Τα αποτυπώματα της Ενετοκρατίας στη Νέα Χώρα

Χάρτης του Antonio Millo (1593) από τη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας

Γιώργος Πιτσιτάκης

Δάσκαλος – Ιστορικός ερευνητής

Οι τέσσερεις αιώνες Ενετοκρατίας στα Χανιά (1252-1645) άφησαν ισχυρά αποτυπώματα με καλαίσθητα κτίσματα, μεγαλοπρεπή και επιβλητικά -εκτός εκείνων που καταστράφηκαν για διάφορους λόγους- στην εντός των τειχών πόλη που και σήμερα ακόμη αντέχουν και μαρτυρούν το πέρασμά τους.
Αλλά κι έξω από τις ενετικές οχυρώσεις στην καλόβολη γη της Νέας Χώρας στην οποία υπήρχε συνεχής ανθρώπινη παρουσία, τουλάχιστον από τα τέλη του 16ου και τον 17ο αιώνα, που άφησε αποτυπώματα τα οποία έχει σχεδόν εξαφανίσει η φθορά του χρόνου.

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΠΕΤΡΙΝΕΣ ΣΤΡΑΤΕΣ ΚΑΙ Η ΕΝΕΤΙΚΗ ΓΕΦΥΡΑ ΤΟΥ ΚΛΑΔΙΣΟΥ
Κατά την Ενετοκρατία διαμορφώθηκαν τρεις πέτρινες στράτες (καλντερίμια) που διέσχιζαν την περιοχή της Νέας Χώρας από τα ενετικά τείχη προς τα δυτικά. Οι στράτες διακρίνονται ολοκάθαρα σε χάρτη του 1645 της Μαρκιανής βιβλιοθήκης της Βενετίας, που απεικονίζει την πολιορκία των Χανίων από τους Τούρκους.

• Η πρώτη ήταν η παραλιακή που ξεκινούσε από τη μικρή πύλη του προμαχώνα San Salvatore, περνούσε από το εβραϊκό νεκροταφείο (Ιουδαϊκό κοιμητήριο), το οποίο εξυπηρετούσε, συνέχιζε από τους παραλιακούς χαμηλούς λόφους κι έφτανε μέχρι τις εκβολές του Κλαδισού ποταμού όπου, όπως θρυλείται, υπήρχε μια κρεμαστή γέφυρα για να διαβαίνουν πεζοί και καβαλάρηδες και… «οδηγούσε, σύμφωνα με χάρτη του 1645 στον παραθαλάσσιο οικισμό Γωνιές, απέναντι από τα Θοδωρού, που θα μπορούσε να ταυτιστεί με τον Κάτω Σταλό ή την Αγία Μαρίνα»1.

1Γκραβούρα του νησιού Θοδωρού στα τέλη του 16ου ή αρχές του 17ου αιώνα με τα δύο ενετικά κάστρα

• Η δεύτερη, η μεσιανή, ξεκινούσε από τον επιπρομαχώνα Priuli ή San Nicola2 στο μέσον περίπου της δυτικής πλευράς των τειχών της πόλης, περνούσε μέσα από το σημερινό πάρκο των «Πευκακιών»3 και πλησίαζε διαγώνια τη νότια στράτα καταλήγοντας στην κεντρική γέφυρα του Κλαδισού. Τη στράτα αυτή  τη χρησιμοποιούσαν κυρίως κατά την Τουρκοκρατία για ν’ αποφύγουν τη συνάντηση με τους λεπρούς4 (μεσκίνηδες) που ζούσαν σε τρώγλες νότια της τρίτης στράτας.

• Η τρίτη, η νότια στράτα (Strada Comuna), ξεκινούσε από τον προμαχώνα του Αγ. Δημητρίου, ακολουθούσε την πορεία της σημερινής οδού Κισάμου και κατέληγε στην ενετική γέφυρα του ποταμού Κλαδισού.

Στην εποχή των Ενετών στον Κλαδισό, τον αρχαίο Κεδρισό ή αλλιώς Όδερο ποταμό που με τα πλούσια νερά του έκανε εύφορη τη νεοχωρίτικη γη, φτιάχτηκε μια εντυπωσιακή πέτρινη τρίτοξη γέφυρα, που ένωνε τις δύο όχθες, «εξαιρετικής κατασκευής, ένα από τα πολύ σημαντικά μνημεία της Βενετοκρατίας στην Κρήτη» (Μιχ. Ανδριανάκης), που «η δόμησή της θυμίζει αρκετά την κατασκευή των νεωρίων» (Μαν. Μανούσακας). Στην ιστορική αυτή γέφυρα που οδηγούσε προς τις δυτικές επαρχίες και διατηρήθηκε μέχρι σήμερα, διαδραματίστηκαν τους επόμενους αιώνες συγκλονιστικά γεγονότα με τελευταία αυτά στη Μάχη της Κρήτης, την Κατοχή και τον Εμφύλιο.

Ο ΚΟΛΠΙΣΚΟΣ ΣΤΗΝ ΑΒΕΑ
Την ίδια περίοδο ο χώρος του πρώην εργοστασίου της ΑΒΕΑ, όπως φανερώνουν χάρτες της εποχής (φωτ. εξωφύλλου) αλλά και η μορφολογία του εδάφους, καλύπτονταν από θάλασσα, σχηματίζοντας ένα μικρό λιμανάκι – καταφύγιο των πλοίων σε άσχημες καιρικές συνθήκες. «[…] Ο Francisco Basilicata, το 1618, απεικονίζει τους κήπους και τα χωράφια της Νέας Χώρας και καταγράφει στη θέση της σημερινής Α.Β.Ε.Α. έναν μικρό κόλπο που χρησίμευε ως σκάλα και ναυτική φόλα. Δηλαδή, ένα μικρό φυσικό λιμάνι, στο οποίο ναυλοχούσαν δύο – τρεις πολεμικές γαλέρες. […]»5. Μετά την κατάκτηση των Χανίων από τους Τούρκους και καθώς αυτοί δεν απειλούνταν από άλλους εχθρούς, ο μικρός κολπίσκος εγκαταλείφθηκε, μπαζώθηκε σιγά σιγά κι εξαφανίστηκε.

Χάρτης W. Chapman της εντός των τειχών πόλης των Χανίων. Στα αριστερά από την πλευρά της Νέας Χώρας, φαίνεται ο μικρός κόλπος στον χώρο της Α.Β.Ε.Α. 

Η ΒΡΑΧΟΝΗΣΙΔΑ ΛΑΖΑΡΕΤΟ ΚΑΙ Η ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΝΕΑΣ ΧΩΡΑΣ
Το 1639 η Γαληνοτάτη Δημοκρατία της Βενετίας στέλνει για στρατιωτικούς σκοπούς τον Ιερώνυμο Σεμιτέκολο στην Κρήτη και ο ρέκτορας των Χανίων του αναθέτει τη μελέτη της μορφολογίας των ακτών του διαμερίσματος των Χανίων. Αφού κάνει τις μετρήσεις στον κόλπο της Κισάμου από το Ραβδούχα ως τον κάβο Σπάθα και από εκεί, στο Χανιώτικο κόλπο μέχρι το λιμάνι των Χανίων, για τα βάθη των νερών, τα σημεία των άκρων και παραλιών, των ακρωτηρίων και των τόπων στους οποίους υπάρχει γλυκό νερό, περιγράφει το θαλάσσιο χώρο αναλυτικά. Για το τμήμα από τη Χρυσή Ακτή έως το Ενετικό Λιμάνι, αναφέρει: «[…] Από τους Αγίους Αποστόλους μακριά ένα ρίξιμο του μοσκέτου6 για να παραπλέεις προς τα Χανιά είναι παντού μικρά βάθη και βράχια κάτω από το νερό, γι’ αυτό δεν μπορείς να κοστάρεις7. Βρίσκεις μια κοιλάδα που λέγεται Αυλάκι που είναι ένα μικρό λιμάνι όπου θα μπορούσαν να μείνουν περισσότερες από εικοσιπέντε γαλέρες. Υπάρχει ένα ξερονησάκι στο στόμιο με μερικές ξέρες, που βρίσκονται προς τα ΒΔ (γρέγο)8. Η είσοδος του είναι προς το βορά. Ο βόρειος άνεμος θα έδινε ταρακούνημα. Έχει καλό βάθος και καλή περιοχή, έχει ακόμη γλυκό νερό αρκετά κοντά. Αυτός ο κόλπος είναι ρηχός, αλλά ιδιαιτέρως πάνω στους βράχους που είναι στο δεξιό μέρος. Για να μπεις σ’ αυτό το λιμάνι και να καταλήξεις σε απόβαση θα ήταν πολύ ενδιαφέρον επειδή τα Χανιά είναι πολύ κοντά και θα έβγαινες αμέσως σ’ αυτή την πεδιάδα[…]»9. Η περιγραφή του Σεμιτέκολο είναι ακριβέστατη. Προχωρώντας δυτικότερα προς την αμμουδιά της Νέας Χώρας, σημειώνει: «Έξω απ’ αυτό το λιμάνι λίγο μακρύτερα είναι η μύτη που λέγεται Βουκολέα γύρω από την οποία γυρίζεις προς νοτιοανατολικά σε τόξο, που κάνει αυτή  η μύτη με τα Χανιά. Αμέσως αρχίζει να γυρίζει προς αυτόν τον άνεμο (ΝΔ). Αν και υπάρχουν βράχοι παντού μπορείς να πιάσεις σκάλα στην ακτή και να αποβιβασθείς πάνω στην πεδιάδα κοντά στην πόλη. Συνεχίζεται αυτή η ευκολία, του να κάνεις σκάλα, μέχρι που διαρκούν οι βράχοι. Έπειτα αρχίζει αμμουδιά, όπου δε μπορείς να κοστάρεις μόνο αρκετά μακριά γιατί είναι ρηχά και πηγαίνεις μέχρι τα Χανιά χωρίς να μπορείς να κοστάρεις στην ξηρά, και θα είναι δύο μίλια. Αφήνουμε λίγο μακρύτερα από τη ξηρά το ξερονησάκι, όπου είναι το Λαζαρέτο, μέσα από το οποίο μπορείς όμως να περάσεις»10 .

