 16.
15.  Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, Ριχάρδος Πόκοκ, Χρονικό περιηγήσεων 1739, (μετάφρ. Λίζα Εκκεκάκη), σελ. 46, έκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
16.  Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, Νικόλαος Σαβαρής, Κρητικές επιστολές 1779, Επιστολή ΙΖ΄, (μετάφρ. Ν. Γ. Ζυγομαλάς), σελ. 50, έκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
17.   Τα στοιχεία για τα πλοία και τον πληθυσμό προέρχονται από ενετικές πηγές, ενώ άλλες πηγές όπως ρωσική εγκυκλοπαίδεια (http://www. vokrugsveta. ru/encyclopedia/index.php) αναφέρουν για 400 πλοία και ότι «στην Κρήτη σύμφωνα με την απογραφή του 1644, κατοικούσαν 287.165».
18.  Βλ.  Χαιρέτη, Μαρία, «Η απογραφή των ναών και των μονών της περιοχής Χανίων του έτους 1637», Επετηρίς Εταιρίας Βυζαντινών Σπουδών, 36 (1968), 335-388.
19.  Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 87 και Γιάννης Γ. Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου και του Χρόνου, σελ. 102, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
20.  Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 87, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
21.  Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 93-94, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
22. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Γιάννης Γ. Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου και του Χρόνου, σελ. 102, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
23. Francesco Sansovino – Givstiniano Martinioni, Venetia, citta nobilissima, et singolare: Defcritta in XIIII Libri, [Βενετία, πόλη ευγενέστατη και μοναδική: Περιγραφόμενη σε 14 βιβλία], 13ο βιβλίο, σελ. 692, Venetia, 1663. (Συλλογές του University of Michigan Books, και Συλλογές του Getty Research Institute, California, USA). μτφρ. Σπύρος Τζανάκης.
24.  Αυτές είναι δύο μικρές ενδεικτικές ιστορίες από το πλήθος που υπάρχουν στις βενετικές πηγές καθώς ιστορείται η πολιορκία των Χανίων το 1645.
25. Βλ. Χανιώτικα Νέα, Γιώργος Πιτσιτάκης, Η ιστορία του Τζαμιού της Νέας Xώρας, ένθετο Διαδρομές, 18 Φεβρουαρίου 2017.

 

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Χανιώτικα Νέα

 

Read Full Post »

Τα αποτυπώματα της Ενετοκρατίας στη Νέα Χώρα

Read Full Post »

Γκοτζαμάνη ξέρεις από βέσπα; (στέλεχος της ΝΔ υποστηρίζει ότι ο θάνατος του Γ. Λαμπράκη προκλήθηκε από ατύχημα)

Φίλε… ξέρεις από βέσπα;

Οι σάπιες πολιτικές, για να εξυπηρετηθούν, απαιτούν και σάπιες συνειδήσεις. Ο λόγος για πρόσφατο άρθρο στελέχους της ΝΔ σχετικό με το περιστατικό της δολοφονίας Λαμπράκη από παρακρατικούς της εποχής. Ούτε λίγο ούτε πολύ, η κυρία Πιπίνα Κουμάντου υποστηρίζει ότι ο Λαμπράκης δεν δολοφονήθηκε, αλλά έπεσε θύμα τροχαίου. Ας ρίξουμε μια ματιά στο επίμαχο απόσπασμα:

«Στις 22 Μαΐου 1963, ώρα 22.15, ο γιατρός, βουλευτής της ΕΔΑ,  ακτιβιστής Γρηγόρης Λαμπράκης, διέσχιζε με μια παρέα φίλων του, την διασταύρωση των οδών Ελ. Βενιζέλου και Ερμού, στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Εκείνη την ώρα διερχόταν από εκεί ο Σπ. Γκοτζαμάνης, που, οδηγώντας το τρίκυκλό του, παρέσυρε και τραυμάτισε θανάσιμα τον βουλευτή, ο οποίος εξέπνευσε, υποκύπτοντας σε σοβαρά τραύματα στο κεφάλι στη μία και μισή τα ξημερώματα της 23ης Μαΐου 1963.» […]Η απόφαση της 27ης Δεκεμβρίου 1966 του Κακουργιοδικείου Θεσσαλονίκης, απήλλαξε επίσης όλους τους διωκόμενους (για παράβαση καθήκοντος) αστυνομικούς καθώς και έκρινε αθώους για την κατηγορία της «δολοφονίας» και τον Γκοτζαμάνη και τον συνεπιβάτη του. Λίγους μόνο μήνες αργότερα, τον Απρίλιο του 1967, στην Ελλάδα επιβλήθηκε η δικτατορία των συνταγματαρχών».