Γκραβούρα του 17ου αιώνα με το Λαζαρέτο και το κτίσμα του λοιμοκαθαρτηρίου

Η βραχονησίδα Λαζαρέτο ή Λαζαρέτα απέχει ένα χιλιόμετρο και κάτι από την παραλία της Νέας Χώρας. Κατά την ενετοκρατία έπαιξε σημαντικό ρόλο διότι πάνω στην όποια ελεύθερη επίπεδη επιφάνειά της κτίστηκε «νοσοκομείο» – λοιμοκαθαρτήριο, επειδή εκείνη την εποχή οι λοιμοί και οι επιδημίες και κυρίως της πανώλης θέριζαν το νησί. Έτσι συμπληρώθηκε ο αριθμός των ιδρυμάτων περίθαλψης του υγειονομικού συστήματος των Χανίων της εποχής για τα οποία η καθηγήτρια Ιστορίας Νέου Ελληνισµού (από τον 13ο αι. έως την Ελληνική Επανάσταση) του Πανεπιστημίου Αθηνών, Αναστασία Παπαδία-Λάλα, αναφέρει11: «[…] Τα στοιχεία αυτά οδηγούν στην πιστοποίηση ενός οργανωμένου συστήματος κοινωνικής μέριμνας και στο τοπικό επίπεδο. Ωστόσο, η απώλεια του μεγαλύτερου μέρους των περιφερειακών αρχείων της βενετοκρατούμενης Κρήτης, επίσημων και συμβολαιογραφικών, δεν επιτρέπει την πρόσβαση σε επιμέρους εκφάνσεις του φαινομένου, έξω από το χώρο της κρητικής πρωτεύουσας. […]». Τα υπόλοιπα ήταν: α) Το ίδρυμα περίθαλψης απροστάτευτων παιδιών (hospitale della Pieta) και β) Το στρατιωτικό νοσοκομείο ή «νοσοκομείο των Λατίνων» (hospital de Latini) που ιδρύθηκε στα τέλη του του 16ου αιώνα και «είχε ως αποστολή την παροχή ιατρικής περίθαλψης αποκλειστικά στους μισθοφόρους στρατιώτες της περιοχής, που το 1583 ανέρχονταν σε 1100 περίπου άνδρες».
Η ίδια, σχετικά με το Λαζαρέτο, γράφει12: «[…] Εξίσου περιορισμένες είναι οι ειδήσεις για το λοιμοκαθαρτήριο της πόλης. Η ίδρυσή του, στις αρχές του 17ου αιώνα, ήταν εύλογη, εφόσον τα Χανιά αποτελούσαν σημαντικό κέντρο εμπορικών και ναυτιλιακών δραστηριοτήτων. Οι διαδικασίες της ανέγερσης επιταχύνθηκαν, ύστερα από τον ισχυρό κλονισμό που επέφερε στην κρητική κοινωνία ο λοιμός των ετών 1592 – 1595 καίτοι οι βενετικές Αρχές είχαν επιτύχει να παρεμποδίσουν την επέκτασή του στη δυτική  Κρήτη. Το λοιμοκαθαρτήριο των Χανιών στεγάστηκε σε βραχονησίδα, στο δυτικό τμήμα της πόλης […]. Η κατασκευή των κτιριακών εγκαταστάσεων δεν υπήρξε απρόσκοπτη. Στα 1603 μαρτυρείται ότι οι εργασίες είχαν διακοπεί, λόγω της έλλειψης κεφαλαίων. Τα προβλήματα συνεχίστηκαν και στα επόμενα χρόνια, παρά την αποστολή οικοδομικών υλικών από τη Βενετία. Στα 1606, σύμφωνα με αναφορά του ρέκτορα των Χανιών η κατασκευή των κτισμάτων είχε προχωρήσει αρκετά, αλλά για την αποπεράτωσή τους απαιτούνταν σημαντικά ποσά. Με έγγραφό της, της 27ης Μαΐου του ίδιου έτους, η βενετική Γερουσία αναγνώρισε τη σημασία του έργου και ανέθεσε στην κεντρική Διοίκηση της Κρήτης να διαθέσει τους απαιτούμενους οικονομικούς πόρους για την ολοκλήρωσή του. Ειδικότερα στοιχεία για τη διοικητική δομή και τη λειτουργία του δεν εντοπίστηκαν, αλλά, ασφαλώς, ως πρότυπο της οργάνωσης του χρησίμευε το, αναρδιαρθρωμένο στα 1597, λοιμοκαθαρτήριο του Αγίου Γεωργίου στο Χάνδακα. […]».
Ο γεωλόγος Αιμίλιος Δασύρας, συμπληρώνει13: «[…] Το νησάκι Λαζαρέτο οικοδομήθηκε τον 17ο αιώνα, χάρη στη φροντίδα των υπευθύνων του Βασιλείου της Κάντιας. Το 1603, παρόλο που η οικοδομή είχε φθάσει στο ύψος των τριών (3) μέτρων, οι εργασίες διακόπηκαν ελλείψει υλικού. Στις 27 Μαρτίου του 1604, η Βενετική Γερουσία εξουσιοδότησε την άμεση αποστολή ξυλείας και σιδηρικών για να ολοκληρωθεί το έργο. Παρ’ όλα αυτά, οι εργασίες αργοπορούσαν τόσο που η Γερουσία αναγκάστηκε να πιέσει – αποτελεσματικά αυτή τη φορά – τον Γενικό Προβλεπτή Κάντιας, Γενικό Διοικητή, (Provveditore Generale), για να περατωθεί το έργο. Πρέπει να σημειωθεί ότι τα θεόρατα κύματα του Κρητικού πελάγους, πολλές φορές έφθαναν και μέχρι το κτίσμα αυτό, το οποίο είχε κτισθεί στο νότιο μέρος της νησίδας και 2,50 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας […]». Επιπρόσθετα, σημειώνει: «[…] Η παρουσία κοκκινοχώματος στη Νότια Πλευρά συνδυάζεται με τη μεταφορά του από τη στεριά, από τους Τούρκους, για τη δημιουργία μιας επικλινούς βατής ανάβασης για να συρθεί επάνω το μεγάλο κανόνι που βομβάρδιζε ανηλεώς – από τη θάλασσα – τη Δυτική Πλευρά του χανιώτικου τείχους […]»14.
Το 1739 επισκέφθηκε την Κρήτη και το Λαζαρέτο ο Άγγλος κληρικός Ριχάρδος Πόκοκ ο οποίος στο τρίτομο έργο του αναφέρει σχετικά15: «[…] Μισό μίλι δυτικά των Χανίων είδα ένα μικρό επίπεδο νησί, με περίμετρο μισό περίπου μίλι, που λέγεται Λαζαρέτα. Σ’ αυτό γινόταν συνήθως η λοιμοκάθαρση την εποχή των Ενετών. Τώρα όλα τα κτίσματά του είναι κατεστραμμένα και το νησάκι είναι έρημο […]».
Αναφορά στο Λαζαρέτο κάνει και ο Γάλλος φιλέλληνας περιηγητής και συγγραφέας Νικόλαος Σαβαρύ (Savary 1750-1798), ο οποίος ταξίδεψε στην Κρήτη και τα ελληνικά νησιά στα 1779-1781 και στο τρίτομο σύγγραμμά του «Επιστολαί περί της Ελλάδος», σημειώνει: «[…] Αναχωρώντας κάποιος από τα Χανιά και πηγαίνοντας προς νότο, αφήνει δεξιά του το κτισμένο πάνω σε βράχους λοιμοκαθαρτήριο, όπου οι Βενετοί υποχρέωναν τα πλοία, πριν μπουν στο λιμάνι, να καθαρίζονται […]»16.
Ο Ιταλός αρχαιολόγος Guseppe Gerola στάλθηκε το 1900 στην Κρήτη από το Ινστιτούτο Επιστημών Γραμμάτων και Τεχνών της Βενετίας, με εντολή να μελετήσει τα ενετικά μνημεία της Κρήτης, πριν καταστραφούν από το χρόνο. Ο Αιμ. Δασύρας γράφει: «[…] Ο Gerola, όταν επισκέφθηκε τη νησίδα, περίπου στα 1900, μπόρεσε να διακρίνει τοίχους που απείχαν ο ένας από τον άλλο και με διεύθυνση από Νότο προς Βορρά, 10,20 μ. επί 5,70 μ. και 13 μ. επί 5,70 μ. Το δε πάχος των τοίχων ήταν 1,15 μ. Τον πρώτο χώρο, του οικήματος, τον βρήκε τελείως ανοιχτό. Τον δεύτερο, περικλειόμενο Δυτικά από έναν χαμηλό τοίχο 0,70 εκ. πάχος, τον τρίτο περικλειόμενο Ανατολικά από ένα παρόμοιο τοίχο ολίγων εκατοστών πάνω από τη γη και τον τελευταίο χώρο περικλειόμενο τόσο από τη μεριά του Βορρά όσο και από τη μεριά του Νότου. Παρατήρησε, επίσης, ο Gerola, μία στέρνα πελεκημένη στον βράχο στην περιοχή του τρίτου χώρου […]». Σήμερα, από τον επισκέπτη της νησίδας, είναι ευδιάκριτα τα ίχνη των εξωτερικών και εσωτερικών θεμελίων των τοίχων του κτίσματος.

Τα θεμέλια των τοίχων του λοιμοκαθαρτηρίου στο Λαζαρέτο στην περίοδο της Ενετοκρατίας. (φωτογραφία Αντώνης Θεοδωράκης 17 Απρίλη 2009) 1

ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΝΕΡΟΜΥΛΟΙ
Στα ύστερα χρόνια της Ενετοκρατίας, με βάση τα μέχρι στιγμής διαθέσιμα στοιχεία,  στο γεωγραφικό τόπο της Νέας Χώρας εκτός από το Λαζαρέτο, τις τρεις στράτες και τη γέφυρα του Κλαδισού, υπήρχαν η εκκλησία του San Constantino και το μοναστήρι του San Lazaro όπως και τουλάχιστον ένας νερόμυλος στις όχθες του Κλαδισού. Ένας ολόκληρος κόσμος ζούσε και κυκλοφορούσε σε μιαν εύφορη περιοχή, κατάφυτη με διάφορα δέντρα, που καλλιεργούνταν με αρκετά είδη λαχανικών. Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε σε ένα νοητικό ταξίδι – βουτιά στο παρελθόν, εικόνες και σκηνές της εποχής που δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα. Για παράδειγμα πως θα γινόταν η επαφή της στεριάς με κάποια βάρκα με το απέναντι λοιμοκαθαρτήριο του Λαζαρέτου, ή όταν ναυλοχούσε μια γαλέρα «στον κολπίσκο της ΑΒΕΑ» και οι ναυτικοί βγαίνοντας για να πάνε στην πόλη συναντούσαν δίπλα τους το San Constantino, είτε πως γινόταν η κίνηση προς και από τους νερόμυλους του Κλαδισού για να τους  προμηθεύσουν με τα δημητριακά ή να παραλάβουν τ’ αλεύρι που αλέθονταν σ’ αυτούς.
Κι έξαφνα ένα πρωινό του Ιούνη του 1645, φάνηκε από τον κάβο Σπάθα ο τουρκικός στόλος αποτελούμενος από 378 πλοία με σκοπό την κατάκτηση της Κρήτης που τότε είχε πληθυμό διακόσιες χιλιάδες κατοίκους17. Eπλευσε στο Κολυμπάρι, αποβίβασε αρκετό στρατό και προχώρησε ανατολικά. Αφού ξεπέρασε το εμπόδιο της νησίδας Θοδωρού (Turlulu) οχυρωμένης με δυο ενετικά κάστρα, με αρκετές απώλειες, αποβίβασε τα υπόλοιπα στρατεύματα και τα πολεμοφόδια με τα κανόνια στις εκβολές του Κλαδισού και πήρε θέσεις μάχης στη νεοχωρίτικη γη όπου διαδραματίστηκαν τα κύρια γεγονότα για την πολιορκία των Χανίων.

1Απόσπασμα Ενετικού χάρτη του β΄ μισού του 16ου αιώνα. Αριστερά ο προμαχώνας του Αγ. Δημητρίου και δεξιά η μονή του Αγίου Λαζάρου (αρχείο Μαν. Μανούσακα)

San Constantino, San Lazaro και η πολιορκία των Χανίων
Στη θέση του σημερινού ναού του Αγ. Κωνσταντίνου στην περίοδο της Ενετοκρατίας υπήρχε και λειτουργούσε εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου και αρκετές γραπτές πηγές και μαρτυρίες πιστοποιούν την παραπάνω αναφορά: α) Στην εκκλησιαστική απογραφή των Χανίων του 163718 αναφέρεται η ύπαρξη ναού του Αγίου Κωνσταντίνου στον Κλαδισό, που υπαγόταν στη Μονή του Αγίου Ιωάννη κοντά στο Βαμβακόπουλο19. β) «[…] Στο χειρόγραφο για την πολιορκία των Χανίων του 1946, που δημοσίευε ο Μ. Σακελλαρίου, αναφέρεται ότι ο προβλεπτής των Χανίων Antonio Navagiero “βλέπει ότι πίσω από τον Άγιο Κωνσταντίνο μέχρι το νεκροταφείο των Εβραίων και σε απόσταση μισού μιλίου, ήταν γεμάτες οι κοιλάδες με τα εχθρικά στρατεύματα”.
Την ίδια πληροφορία αναφέρει στην “Ιστορία της Κρήτης” και ο Βασίλειος Ψιλάκης (“το πρώτον δε κανονιοστάσιον από έξι πυροβόλα εφάνη επί του υψώματος απέναντι του Αγίου Κωνσταντίνου και επυροβόλησε την πύλην του Ρεθύμνου”). […]»20.
Για τη μονή του Αγίου Λαζάρου δεν έχουμε αρκετές πληροφορίες. Ο Μαν. Μανούσακας, γράφει και παράλληλα παραθέτει σχετικό χάρτη που δείχνει τη μονή και τον γύρω χώρο: «Η μονή του Αγίου Λαζάρου βρισκόταν δυτικά των οχυρώσεων και επί της σημερινής οδού Κισάμου κοντά στο “Πανελλήνιο”. Πρόκειται για μια λατινική μονή που χρησιμοποιούνταν κυρίως ως λεπροκομείο και αποτέλεσε τον πυρήνα της συνοικίας Βαρούσι, πολύ κοντά στα μεταγενέστερα Κομμεναριά».
Σχετικά με την πολιορκία των Χανίων ο Μιχάλης Ανδριανάκης, αναφέρει21: «[…] Η σχετικά σύντομη πολιορκία των Χανίων ήταν ένας άνισος και εξαιρετικά σκληρός αγώνας. […] Το κύριο βάρος της επίθεσης ρίχτηκε από την πλευρά της σημερινής Νέας Χώρας εναντίον του προμαχώνα του Αγ. Δημητρίου […] Ο εχθρός αναφέρεται ότι είχε εγκαταστήσει μια πυροβολαρχία με πέντε μεγάλα κανόνια σε ύψωμα μπροστά από τον Άγιο Κωνσταντίνο, απ’ όπου θα μπορούσαν να πλήξουν και τον προμαχώνα του San Salvatore. Η κίνησή τους αυτή δεν είχε τα αποτελέσματα που περίμεναν και για το λόγο αυτό αναζήτησαν μια πιο προστατευμένη περιοχή, στο νεκροταφείο των Εβραίων, όπου τοποθέτησαν νέα πυροβολαρχία με πέντε κανόνια, πλήττοντας καίρια τον προμαχώνα του San Salvatore. Μια ακόμα πυροβολαρχία εγκαταστάθηκε προς την πλευρά των Λαζαρέτων. […]».
Οι αναφορές των ενετικών πηγών για το θέμα, κατά κύριο λόγο, σχετίζονται με την πολιορκία των Χανίων από τους Τούρκους:
1. Στο Frammenti Istorici Della Guera di Candia που τυπώθηκε στη Bologna το 1647, αναφέρεται: «[…] Αφού εγκατέστησαν το πρώτο χαράκωμα με 6 μεγάλα κανόνια και σε μικρή απόσταση από την εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου σε χώρο πάνω σε ύψωμα […]»22.
2. Στην δεκατετράτομη «Ιστορία της Βενετίας» γράφεται23: «[…] Την επόμενη μέρα, στις 24 του μήνα (σ.σ. Ιουνίου) εμφανίστηκε το στράτευμα του εχθρού, πολυπληθές, ίσως πάνω από εξήντα χιλιάδες στρατιώτες, με πορεία προς τα Χανιά. Από την πόλη, ο κόμης Albano Governatore (Αλμπάνο Γκοβερνατόρε), με τον λοχαγό La Fontana (Λα Φοντάνα), επικεφαλής διακοσίων «πεζικάριων» και ο ίλαρχος Vizzamano (Βιτζαμάνο) με το φεουδαρχικό ιππικό βγήκαν από τα τείχη και κάνοντας πολλή φασαρία κατευθύνθηκαν απειλητικά προς τους Τούρκους. Έτσι πέτυχαν να υποχωρήσει η εμπροσθοφυλακή του εχθρού. Οι ίδιοι, μετά από αυτή την εξέλιξη, γύρισαν με τάξη στην Πόλη. Το ίδιο πράγμα έκαναν και τις επόμενες μέρες για να καθυστερήσουν τις επιχειρήσεις του εχθρού, αλλά αναγκάστηκαν να σταματήσουν και να κλειστούν στα τείχη της πόλης λόγω του μεγάλου αριθμού των Τούρκων. Ο εχθρός, επωφελήθηκε στρατηγικά, καταλαμβάνοντας κατά τη διάρκεια της νύχτας την τοποθεσία επ’ ονόματι San Lazaro, στα περίχωρα της πόλης σε απόσταση περίπου μισού μιλίου από αυτήν. Από εκεί μετακινήθηκαν και σήκωσαν ένα ανάχωμα σε ένα σημείο που το έλεγαν Άγιο Κωνσταντίνο, μοναστήρι καλογήρων, και μετέφεραν εκεί τρία μεγάλα κανόνια. Στις 27 του ίδιου μήνα, τα ξημερώματα, οι άπιστοι άρχισαν να χτυπάνε την πόλη από τη μεριά της Ρεθεμνιώτικης πόρτας. Παρ’ όλο που από τα προπύργια της πόλης χτυπούσαν όλη την ημέρα το ανάχωμα με τα κανόνια των Τούρκων, αυτοί τα βράδια το ξαναέφτιαχναν, συνεχίζοντας να βομβαρδίζουν την πόλη νυχθημερόν. Οι Χριστιανοί με τη σειρά τους χτυπούσαν τους Τούρκους με τα μουσκέτα και με την πάροδο των ημερών αυξάνονταν οι νεκροί και οι τραυματίες. Οι Τούρκοι βλέποντας πως δεν έκαναν πολλά πράγματα πέρα από τη Ρεθεμνιώτικη Πόρτα έχοντας φτιάξει ένα μικρό τείχος σε σχήμα μισοφέγγαρου, αποφάσισαν να σηκώσουν άλλα τρία χαρακώματα για να τοποθετήσουν κανόνια. Ένα ήταν στους Αγίους Αποστόλους όπου τοποθέτησαν έξι μεγάλα κανόνια που χτυπούσαν το προπύργιο του Αγίου Αθανασίου. Ένα άλλο κάτω από την εκκλησία του Αγίου Αντωνίου όπου τοποθέτησαν τέσσερα μεγάλα κανόνια, στοχεύοντας με αυτά τον προμαχώνα του Αγίου Δημητρίου. Και το τρίτο το έφτιαξαν κοντά στον Άγιο Κωνσταντίνο όπου τοποθέτησαν τέσσερα κανόνια που χτυπούσαν τη Ρεθεμνιώτικη πόρτα. Με αυτό τον τρόπο οι βάρβαροι προωθούσαν σιγά σιγά τις δυνάμεις τους προς το μέρος της πόλης, από τη μεριά του Αγίου Δημητρίου που το σφυροκοπούσαν διαρκώς μέρα και νύχτα. Επίσης οι βάρβαροι δημιούργησαν ένα «Fortino» μικρό φρούριο στη μεριά της Sabbionara σε ένα μετόχι ονομαζόμενο Santo Tanourio (σ.σ. πιθανώς να εννοεί Άγιος Φανούριος), τοποθετώντας τέσσερα κανόνια με τα οποία χτυπούσαν την πόρτα Σαμπιονάρα. Με άλλα λόγια η πόλη είχε πολιορκηθεί εντελώς από τη στεριά. Και σε συνδυασμό με τον συνεχιζόμενο αποκλεισμό από τη μεριά της θάλασσας, άρχισε να γίνεται όλο και πιο δύσκολος ο ανεφοδιασμός της πόλης […]».
Ο Galeazzo Gualdo στο βιβλίο του «Historia delle guerre di Ferdinando Secondo, c Ferdinando Terzo Imperatori, e del Re Filippo Quarto di Spagna, Venetia 1653» μτφρ. Σπύρος Τζανάκης, αφιερωμένο στους πολέμους των αυτοκρατόρων Φερδινάνδου 2ου και 3ου, στον δέκατο τόμο, σελίδα 441 αναφέρει ότι οι Τούρκοι αφού προώθησαν το στόλο τους στα λιμάνια των Αγίων Αποστόλων και Tavlacchi (σ.σ. Αυλάκι κατά Σεμιτέκολο) στρατοπέδευσαν στο χωριό του San Lazaro όπου σήκωσαν λάβαρα στις σκεπές των σπιτιών. Οι κάτοικοι της πόλης μόλις τα είδαν ειδοποίησαν τις αρχές για να πάρουν μέτρα. Στο ίδιο βιβλίο αναφέρει την ηρωική στάση των ορθόδοξων ιερέων που βρισκόταν στην πόλη κατά τη διάρκεια της πολιορκίας και οι οποίοι με πρωτοβουλία των αρχών σχημάτισαν ιδιαίτερη μονάδα με επικεφαλής Ενετό αξιωματικό. Προκάλεσε δε θαυμασμό το θάρρος αλλά και η στρατιωτική τους αποτελεσματικότητα για παπάδες. Ο συγγραφέας στις σελίδες 456 – 457 εξιστορεί ακόμη με επαινετικά λόγια την ηρωική θυσία μιας γυναίκας της πόλης, της Regina Caneuse (σ.σ. η Ρεγγίνα από τα Χανιά) που χωρίς να λυπηθεί τη ζωή της γέμισε τη φούστα της με πέτρες και πηγαίνοντας μπροστά από την πρώτη σειρά των στρατιωτών που υπεράσπιζαν την πόλη, τις έριχνε με δύναμη στους Τούρκους που προσπαθούσαν ν’ ανέβουν τα τείχη στον προμαχώνα του San Dimitri. Μια σφαίρα από μουσκέτο έδωσε τέρμα στη ζωή της, αλλά η πράξη της ενέπνευσε και τις άλλες γυναίκες μα και τους άντρες της πόλης για να υπερασπίσουν με σθένος τα τείχη24.