Νύχτα, βλέπετε, το είχε πάρει το δίπλωμα ο Γκοτζαμάνης, και έτσι δεν πρόλαβε να αποφύγει τον Λαμπράκη, όχι ότι ήθελε να τον σκοτώσει. Και για να καταλάβετε το μεγαλείο των ανδρών, ο συνεπιβάτης στο τρίκυκλο Μανόλης Εμμανουιλήδης, πρόλαβε και χτύπησε στο κεφάλι τον ήδη καταδικασμένο Γρηγόρη Λαμπράκη με βαρύ αντικείμενο προκειμένου αυτός να ξεψυχήσει γρήγορα και να μην ταλαιπωρηθεί(αν και τελικά άργησε να «καταλήξει»).

Και αν όλα αυτά δεν ήταν τόσο τραγικά θα ήταν πολύ αστεία… αξίζει όμως να παραθέσουμε μερικά ακόμη αποσπάσματα από το άρθρο της κυρίας Κουμάντου για να καταλάβουμε το σκεπτικό αυτών των ανθρώπων.

««Ωχ, σας βαρεθήκαμε με τις…. βλακείες σας» είπαν οι 17χρονοι της παρέας, «εμείς θέλουμε να ξέρουμε αν μετά το Πανεπιστήμιο θα βρούμε δουλειά ή αν θα μας τρέφουν οι γονείς μας από τις συντάξεις τους ες αεί», και «εμείς», είπαν οι 8χρονοι, «θέλουμε να ξέρουμε αν θα συνεχίσουμε να μαθαίνουμε αυτολεξεί την Ιστορία και εάν θα μας μάθουν στο σχολείο να φτιάχνουμε κέικ και να το παίρνουμε μαζί μας στο…διαστημόπλοιο!».[…] Υ.Γ 1: Το μάθημα «Παρασκευή Κέικ» διδάσκεται ήδη σε σχολεία της Σκωτίας. Με αυτό, οι μαθητές διδάσκονται και αφομοιώνουν ευχάριστα: Χημεία (ανάδευση, μίξη υλικών, συντήρηση), Μαθηματικά (λόγοι και αναλογίες, ποσότητες), Φυσική (θερμότητα, θερμοκρασίες), Γεωμετρία (σχήμα, μέγεθος, όγκος), Καλλιτεχνία και Αισθητική (στόλισμα, αρμονία χρωμάτων, συσκευασία), Συνεργασία και Τήρηση κανόνων (εκτέλεση συνταγών κατά άτομο και κατά ομάδα), Αρχές Μάρκετινγκ (προώθηση προϊόντων).»

Έλα μωρέ, τι μας απασχολούν εμάς αυτά; Εμείς θέλουμε να μάθουμε να φτιάχνουμε κέικ για να κατακτήσουμε το διάστημα, στο κάτω – κάτω ο αρχηγός τους κόμματος μας ήδη επικοινωνεί με εξωγήινους(με τους γήινους δυσκολεύεται περισσότερο να επικοινωνήσει)!

«Υ.Γ.2: «Το 2030», είπε πριν από λίγες ημέρες σε συνέντευξή του ο διαπρεπής επιστήμονας Δημήτρης Νανόπουλος, «θα γεννηθούν τα πρώτα παιδιά στο…Φεγγάρι».