1Ιούνης 1645. Προέλαση των τουρκικών στρατευμάτων και του στόλου από το Κολυμπάρι προς τα Χανιά

Πολιορκία Χανίων 1645. Γύρω από τον προμαχώνα του Αγ. Δημητρίου φαίνονται τα χαρακώματα των Τούρκων. Επίσης είναι εμφανείς οι 3 στράτες στη γη της Νέας Χώρας. Μαρκιανή βιβλιοθήκη Βενετίας.

Νερόμυλοι στον Κλαδισό
O Andrea Valiero στο βιβλίο του «Historia Della Guera di Candia, σελ. 49 – 50, Venetia 1679», σχετικά με τους νερόμυλους στην περιοχή του Κλαδισού, αναφέρει: «Αντιθέτως (με τη δράση στη θάλασσα) προτάθηκε κάποια απόπειρα στη στεριά, (στην περιοχή των Χανίων και κυρίως στα δυτικά της πόλης) ελπίζοντας πως με την καταστροφή μερικών νερόμυλων (σ.σ. τους έκαψαν) κοντά στην πόλη, θα δυσκόλευαν σοβαρά τους Τούρκους». Στο χάρτη του Dom. Mocenigo (1692) και με βάση το υπόμνημα σημειώνεται η ύπαρξη ενός νερόμυλου στη δυτική όχθη και κοντά στην κεντρική γέφυρα του ποταμού.
Η ζωή συνεχίστηκε στο γεωγραφικό χώρο της Νέας Χώρας στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, έως ότου στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα οικήθηκε από μουσουλμάνους της υπαίθρου των Χανίων με επίκεντρο το μουσουλμανικό τέμενος25 της Νέας Συνοικίας ή Νεοχώριον όπως αναγράφονταν στα έγγραφα του ιεροδικείου και «έλαβε τη μορφή μιας τυπικής επαρχιακής μουσουλμανικής συνοικίας» και με την εγκατάσταση χριστιανών κατοίκων λίγα χρόνια αργότερα διαμορφώθηκε, με το πέρασμα του χρόνου, η σημερινή Καινούργια ή Νέα Χώρα.
*Θέλω να εκφράσω τις θερμές μου ευχαριστίες στον αγαπητό φίλο και ερευνητή Σπύρο Τζανάκη που μετάφρασε κείμενα από ιταλικές πηγές με αρκετές πληροφορίες για το θέμα μας. Επίσης ευχαριστώ τους καλούς φίλους Μιχ. Ανδριανάκη και Μαν. Μανούσακα για τις διαφωτιστικές όσο και πολύτιμες διευκρινίσεις τους.

‘Ετος 1692. Στρατιωτικό σχεδιάγραμμα Dom. Mocenigo. Στο υπόμνημα αριθμ’ 30 αναγράφονται οι νερόμυλοι

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ – ΠΗΓΕΣ
• «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα», Συλλογικός τόμος τοπικής ιστορίας της Νέας Χώρας , εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
• Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, εκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
• Δασύρας Αιμίλιος, Η νησίδα Λαζαρέτο των Χανίων, Χανιώτικα Νέα, 20 Δεκεμβρίου 2010.
• Παπαδία-Λάλα Αναστασία, Ευαγή και νοσοκομειακά ιδρύματα στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, Η ιδρυματική πολιτική στην Κρητική περιφέρεια, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας – Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου (συνέκδοση), Βενετία 1996.
• Πιτσιτάκης Γιώργος, Η ιστορία του Τζαμιού της Νέας Xώρας, Χανιώτικα Νέα, ένθετο «Διαδρομές», 18 Φεβρουαρίου 2017.
• Φουρναράκης Γ. Κων., Τα Χανιά μας, έκδ. Αντ. Μπορτολή, Εν Χανίοις 1925.
• Francesco Sansovino – Givstiniano Martinioni, Venetia, citta nobilissima, et singolare: Defcritta in XIIII Libri, [Βενετία, πόλη ευγενέστατη και μοναδική: Περιγραφόμενη σε 14 βιβλία], Venetia, 1663. (Συλλογές του University of Michigan Books, και Συλλογές του Getty Research Institute, California, USA), μτφρ: Σπύρος Τζανάκης.
• Galeazzo Gualdo, Historia delle guerre di Ferdinando Secondo, c Ferdinando Terzo Imperatori, e del Re Filippo Quarto di Spagna, Venetia 1653, μτφρ. Σπύρος Τζανάκης.
• Giovanni, S. 1715, “Historia Della Sacra Religione”, Venetia 1715.
• Valiero A. 1679, “Historia Della Guera di Candia”, Venetia 1679.

1. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 87, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
2. Βλ. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, ό. π. σελ. 91: «Στο μέσο περίπου της δυτικής cortina και μετά την ολοκλήρωση του προμαχώνα Gritti ή San Salvatore, ο νέος Ρέκτορας Andrea Priuli (1540-1543) συνέχισε την κατασκευή της δυτικής πλευράς των τειχών της πόλης, στο μέσο της οποίας κατασκεύασε τον επιπρομαχώνα που πήρε τ’ όνομά του […]».
3.  Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Γιάννη Καλογεράκη (μαθηματικού-ερευνητή), κατά την αναμόρφωση του πάρκου τη δεκαετία του 1990 από το Δήμο και στο σκάψιμο για την τοποθέτηση σιντριβανιού στο κέντρο του πάρκου, βρέθηκαν τα ίχνη της στράτας καλά διατηρημένα.
4.  Βλ. Κων. Γ. Φουρναράκης, Τα Χανιά μας, σελ. 9, έκδ. Αντ. Μπορτολή, Εν Χανίοις 1925: «[…] Η θέα των λεπρών των οποίων τας σάρκας είχε κατασπαράξει η βροτολοιγός (σ.σ. η ολέθρια, η καταστροφική), αύτη νόσος προϋκάλει τον οίκτον και την φρίκην. Η λέπρα την οποίαν εκόμισαν αι Σταυροφορίαι εις την Ευρώπην εξ Ανατολής ήτο πολύ διαδεδομένη εις όλη την Κρήτην […]».
5. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Γιάννης Γ. Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου και του Χρόνου, σελ. 102, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
6.  μοσκέτο και μουσκέτο: το φορητό πυροβόλο όπλο με λεία κάννη, κατά κανόνα εμπροσθογεμές, πρόδρομος του τυφεκίου. Το βεληνεκές του ήταν 80-100 γυάρδες δηλ. 75-90 μέτρα. (πηγή: Encyclopaedia Britannica, λήμμα: Musket).
7. κοστάρω ή ακοστάρω: ναυτικός όρος για πλοίο, πλευρίζω στην ακτή ή σε άλλο πλεούμενο.
8. Γραίγος, ή Μέσης είναι ο βόρειο – ανατολικός άνεμος και κατά συνέπεια και η κατεύθυνση. Ο βόρειο δυτικός άνεμος και κατεύθυνση λέγεται: Σκείρων ή Μαΐστρος.
9.  Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, Ιερ. Σεμιτέκολο, Περιγραφή του διαμερίσματος Χανίων 1639, (μετάφρ. Δήμητρα Σπίθα – Πιμπλή), σελ. 26, εκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
10.  Γρηγοράκης  Μιχ., ό. π., σελ. 27.
11. Παπαδία-Λάλα Αναστασία, Ευαγή και νοσοκομειακά ιδρύματα στη βενετοκρατούμενη Κρήτη, Η ιδρυματική πολιτική στην Κρητική περιφέρεια, σελ. 189-195, Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας – Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη Ηρακλείου (συνέκδοση), Βενετία 1996.
12.  Παπαδία-Λάλα Αναστασία, ό. π. σελ. 192-193.
13.  Βλ. «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα»: Αιμίλιος Δασύρας, Το νησάκι Λαζαρέτο, σελ. 16, Χανιά 2012. Επίσης Βλ. Αιμίλιος Δασύρας, Η νησίδα Λαζαρέτο των Χανίων, Χανιώτικα Νέα, 20 Δεκεμβρίου 2010.
14. «Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα»: Αιμίλιος Δασύρας, ό. π. σελ. 16.
15.  Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, Ριχάρδος Πόκοκ, Χρονικό περιηγήσεων 1739, (μετάφρ. Λίζα Εκκεκάκη), σελ. 46, έκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
16.  Γρηγοράκης  Μιχ., Τα Χανιά όπως τα είδαν οι ξένοι, Νικόλαος Σαβαρής, Κρητικές επιστολές 1779, Επιστολή ΙΖ΄, (μετάφρ. Ν. Γ. Ζυγομαλάς), σελ. 50, έκδ. Χαν. Νέα, Χανιά 2003.
17.   Τα στοιχεία για τα πλοία και τον πληθυσμό προέρχονται από ενετικές πηγές, ενώ άλλες πηγές όπως ρωσική εγκυκλοπαίδεια (http://www. vokrugsveta. ru/encyclopedia/index.php) αναφέρουν για 400 πλοία και ότι «στην Κρήτη σύμφωνα με την απογραφή του 1644, κατοικούσαν 287.165».
18.  Βλ.  Χαιρέτη, Μαρία, «Η απογραφή των ναών και των μονών της περιοχής Χανίων του έτους 1637», Επετηρίς Εταιρίας Βυζαντινών Σπουδών, 36 (1968), 335-388.
19.  Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 87 και Γιάννης Γ. Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου και του Χρόνου, σελ. 102, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
20.  Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 87, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
21.  Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Μιχάλης Ανδριανάκης, Οι Δυτικές Οχυρώσεις των Χανίων και η Νέα Χώρα, σελ. 93-94, έκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
22. Η αλίβρεκτος Νέα Χώρα, Γιάννης Γ. Καλογεράκης, Νέα Χώρα – Εικόνες του Χώρου και του Χρόνου, σελ. 102, εκδ. Δήμου Χανίων, Χανιά 2012.
23. Francesco Sansovino – Givstiniano Martinioni, Venetia, citta nobilissima, et singolare: Defcritta in XIIII Libri, [Βενετία, πόλη ευγενέστατη και μοναδική: Περιγραφόμενη σε 14 βιβλία], 13ο βιβλίο, σελ. 692, Venetia, 1663. (Συλλογές του University of Michigan Books, και Συλλογές του Getty Research Institute, California, USA). μτφρ. Σπύρος Τζανάκης.
24.  Αυτές είναι δύο μικρές ενδεικτικές ιστορίες από το πλήθος που υπάρχουν στις βενετικές πηγές καθώς ιστορείται η πολιορκία των Χανίων το 1645.
25. Βλ. Χανιώτικα Νέα, Γιώργος Πιτσιτάκης, Η ιστορία του Τζαμιού της Νέας Xώρας, ένθετο Διαδρομές, 18 Φεβρουαρίου 2017.

 

Αναδημοσίευση από την εφημερίδα Χανιώτικα Νέα

 

Read Full Post »

Τα αποτυπώματα της Ενετοκρατίας στη Νέα Χώρα

Read Full Post »

#ΕΚΛΟΓΕΣ_ΕΒΕΧ – Η ΚΥΡΙΑ ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟ «ΤΕΡΜΑΤΙΣΕ» !

Πολλά είδαν τα ματάκια μας σε αυτή την προεκλογική περίοδο για τις εκλογές του ΕΒΕΧ !

Είδαμε Επαγγελματικούς Συλλόγους όπως οι Εμπορικοί Σύλλογοι Παλαιόχωρας ,  Κισσάμου να παίρνουν δημόσια θέση υπέρ ενός συνδυασμού και ο Δήμαρχος Κισσάμου υπέρ του άλλου. Σίγουρα αυτές δεν θα είναι οι μοναδικές περιπτώσεις.

Όμως η νεαρά κυρία πρόεδρος τους Συλλόγου Εστίασης Νομού Χανίων – όπως θα δείτε και στις φωτογραφίες παρακάτω- «το τερμάτισε». Γιατί ποιός άλλος χαρακτηρισμός να αρμόζει στο γεγονός ότι εντάχθηκε ένας επαγγελματικός σύλλογος στην προπαγανδιστική εκστρατεία του συνδυασμού στον οποίο συμμετέχει η κυρία Σαματά στις εκλογές του ΕΒΕΧ;
Ερχόμαστε αντιμέτωποι με απαράδεκτα και αντιδεοντολογικά πράγματα όπως το να χρησιμοποιείται το επίσημο email του συλλόγου εστίασης για να σταλεί κάλεσμα στήριξης του συνδυασμού του κυρίου Μαργαρώνη στα μέλη του συλλόγου. Όμως το πράγμα δεν σταματάει εκεί, διότι επιστρατεύεται και ο λογαριασμός facebook του συλλόγου εστίασης για τις ανάγκες της προεκλογικής καμπάνιας τους ψηφοδελτίου.
Πραγματικά, ας μας εξηγήσει κάποιος πως ακριβώς νομιμοποιείται η εκλεγμένη εκπρόσωπος ενός συλλόγου να κάνει προεκλογική εκστρατεία για τις εκλογές του ΕΒΕΧ χρησιμοποιώντας όχι το όνομα της, ή ακόμη και την ιδιότητα της όπως θα ήταν απολύτως αποδεκτό, αλλά στέλνοντας email και κάνοντας δημοσιεύσεις ως σύλλογος εστίασης. Ρωτήθηκαν άραγε τα υπόλοιπα μέλη του συλλόγου πριν διαπραχθεί αυτή η «λαθροχειρία» ή το έμαθαν απευθείας από τα email;

Αλήθεια, ο επικεφαλής του ψηφοδελτίου κύριος Μαργαρώνης τι έχει να πει για όλα αυτά; Γίνονται εις γνώσιν του, γίνονται εν αγνοία του, γίνονται κατ εντολή του, καλό θα ήτανε να γνωρίζαμε.

Ομάδα Σύνταξης – Παρατηρητήριο ΕΒΕΧ

Παρατίθενται ως τεκμήρια και οι εν λόγω φωτογραφίες:

 

Πηγή

Read Full Post »

Για τον επιθετικό ανορθολογισμό

Αναδημοσίευση από Κατιούσα

Προσφάτως, η Κατιούσα, μέσα από την τρέχουσα σειρά άρθρων του Πόε αλλά και ενός σχολίου σχετικά με το Τίμιο Κάστανο, ανέδειξε το κρίσιμο ζήτημα της αναβίωσης και επέκτασης σκοταδιστικών αντιλήψεων και «μαγικών» πρακτικών στη σύγχρονη κοινωνία. Με αφορμή την ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση, θα ήθελα να σχολιάσω μια συγκεκριμένη πτυχή του φαινομένου της «επαναμάγευσης του κόσμου» που μέχρι στιγμής έχει θιχτεί μόνο εμμέσως, αλλά στο μέλλον θα λάβει μάλλον σημαντικές πολιτικές προεκτάσεις.

Αναφέρομαι στην τάση ενός συνεχώς αυξανόμενου αριθμού ανθρώπων κυρίως μικροαστικής προέλευσης, όχι απλώς να υιοθετούν ανορθολογικές αντιλήψεις, αλλά και να τις προωθούν ενεργά, να τις περιφρουρούν με πυγμή απέναντι σε κάθε κριτική και σε τελική ανάλυση να τις μετασχηματίζουν σε κεντρικό κομμάτι της κοινωνικής τους συνείδησης. Παραδείγματα αυτής της τάσης είναι μεταξύ άλλων το κίνημα κατά του εμβολιασμού, η υπόθεση Σώρρα και η εκστρατεία κατά του διαχειριστή της τρολλοσελίδας «Άγιος Παστίτσιος». Αποκαλώ αυτό το φαινόμενο «επιθετικό ανορθολογισμό» για να το διαχωρίσω από την μέχρι πρότινος ακίνδυνη παρουσία παρεμφερών πεποιθήσεων στην ελληνική κοινωνία και τον δημόσιο λόγο.

Εξηγούμαι: Όσοι από μας είναι γύρω στα πρώτα -άντα και επομένως μεγάλωσαν στις χρυσές πασοκικές δεκαετίες του 80-90, την εποχή της άνθησης της μικροαστικής τάξης (και μερικής αστικοποίησης κάποιων τμημάτων της), σίγουρα θα θυμούνται ότι οι διάφορες μαγικές δοξασίες δεν ήταν ακριβώς ανύπαρκτες στο δημόσιο λόγο και στην κοινωνική συναναστροφή. Μιλάμε για την εποχή του περιοδικού Strange, των σατανιστών της Πεντέλης, της αστρολογίας κ.ο.κ. Ποιος σημερινός τριαντάρης δεν έχει βρεθεί στα σχολικά του χρόνια σε παρέα που έκανε συζητήσεις περί μαγείας και «ανεξήγητων» φαινομένων, ποιος δεν θυμάται καλοκαιρινό τραπέζι όπου κάποιος οικογενειακός φίλος θα ανέπτυσσε μεταξύ σοβαρού και αστείου (;) τη θεωρία του ότι οι Έλληνες είναι εξωγήινοι και γι’αυτό είναι καλύτεροι από τους χαζο-ξένους.

Τότε, αυτές οι αντιλήψεις βρίσκονταν σε ειρηνική συνύπαρξη με ένα γενικότερο σεβασμό προς την επιστήμη ως δραστηριότητα και τους επιστήμονες ως κοινωνικό στρώμα. Μπορεί ο κόσμος να πίστευε σε μαντζούνια και ξεματιάσματα, αλλά δεν υπήρχε περίπτωση γονιός να αρνηθεί να εμβολιάσει το παιδί του. Μπορεί η εκκλησία να έχαιρε εκτίμησης, αλλά λίγοι ήταν αυτοί που θα προτιμούσαν το παιδί τους να πάει στην ιερατική αντί για τη ΣΕΜΦΕ.

Αυτή η αντίφαση στην κοινωνική συνείδηση ήταν σε μεγάλο βαθμό απόρροια της φύσης της ελληνικής κοινωνίας ως προσφάτως (μεταπολεμικά) και ταχέως (σε μια γενιά) αστικοποιημένης και εκσυγχρονισμένης. Ένας κόσμος που μέχρι χθες ζούσε στη μικρή κοινωνία του χωριού βρισκόταν ξαφνικά αντιμέτωπος με έναν τεράστιο όγκο πληροφοριών χωρίς να έχει τα εργαλεία να τον διαχειριστεί, καθώς το σύστημα παιδείας από το δημοτικό ως το πανεπιστήμιο ήταν προσανατολισμένο στην παροχή έτοιμης ‘γνώσης’ με σκοπό την προετοιμασία επαρκώς ικανού εργατικού και επιστημονικού δυναμικού, χωρίς να ασχολείται ιδιαίτερα με την καλλιέργεια κριτικών ικανοτήτων για την αυτόνομη απόκτηση και αξιολόγηση της γνώσης.

Παρόλα αυτά, σε συνθήκες ανάπτυξης, η δυνατότητα που έδινε η επιστημονική εξειδίκευση για κοινωνική ανέλιξη, αλλά και η πραγματική βελτίωση που βίωνε ο κόσμος στην καθημερινότητά του λόγω της επέκτασης των υποδομών, του συστήματος υγείας κ.ο.κ, είχε ως αποτέλεσμα ο περισσότερος κόσμος να κρατάει τις διάφορες δοξασίες στο πίσω μέρος του μυαλού του, ή τέλος πάντων να τις αντιμετωπίζει κάπως σαν χόμπι ή χαβαλετζίδικο θέμα συζήτησης.

Σε συνθήκες γενικευμένης κρίσης όμως – όταν η επιστημονική κατάρτιση δεν είναι πια τρόπος κοινωνικής ανέλιξης (ούτε καν διατήρησης της κοινωνικής θέσης κάποιου) και τα επιτεύγματα της επιστήμης δεν επιστρατεύονται για την κοινωνική ευημερία – τα καταστρεφόμενα μικροαστικά στρώματα, μην μπορώντας να αποδεχτούν τη σύνθλιψή τους ως νομοτέλεια του συστήματος, δεν έχουν άλλη επιλογή από το να το ρίξουν στην τρέλα. Μιλάμε φυσικά για υποκείμενα που ποτέ δεν πήραν πραγματικά διαζύγιο από τον «μαγικό» τρόπο σκέψης και που στρέφονται στον άκρατο υποκειμενισμό που αυτός προσφέρει προκειμένου να εξηγήσουν την κατάστασή τους και να εξοπλιστούν ψυχολογικά για την αντιμετώπιση της.

Ο λόγος που μιλάω για «επιθετικό ανορθολογισμό» πιο πάνω είναι ότι αυτές οι δοξασίες, εκτός από την κινηματική τους διάσταση, τείνουν προς όλο και πιο εξωπραγματικές μορφές. Δεν μας έφτανε η εκκλησία και οι Γέροντες, έχουμε τώρα επίπεδη Γη και Ελοχίμ. Η πραγματικότητα μας τα χάλασε, οπότε της κάνουμε μούτρα.