Καταλάβατε τώρα γιατί πρέπει μια κυβέρνηση να σκέφτεται με όρους 2030 και όχι 1963, όπως είπε ο Κ. Μητσοτάκης και γιατί είναι απαραίτητη μια πολιτική αλλαγή στην Ελλάδα;»      

Δηλαδή μπορεί το 2018 εκατοντάδες εκατομμύρια παιδιά να μην έχουν να φάνε στη Γη, αλλά ως το 2030 θα στρώσει το πράγμα και θα στέλνουμε γκαστρωμένες στη σελήνη. Δυστυχώς όλοι εμείς οι υπόλοιποι, δεν έχουμε άλλο τρόπο για να προβλέψουμε το μέλλον από το να εξετάσουμε το παρελθόν και να κάνουμε τις όποιες εκτιμήσεις και προβολές. Στην ΝΔ δεν ασχολούνται με τέτοιες μαλακίες, έχουν βλέπετε «κληρονομικό χάρισμα» και οραματίζονται το μέλλον απευθείας(για να μην παρεξηγηθώ, δεν είμαι κανένας κακεντρεχής να υπονοώ ότι παίρνουν κληρονομιά το κόμμα ο γιός απ τον πατέρα).

 

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)

 

ΥΓ:  Στην άλλη πλευρά του νομίσματος, οι Συριζαίοι βρωμίζουν τη μνήμη του Λαμπράκη με το να τον μεταχειρίζονται σαν δικό τους και να τον χρησιμοποιούν στα πολιτικά τους παιχνίδια για να εισπράξουν σε αποδοχή. Ο Λαμπράκης ήταν ένας τολμηρός αγωνιστής της ειρήνης και του λαού, ούτε σφουγκοκωλάριος της ΕΕ ήταν, ούτε του ΝΑΤΟ… έτσι για να μην ξεχνιόμαστε.

 

Ολόκληρο το άρθρο της κ. Κουμάντου εκεί:

https://www.kalamatajournal.gr/koinonia/apopseis/item/15415-poios-einai-aytos-o-gkotzamanhs

Read Full Post »

Στο «Ελλάδα έχεις ταλέντο» εμφανίσθηκε παιδικό συγκρότημα το οποίο εξύμνησε τους Ρομανώφ…

Ο λόγος για το μουσικοχορευτικό συγκρότημα Natalities που εμφανίστηκε στο «Ελλάδα έχεις ταλέντο» και αποθεώθηκε από κοινό και κριτές. Το θέμα της παράστασης ήταν η δυστυχία που βρήκε τους Ρομανώφ εξαιτίας της Ρωσικής επανάστασης του Φλεβάρη και το δράμα μελών της οικογένειας του Τσάρου. Βλέπετε, οι υπεύθυνοι του Art And Performance Dance Theatre που βρίσκονται πίσω από τους Natalities, δεν δίστασαν για να χρησιμοποιήσουν παιδάκια προκειμένου να στοχεύσουν στο θυμικο του κοινού και έτσι να είναι πιο αποτελεσματική η προπαγάνδα τους. Κάτι αντίστοιχο αν θυμόσαστε είχε συμβεί και στην Eurovision του 16 μόνο που τότε ξέπλεναν ναζί, το συγκεκριμένο τραγούδι «έτυχε» μάλιστανα κερδίσει το διαγωνισμό.

Δείτε και ακούστε όμως το τραγούδι και προσέξτε τα λόγια.

Συγκινηθήκατε;

Πως να μη συγκινηθήτε…

…στο κάτω κάτω τι αμαρτία έκαναν οι κακόμοιροι οι Ρομανώφ και τους έλαχε τέτοια μοίρα; Δεν ήταν βλέπετε σκληραγωγημένοι αγρότες δουλοπάροικοι, κακοπληρωμένοι εργάτες, αγράμματοι χωρικοί, απένταροι επαίτες της Πετρούπολης. Δεν ήταν φαντάροι στο μέτωπο του Α Παγκοσμίου Πολέμου να έχουν συνηθίσει την κακομεταχείριση και τις κακουχίες. Όχι, ήταν η μεγάλη αυτοκρατορική δυναστεία της Ρωσίας που βρέθηκε απ’ τα ψηλά στα χαμηλά και απ’ τα πολλά στα λίγα, όπως οι ήρωες της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Βλέπετε, οι καταπιεσμένοι υπήκοοι τους αποφάσισαν ότι δεν πήγαινε άλλο να πεθαίνουν κατά χιλιάδες στο μέτωπο, ούτε να δουλεύουν εντατικά στην πολεμική βιομηχανία ή να πουλούν το αγροτικό προϊόν τους για νόμισμα που δεν είχε καμία αξία, εξαιτίας του πληθωρισμού που δημιουργούσε η έλλειψη αγαθών σαν συνέπεια του πολέμου.  Ενός ακόμη πολέμου από τους πολλούς που τους έστελνε ο Τσάρος να σφαχτούν, προκειμένου να κρατήσει τα κεκτημένα του και στη συγκεκριμένη περίπτωση του 1ου ΠΠ να εξοφλήσει τα χρωστούμενα του προς τις άλλες δυο μεγάλες δυνάμεις της ΑΝΤΑΝΤ. Μόνο που αυτός ήταν ο μεγαλύτερος και ο βιαιότερος μέχρι τότε.