Μπορεί αυτά να φαντάζουν αστεία, αλλά δυστυχώς δεν είναι και τόσο. Η γενίκευση του ανορθολογισμού είναι ο ιδεολογικός προθάλαμος για το πέρασμα των μικροαστικών στρωμάτων στο φασισμό. Αυτό επειδή σε αντίθεση με την αστική ιδεολογία γενικότερα, η φασιστική έχει σκοπό όχι να αδρανοποιήσει, αλλά να συσπειρώσει και να κινητοποιήσει λαϊκά στρώματα ενάντια στο ίδιο τους το συμφέρον (κοινώς ο λαός να βάλει τα χέρια του και να βγάλει τα μάτια του). Μπορεί ας πούμε το λούμπεν-τβ να σπάει πλάκα με τους δωδεκαθεϊστές αλλά το αστείο ξινίζει λίγο όταν θυμηθούμε ότι στη Ναζιστική Γερμανία αναπτύχθηκε η λατρεία του ήλιου και του θεού Βόταν (ο οποίος σύμφωνα με τον μύθο έβγαλε το μάτι του). Ακόμα χειρότερα γίνονται τα πράγματα όταν αναλογιστούμε ότι μεγάλο κομμάτι των κατεστραμμένων μικροαστών αναγκαστικά θα προλεταριοποιηθεί, πράγμα που σημαίνει ότι σημαντικά κομμάτια της εργατικής τάξης στο μέλλον θα κουβαλάνε αυτόν ακριβώς τον επιθετικό ανορθολογισμό, με αποτέλεσμα να είναι… εμβολιασμένα ενάντια στον Μαρξισμό. Ταυτόχρονα, η γενίκευση του ανορθολογισμού στο αστικό ιδεολογικό πεδίο θα δημιουργήσει ευκαιρίες για πολιτικά ανοίγματα στο χώρο των επιστημόνων και των προοδευτικών διανοουμένων γενικότερα. Ο επιθετικός ανορθολογισμός είναι λοιπόν ένα σύνθετο ζήτημα που θα απασχολήσει στο μέλλον τόσο το ΚΚΕ ως πολιτική πρωτοπορία του λαϊκού κινήματος, όσο και τους φίλους και συμμάχους του.
——– Конец пересылаемого сообщения ——–

(Ιστρολλικός)

Read Full Post »

Πάνος Κορνάρος: Διανοούμενος, Κομμουνιστής και Μάρτυρας Ήρωας – Β’ Μέρος

αναδημοσίευση από Κατιούσα

Πραγματεία επί της γλώσσης)

Δείτε εδώ το Α’ Μέρος

Γιώργος Πιτσιτάκης

δάσκαλος – Ιστορικός ερευνητής

pitsitakisg@gmail.com

Το κείμενο για το γλωσσικό ζήτημα του 16χρονου Πάνου Κορνάρου που ακολουθεί (σ.σ. έγραψε και δημοσίευσε και ωραία ποιήματα) και το οποίο ανασύραμε 92 χρόνια μετά, είναι δημοσιευμένο σε τρεις συνέχειες στο περιοδικό «Αυγερινός» στα τεύχη υπ’ αριθμόν 8, 9 και 10, από τις 15 Μαρτίου έως τον Μάιο του 1925, στο οποίο εισηγητής επί της ύλης δηλ. υπεύθυνος, ήταν ο τελειόφοιτος μαθητής Μανώλης Κριαράς και ο αντικαταστάτης του Πολυδεύκης Καλδής. Εντυπωσιάζει η στέρεη γνώση του 16χρονου Κορνάρου που τον δίδαξαν σπουδαίοι φιλόλογοι όπως ο Εμμ. Γενεράλις και ο Ιωάννης Μοσχόπουλος για τον οποίο ο Εμμ. Κριαράς, γράφει: «[…] Από την Πέμπτη τάξη (1922-23) αποκτούσα έναν ακόμη καλό δάσκαλο, το φιλόλογο Ιωάννη Μοσχόπουλο. Έως τότε δίδασκε στην Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης και με τη μικρασιατική καταστροφή είχε έρθει πρόσφυγας με την οικογένειά του στα Χανιά. Ήταν κατατοπισμένος σε κοινωνιολογικά θέματα, καθώς και στο γλωσσικό μας ζήτημα, και μας άνοιγε πνευματικούς ορίζοντες πέρα από τα μαθήματα του σχολείου. Έδινε ιδιαίτερη σημασία και στην παρέκβαση κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Μας μιλούσε τότε και για σύγχρονη λογοτεχνία και για σύγχρονους λογοτέχνες, που βέβαια δε διδάσκονταν στο γυμνάσιο. Θυμάμαι το δάσκαλό μας να υπογραμμίζει το πόσο δύσκολο είναι να καταλάβομε την αρχαία ποίηση, αν δεν έχομε εξοικειωθεί με τη δική μας, τη νεοελληνική, που βέβαια μας είναι και γλωσσικά προσιτότερη. Ο Μοσχόπουλος δεν παρέλειπε και θέματα κοινωνικά να θίγει και πολιτικά ακόμη, που διαφώτιζαν εμάς τους ανώριμους. Είναι βέβαιο ότι ο δημοτικισμός μερικών από μας τους μαθητές του οφείλεται, σε μεγάλη μοίρα, στη διδασκαλία του. […]».

Το παρακάτω κείμενο του Κορνάρου αποτελεί μια μελέτη – παρέμβαση υπέρ της δημοτικής σ’ ένα νεανικό περιοδικό που την υπερασπίζονταν. Είναι εξάλλου, γνωστοί και την περίοδο αυτή, οι επίμονοι αγώνες των δημοτικιστών (μαλλιαρών), τόσο από την πλευρά του Εκπαιδευτικού Ομίλου με πρωτομάχο τον Δημήτρη Γληνό, όσο κι από πρωτοπόρους λογοτέχνες της εποχής και πολλούς άλλους. Ο 16χρονος Κορνάρος, με τις γνώσεις που υπήρχαν τότε, ξεκινώντας από τον πρωτόγονο άνθρωπο περιγράφει με θαυμαστή σαφήνεια και γλαφυρότητα την πορεία άρθρωσης του λόγου και την αρχή της γλώσσας, προχωρά στην εμφάνιση της ελληνικής γλώσσας και στην ιστορική διαδρομή της και καταλήγει στην ανωτερότητα της δημοτικής απέναντι στην καθαρεύουσα.

Στο αρχικό κείμενο η μόνη παρέμβαση που έγινε, ήταν η μετατροπή του στο μονοτονικό.

Πάνου Κορνάρου: Πραγματεία επί της γλώσσης

Ο πρώτος εκείνος αγριάνθρωπος, που θα ζούσε σε χρόνους πανάρχαιους, μόλις θα ’βλεπε να κατέρχεται η λάβα κάποιου ηφαιστείου, βέβαια θα ’θελε να γλυτώσει και θα ήθελε να σώσει και το θήλυ με το οποίον θα είχαν κοιμηθή μαζί έστω και μία φορά. Δηλαδή θα είχε την ανάγκη να ειδοποιήση. Αν ήταν κοντά θα έδειχνε με τα χέρια του, μα αν τύχαινε να ’ναι αλάργα; Ιδού αμέσως εκ της πρωτογόνου καταστάσεως υπήρξε η ανάγκη κάποιου μέσου για συνεννόηση κι αυτό ήτο η κραυγή, η άναρθρος φωνή, που συνοδευότανε με κάποια ζωηρή χειρονομία. Επίσης όταν θα ’πιανε βροχή ή άμα θα βροντούσε ο κεραυνός, θα υπήρχε η ανάγκη συνεννοήσεως. Χωρίς αυτό όμως, το μικρό εκείνο, που θα ’τανε 3-4 χρόνων και δεν το ’χε αφήσει ακόμα η μάννα του, κάποτε θα ευρίσκετο στην ανάγκη να της πη κάτι, πως θέλει να πούμε φαγητό, νερό και άλλα όμοια, πάλι δηλαδή ανάγκη συνεννοήσεως. Την πρώτη αυτή συνεννόηση μπορούμε να την παρατηρήσουμε στους σημερινούς άγριους. Είναι άναρθροι φωναί, σαν βελάσματα, σαν γιουχαΐσματα, ότι να ’ναι, τέλος όμως κάποια φωνή. Κι αυτή η φωνή αποτελεί την πρώτη αρχή της γλώσσας. Αιώνες θα πέρασαν ώσπου να μάθουν να λένε ωρισμένους φθόγγους το κάθε χρειαζούμενό τους: το νερό, το φαγί, το ξύλο, τον πατέρα, την μητέρα. Αλλά τέλος το κατόρθωσαν. Σιγά – σιγά ύστερα άρχιζε η τελειοποίηση, με διάφορες ανωμαλίες, με καινούργιες λέξεις και στο τέλος γίνηκε η γλώσσα, δηλαδή η εύρεση όλων των απαιτουμένων λέξεων για να μπορέση κανείς να συνεννοηθή με έναν άλλο.

Οι δυό μεγάλες πατρίδες των ανθρώπων: οι Σημιτικοί λαοί και οι Άρειοι, σχημάτισαν κατά τα προηγούμενα, γλώσσα καθένας και άλλην, αλλ’ ομολογουμένως πρώτοι στη δημιουργία της γλώσσας ήλθανε οι Σημιτικοί λαοί, γιατί έχομε επιγραφές αδιάβαστες γραμμένες σε πολύ παλιά εποχή. Οι πρώτοι εγράφανε πλειά, όταν οι δεύτεροι ξεκινήσανε από τα βάθη της Ασίας με κατεύθυνση στην Ευρώπη.

Αφήνομε τώρα τους αποδέλοιπους και παίρνουμε κείνους που κατεβήκανε στην Ελλάδα. Εκεί βρήκαν άλλο λαό, που κατοικούσε και που θα ’χε κι αυτός τη γλώσσα του. Όσο όμως κι αν επιδράσανε οι κατακτηταί κάτι τι αφομοιώθηκε κι από την παλιά και στα ήθη τους και στη γλώσσα τους. Είναι αδύνατο να μην αφομοιωθή κάτι.

Καθώς γνωρίζομε από την Ιστορία μετά τους πρώτους τους Αχαιούς ήλθαν οι άλλοι οι περισσότεροι, οι ανδρειότεροι, οι Δωριείς, που αναγκάσανε τους πρώτους να φύγουν στα διάφορα μέρη. Μερικοί πήγαν στην Μικράν Ασία. Ελησμονήσαμε όμως να πούμε, πως πρίχου φύγουν, ήχαν πάρει από τους Φοίνικες το Αλφάβητο. Εκεί στον ξάστερο αέρα και στον διαφανή ουρανό που πέφτει και κοιμάται πάνω στον «οίνοπα πόντο» εγεννήθηκε το πρώτο είδος του γραφτού λόγου: το τραγούδι που η φυσική κατάσταση του ανθρώπου, αυτή η φύση το υπαγορεύει. Κι άνθησαν τα Ομηρικά έπη, που ως είναι από τη φύση υπαγορευμένα τίποτε άλλο, παρά χάριτος και καλλονής ύμνοι, είναι. Κι ύστερα έρχεται το λυρικόν μέρος, η ιστορία, η φιλοσοφία, το δράμα, η ρητορική. Με το πέρασμα του χρόνου αλλάσσει κι η αρχαία γλώσσα, μεταβάλλεται αναλόγως του κλίματος, της κατασκευής των φωνητικών οργάνων και φθάνει εις τον ύπατον βαθμόν της τελειότητος στην Αττική διάλεκτο. Η κάθε λέξη τώρα μετράται καλά κι έπειτα τίθεται σε ωρισμένο μέρος ώστε να αποτελή ένα θαυμάσιο σύμπλεγμα σχημάτων και συντάξεων που βλέπομε στον Δημοσθένη και στον Θουκυδίδη.

Τέθοια γλώσσα ούτε έγεινε ούτε θα γίνη ποτέ, ώσπου «τ’ αστέρια θα φανίζουνε και τα πουλιά θα κελαϊδάνε». Ύστερα έρχεται η κοινή διάλεκτος και αυτήν διαδέχεται η Βυζαντινή.

2ο μέρος

Τώρα πλειά έπαυσε να διακρίνεται και το μακρόν απ’ το βραχύ, έπαυσε τούτ’ έστι η προσωδία. Από δω και μπρος αρχίζει να παρατηρείται κι η αναθεματισμένη Αττικομανία και δη στους πρώτους εκκλησιαστικούς κανόνας τους ιαμβικούς, εξακολουθεί δε να υφίσταται και επί Ηρακλείου οπότε ο διάκονος της Αγίας Σοφίας – μου διαφεύγει το όνομά του – έγραψε τα κατορθώματα του Ηρακλείου εις ηρωικόν εξάμετρον. Αλλά πέστε μου σας παρακαλώ ποιος τα διάβασε… Αλλά η Ελληνική γλώσσα ήτο πεπρωμένον να ζήση και έζησε, έζησε δια των μελωδιών της Εκκλησίας μας και έγινε μάλιστα και θαύμασμα γλώσσας! Επί Κομνηνών όμως πάλιν άρχισε η Αττικομανία και χάρις εις την αντίδρασιν του κόσμου έγιναν τα τραγούδια του Ακριτικού κύκλου εις την καθαράν δημοτικήν. Την τάση αυτή και στα δυό έκοψε η άλωση της Κων/πόλεως, οπότε το έθνος μας καταστράφηκε για να ξαναζήση μετά 400 έτη και να αρχίση την νέαν σταδιοδρομίαν του. Μεσ’ στα έτη αυτά της δουλείας αν δεν έχωμεν να επιδείξωμεν άλλο τι, όμως οι παλληκαριές των κλεφτών μας και τα δημοτικά τραγούδια μας είναι δυό φωτογόνα αστεράκια, που θα λάμπουνε, Διόσκουροι στον ουρανώδη θόλο και θα δείχνουνε στες μέλλουσες γενιές παραδείγματα προς μίμησιν. Μόλις δε αρχίσαμε να αναντρανίζουμε από τον πικρόν ζυγό τ’ αφορεσμένου άρχιζε και η κοιμισμένη επί 350 χρόνια Αττικομανία του Ρωμαίϊκου! Μα ξάφνου φτάνει ο θεόσταλτος Βηλαράς, που τ’ όνομά του θ’ αντηχή στου κάθε Έλληνα την ψυχή – παρηγορήτρα ιδέα – και αναστηλώνει την γλώσσαν των κλέφτικων τραγουδιών.

Πεθυμήσανε πολλοί ν’ ανατρέψουν την γλώσσα που είναι βγαλμένη από τα σωθηκά μας αλλά φτάνει ο Σολωμός, και Βαλαωρίτης, Λασκαράτος και Μαρκοράς, Κρυστάλλης και Βιζυηνός και τόσοι άλλοι που φέρνουν τη νια χαραυγή, που ξάφνου θα την αντικαταστήσουν οι ήλιοι Παλαμάς και Ψυχάρης για να ζήση η γλώσσα μας! Και θα ζήση!

3ο μέρος

Έγραφα προχθές πως η Αττικομανία άρχιζε από τη σύσταση του Βυζαντινού Κράτους. Ίσως βρεθούνε μερικοί και αντιτείνουν και πουν πως άρχιξε από τον Λουκιανό. Αυτό όμως είναι έτσι κι έτσι. Και βέβαια άμα ζης 400 χρόνια ύστερα από τον Πλάτωνα και το Σοφοκλή κι είσαι λογικευούμενος, τιμή και δόξα σου είναι να γράφης τη γλώσσα του Πλάτωνα που τη μιλάνε και οι θεοί, αλλά η γλώσσα του Πλάτωνα στον καιρό της μιλήθηκε, ήτανε εξάπαντος γλώσσα γενική, αφού μόνο για το Θουκυδίδη ακούμε πως ήτανε, να πούμε, καθαρευουσιάνος της εποχής του.

Για το χρόνο των ακριτικών τραγουδιών είναι αναντίρρητο πως γραφτήκανε ύστερα – πολύ ύστερα – από το Νικηφόρο.

Της Εποχής του επικό ποίημα κανείς δεν έγραψε. Ετελειώναμε δε με τον Παλαμά και Ψυχάρη.

Μα οι κακές γλώσσες κάτι θα πουν, κάτι θα μουρμουρίσουν, μασώντας τις λέξεις και μορφάζοντας παράξενα. Κι είναι οι κακές γλώσσες σ’ αυτή την περίσταση δυό λογιών: Άλλοι δηλαδή θα θένε πρώτο τον Ψυχάρη και έπειτα τον Παλαμά και άλλοι θα περιμένανε να βάλουμε τον Ραγκαβή… ίσως. Για τους δεύτερους περιττό να μιλήσουμε. Μα για τους πρώτους κάνει να δώσουμε μιαν εξήγηση: Είναι βέβαια αναντίλεχτο πως ώθησε σε πραγματική δημιουργία, σε καλαιστητική μορφή λογοτεχνίας, σπέρμα για να ριζώση το χιλιόκλαδο δεντρί της νέας δημιουργίας, έρριψε ο Ψυχάρης, αλλά ο Παλαμάς είναι ο φοβερός αλεστής νους, που ψυλοκοσκινίζοντας συνάμα, μας παρουσιάζεται κολοσσός αληθινά σήμερα. Ο Πάλλης επιγραμματικά λέγει στον Μπρουσό: Σε κείνα τα προψυχαρικά χρόνια όλοι γράφαμε την καταδίκη. Άρα και ο Παλαμάς εξάπαντος θα ’γραφε την καθαρεύουσα και έτσι από τη βαθιά και εμπνευσμένη ποίησή του θα ’χε λείψει η καλαιστητική δύναμη των τραγουδιών του, που τους χαρίζει το ψηλό και καλλιτεχνικό ύφος του ΠΑΛΑΜΑ.

Άμα διαβάζη κανείς του Παλαμά τα τραγούδια λες χίλιοι ήχοι υψηλοί και βαθηνόητοι αντηχούνε στην ψυχή του που με την καθαρεύουσα θα ’λειπαν.

Μ’ αυτά τα λίγα κλείνουμε το προχθεσινό σημείωμά μας και πάμε παρακάτω, να μηλήσουμε για τη γλώσσα.

Και θέτουμε το ερώτημα: Ποια γλώσσα αποδείχτηκε στο να εκφράζη τα ψυχικά συναιστήματα και τα διανοήματα πιο κατάλληλη, που και ομορφότερα να τα εκφράζη και πιο εύκολα να τα καταλαβαίνουμε, η δημοτική ή η καθαρεύουσα; Ποια άλλη γλώσσα έχει τη χάρη και το απαλότατο χνούδι της δημοτικής στη ρίμα του τραγουδιού, που κάθε λέξη της λες και κάτι ανάλαφρο αγεράκι βάζει στα βάθη της ψυχής σου;

Δείξετέ μου καλύτερο ποίημα στην καθαρεύουσα από το Δημοτικό περιώνυμο εκείνο.

Αυγίτσα θε να σηκωθώ απ’ του βουνού τη ρίζα
Να σύρω να ξημερωθώ βουνό μου στην κορφή σου
Να κάμω κύκλο το βουνό, βόλιτα στη μαδάρα
Να βρω μια πέτρα ριζιμιά να διπλωθώ να κάτσω
ν’ ακούσω γερακιού φωνή και φάλκο¹ να λαλήση
ν’ ακούσω και την πέρδικα, …

[Σημείωση Πάνου Κορνάρου: Το ποίημα τούτο κάθε άλλο παρά τη φυσική ομορφάδα θέλει να παραστήση. Είναι συμβολιστικό και λέγει το μελλούμενο εγερτήριο σάλπιμα κατά τ’ αποδιαφώτισμα της ελευτεριάς, που τότε θα μπορέση ο άνθρωπος ν’ ακούση τα ωραία και ζωογόνα του πολιτισμού «έπεα».]

Ο Νεοέλληνας είναι σε όλα του αψής και γλήγορος. Είναι επομένως και στη γλώσσα του. Γι’ αυτό έκοψε και τα περισσότερα αρχικά φωνήεντα, τις μικρές κατάληξες και αντί του άσκημου και κακόηχου «φύσεως» το ’καμε ποιο λεβέντικο, σύμφωνο με τον ενθουσιασμένο χαραχτήρα του, «φύσης». Κάτι σύμφωνα γ+μ, β+μ, ν+θ, κ.τ.λ. που πάνε κακόηχα, τα ξεχώρισε και έρριξε το πρώτο και έχουμε μόνο το δεύτερο και όχι όπως νομίζουν μερικοί α(κατα)νόητο πως το αφομοίωσε. Επίσης την τρίτη κλίση γενικά την απορρίψανε. Στ’ αρσενικά και θηλυκά εύκολα φαίνεται, μα στα ουδέτερα; θα ρωτήση κανένας. Τριτόκλιτα ουδέτερα λίγα μεταχειρίζουνταν μα όσα είναι και μάλιστα τα περιττοσύλαβα τα σχηματίζουν στη δεφτέρα κλίση κι έχουμε: γαλάτου, πραμάτου, κυμάτου, μπαλωμάτου, αναντρανισμάτου, σωμάτου, στοιχημάτου, αναμαζωμάτου, συμμαζωμάτου κ.τ.λ. γραμμάτου, χτημάτου, περασμάτου και από τ’ άλλα έχουμε γεγονότο, φωνήεντο, δάσο (δάσου: βλέπε: Η ΜΑΝΑ ΤΟΥ ΓΕΝΙΤΣΑΡΟΥ Αντωνιάδη πολλαπλές φορές).

Αλλά θα μου πήτε: μπορεί να σταθή διηγημάτου, ποιημάτου κ.τ.λ.;

Γιατί να μη σταθή, αφού και καλλιτεχνικώτερο είναι; Θα τ’ απαντήσω.

Π. ΚΟΡΝΑΡΟΣ

ΠΗΓΕΣ – ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Εμμ. Κριαράς, Μακράς ζωής αγωνίσματα, έκδ. Οι φίλοι του περιοδικού «ΑΝΤΙ», Αθήνα 2009.