Σε αυτές τις συνθήκες ο εξαθλιωμένος, ο πεινασμένος, ο αγράμματος, καλούνταν να πολεμήσει υπέρ του δυνάστη του. Μιας οικογένειας και μιας ολιγαρχίας γύρω από τα ανάκτορα που για αιώνες εκμεταλλεύονταν εκατομμύρια λαού και βασίλευε ελέω θεού. Μιας μεσαιωνικού τύπου εξουσίας που καταδίκαζε αυτήν την τόσο τεράστια χώρα να μένει καθυστερημένη οικονομικά, πολιτικά και πολιτισμικά. Που στην κορυφή της βρίσκονταν ένας άνδρας, ο τσάρος Νικόλαος, ο οποίος δεν είχε διστάσει κατ επανάληψη  να πνίξει στο αίμα τις ειρηνικές διαδηλώσεις ενός λαού που ζητούσε βασικά και στοιχειώδη δικαιώματα τα οποία για αιώνες στερούνταν.

Αυτόν τον ζυγό αποτίναξαν οι λαϊκές μάζες τον Φλεβάρη, για να αρχίσουν να οικοδομούν την δική τους εξουσία τον Οκτώβρη. Κανείς όμως στην εκπομπή δεν βρέθηκε να πει ποιοι ήταν οι Ρομανώφ και πόσο καλό έκανε στο Ρώσικο λαό η ανατροπή τόσο των ίδιων όσο και αυτού που εκπροσωπούσαν.

Μπράβο Natalities, τώρα που πήρατε το κολάι με τους Ρομανώφ φτιάξτε και μια rock opera για το δράμα των Γλύξμπουργκ

Αλήθεια, δεν είναι τα αστικά ΜΜΕ εκείνα που σε κάθε ευκαιρία μας λένε ότι κόπτωνται για την δημοκρατία, την ελευθερία του λόγου και τα δικαιώματα του ατόμου; Μόνο που συνήθως αυτή η ευαισθησία τους πιάνει όταν χρειάζεται να συκοφαντήσουν κάποιον λαϊκό αγώνα του σήμερα ή του χθες. Με δυνάστες, δικτάτορες, φασίστες, βασιλιάδες, Τσάρους και συνταγματάρχες δεν φαίνεται ότι έχουν τόσο μεγάλο πρόβλημα και σε κάθε περίσταση τους φέρονται με το γάντι. Όταν όμως οι λαοί με δική τους πρωτοβουλία αποφασίζουν να απελευθερωθούν από όλους αυτούς, τότε υπάρχει πρόβλημα, τότε και μόνο τότε καταπατώνται οι ατομικές ελευθερίες και τα ατομικά δικαιώματα. Δικαιώματα και ελευθερίες που όπως φαίνεται δεν φτάνουν για όλους…

Ας αναρωτηθούμε πάντως γιατί 100 χρόνια μετά από αυτό το κοσμοιστορικό γεγονός -την επανάσταση ντε- κάποιοι συνεχίζουν να ξοδεύουν πόρους προκειμένου να παραχαράξουν και να συκοφαντήσουν, φτάνοντας μάλιστα στο σημείο ακόμη και τους Ρομανώφ να ξεπλύνουν και να ηρωοποιήσουν(ή ακόμη και τους Ναζί ή και τους Δοσίλογους σε άλλες ιστορικές συγκυρίες). Τι τους φοβίζει, σάμπως δεν κέρδισαν, σάμπως δεν ήρθε το τέλος της ιστορίας εκεί κάπου στις αρχές της δεκαετίας του 90; Ας αναρωτηθούμε…

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)

Read Full Post »

Χανιά: Ημερίδα για τον Δημήτρη Γληνό

Read Full Post »