• Αυγερινός, Δεκαπενθήμερο περιοδικό, εκδίδεται από τον Κρητικό Φιλολογικό Σύλλογο, έτος Α΄, τεύχη 8 (15 Μαρτίου 1925), 9 (Απρίλιος 1925), 10 (Μάιος 1925), εισηγητής επί της ύλης: Πολυδεύκης Καλδής.

• Σύντομη βιογραφία του Π. Κορνάρου από την Κ. Ο. Χανίων του ΚΚΕ.

• Φραγκιός Λαγωνικάκης, «Σελίδες από την ιστορία του προοδευτικού κινήματος στα Χανιά», Μαρτυρία στην εφημερίδα “Αλήθεια” των Χανίων που δημοσιεύτηκε σε επτά συνέχειες από τον Φεβρουάριο του 1988.

• Γράμματα και επιστολικό δελτάριο (1937 – 1942) του Π. Κορνάρου από τους τόπους εκτόπισης.

• Άλκης Ρήγος, Ελληνικό πανεπιστήμιο και φοιτητικό κίνημα, τόμος 2ος, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα 2016.

• Γιώργος Αγοραστάκης, Ρίζες της Αριστεράς στα Χανιά, Χανιά 1988 (εξαντλημένο).

• Kώστας Θεριανός – Eλένη Zούζουλα (επιμέλεια), Δημήτρης Γληνός: Ο αγωνιστής δάσκαλος, ο ριζοσπάστης παιδαγωγός, Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, τεύχος 60-61.

1 Ο φάλκος ή φάλκονας είναι είδος γερακιού γνωστό και ως πετρίτητης.

Τα εξώφυλλα του περιοδικού «Αυγερινός»

Read Full Post »

Πάνος Κορνάρος: Διανοούμενος, Κομμουνιστής και Μάρτυρας Ήρωας – Α’ Μέρος

Αναδημοσίευση από Κατιούσα

(Πραγματεία επί της γλώσσης)

Γιώργος Πιτσιτάκης

δάσκαλος – Ιστορικός ερευνητής

pitsitakisg@gmail.com

Ο Παναγιώτης (Πάνος) Κορνάρος (1908 – 1944) γεννήθηκε στο Σφακοπηγάδι Κισάμου Χανίων και ήταν ο πρωτότοκος από 5 αδέρφια. Έμαθε τα πρώτα του γράμματα στο δημοτικό σχολείο του χωριού του και ήταν άριστος μαθητής.

Το σχολικό έτος 1919-20 εγγράφεται στο Γυμνάσιο Χανίων δίπλα στη Δημοτική Αγορά. Μετά τις δύο πρώτες τάξεις, το σχολικό έτος 1921-22 ο γυμνασιάρχης του 2ου Γυμνασίου Χανίων Εμμ. Γενεράλις τον παίρνει μαζί του στο γυμνάσιο, που μόλις πριν ένα χρόνο είχε ιδρυθεί παίρνοντας μαθητές από το Α’ Γυμνάσιο της Αγοράς, και όπως γράφει ο Εμμ. Κριαράς μαθητής και αυτός του ίδιου σχολείου: «[…] Εγκαταλείπαμε ευπρεπές γυμνασιακό κτίριο και “μετακομίζαμε” σε άθλιο παλαιό τουρκικό σχολικό κτίριο στη συνοικία Καστέλι των Χανιών […]». Ο Γενεράλις φαίνεται να είχε συγκεντρώσει τον «αφρό» της μαθητικής νεολαίας της εποχής. Το καλοκαίρι του 1925 αποφοιτά αριστούχος και εγγράφεται στη Φιλοσοφική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σύμφωνα με μαρτυρία του αδερφού του, στη διάρκεια των σπουδών του ήταν αριστούχος φοιτητής και παρότι ήταν πρώτος στη σχολή του δεν του δόθηκε υποτροφία διότι ανέπτυσσε έντονη φοιτητική συνδικαλιστική δράση.

Τον Ιούλη του 1929 από την κυβέρνηση Βενιζέλου ψηφίζεται ο νόμος «Περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος και προστασίας των ελευθεριών των πολιτών», το περίφημο «Ιδιώνυμο» (ΦΕΚ 245, τεύχος πρώτον 25/7/1929), που έστειλε στις φυλακές και τις εξορίες χιλιάδες αγωνιστές, είτε ήταν κομμουνιστές είτε όχι. H ψήφιση του «Ιδιώνυμου» και τα χρονίζοντα φοιτητικά αιτήματα, οδηγούν στο τέλος Νοεμβρίου του 1929 στη μεγάλη φοιτητική απεργία με διαδηλώσεις και σκηνές βίαιης καταστολής, όπου 32 φοιτητές καταδικάζονται όλοι ως πρωταίτιοι και κλείνονται στις φυλακές. Ο Κορνάρος που συμμετείχε στις κινητοποιήσεις αποβλήθηκε από όλα τα Πανεπιστήμια της Ελλάδας, μαζί με τους συμπατριώτες και συμφοιτητές του, Γιώργη Τσιτήλο και Γιώργη Πετράκη. Στρατεύτηκε αμέσως και υπηρέτησε στο 14ο Σύνταγμα στα Χανιά. Το 1931, ο πρωτομάρτυρας της Αντίστασης Βαγγέλης Κτιστάκης επιστρέφει στα Χανιά, από τις σπουδές του στη Γερμανία με διδακτορικό κι έχοντας γνωρίσει το μαρξισμό, στρατεύεται και υπηρετεί στην 5η Μεραρχία. Στο στρατό συνδέθηκε με τους διανοούμενους κομμουνιστές Πάνο Κορνάρο και Γιώργο Τσιτήλο. Μετά το τέλος της στρατιωτικής τους θητείας οι παραπάνω, δημιούργησαν μια ομάδα κάτω από την καθοδήγηση του Βαγγέλη Κτιστάκη στην οποία προστέθηκαν οι διαλεχτοί σύντροφοί τους ο γεωπόνος Νίκος Μαριακάκης, ο Θρασύβουλος Καλαφατάκης, ο Γιώργης Πετράκης, ο Μανώλης Πισαδάκης και άλλοι που έβαλαν τα θεμέλια των οργανώσεων και ανέλαβαν την ανάπτυξη της οργάνωσης και της πολιτικής δράσης του ΚΚΕ στο νομό Χανίων. Την περίοδο αυτή έγινε μέλος του συλλόγου φιλολόγων Ν. Χανίων. Το επόμενο διάστημα ξαναγύρισε στην Αθήνα και ανέλαβε αρχισυντάκτης στο Ριζοσπάστη. Στις βουλευτικές εκλογές της 26ης Ιανουαρίου 1936 ήταν υποψήφιος βουλευτής του Παλλαϊκού Μετώπου (ΚΚΕ) στο νομό Χανίων.

Στις 4 Αυγούστου 1936 επιβάλλεται από την ελληνική και ξένη ολιγαρχία η μοναρχο-φασιστική δικτατορία του Γεωργίου Γλύξμπουργκ και του Ιωάννη Μεταξά, εξαπολύοντας άγριο διωγμό όχι μόνο στους κομμουνιστές αλλά ενάντια και σε άλλους δημοκράτες. Το μεσημέρι της ίδιας μέρας αστυνομικοί πραγματοποίησαν έφοδο στα γραφεία και τα τυπογραφεία των εφημερίδων. Στόχος τους να σταματήσουν τη διαδικασία έκδοσης των φύλλων της επόμενης μέρας. Σε λίγο ένας πολύπλοκος μηχανισμός θα αναλάμβανε τη προβολή του καθεστώτος. Ο “Ριζοσπάστης” ήταν η μόνη εφημερίδα που διέκοψε την κυκλοφορία της με την κήρυξη της δικτατορίας.

Ο έλεγχος του Πάνου Κορνάρου από το γυνμάσιο Χανίων

Ο Κορνάρος τότε βρισκόταν στα Χανιά. Η μαρτυρία – αφήγηση του Φραγκιού Λαγωνικάκη¹ κομμουνιστή – αντιστασιακού και συγκρατούμενου του Κορνάρου, από τη Νέα Χώρα Χανίων, είναι αποκαλυπτική: «[…] Όταν έγινε η δικτατορία του Μεταξά, έγιναν και στα Χανιά μαζικές συλλήψεις. Μια μέρα ήρθαν πρωί-πρωί στο σπίτι μου και με έπιασαν. Στην ασφάλεια βρήκα το Χρήστο Δαρατσάκη, τον Κώστα Τζάκο, τον Γιάννη Πεντάρη, τον Παναγιώτη Κορνάρο, τον Παναγιώτη Τσεπέτη και άλλους. Μας μετέφεραν στο τμήμα μεταγωγών στα δικαστήρια. Διαμαρτυρηθήκαμε, ζητούσαμε να μας απολύσουν. Ήρθε ο γενικός διοικητής Πότης Σφακιανάκης: “Περιμένω διαταγές από το Μανιαδάκη”, μας είπε. Την επόμενη, συνοδεία και με χειροπέδες μας έβαλαν στο βαπόρι, μας έκλεισαν μερικές μέρες στο μεταγωγών του Πειραιά και από εκεί στην Ακροναυπλιά. Ήταν μια φυλακή παλιό φρούριο με ιστορία, εκεί είχαν κλείσει και το Γέρο του Μωριά, τον Κολοκοτρώνη, εκεί και τον Μακρυγιάννη, όταν σήκωσαν κεφάλι να πολεμήσουν την ξενοκρατία που πήρε τη θέση των Τούρκων και των κοτζαμπάσηδων. Εμείς οι Χανιώτες πήγαμε πρώτοι, εκατομμύρια ψύλλοι και κοριοί πέσανε πάνω μας να μας πνίξουν. Σε λίγες μέρες οι θάλαμοι ήταν γεμάτοι από συντρόφους, οργανώσαμε τη ζωή μας, το μαγειρείο, το φούρνο, το λουτρό, καθαρίσαμε τη βρωμιά, ασπρίσαμε. Χωριστήκαμε σε παρέες, εμείς οι Χανιώτες στον ίδιο θάλαμο, στην ίδια παρέα, πείνα και των γονέων, το ψωμί λιγοστό, το φαΐ χωρίς λάδι. Καταλαβαίναμε ότι μας πήγαιναν για εξόντωση όπως και το κατάφεραν στο τέλος, παραδίνοντας τους κρατούμενους την πρώτη μέρα της κατοχής στους Γερμανούς δήμιους. Μια μέρα απόλυσαν όλους τους Χανιώτες, εκτός από μένα. Μαριακάκη, Καλαφατάκη, Βεστάκη κ.λπ. Ύστερα από μερικές μέρες τους έφεραν όλους πίσω, δεν είχε πετύχει το κόλπο.

Σε έναν θάλαμο είχαν απομονώσει όλους τους διανοούμενους και επιστήμονες, ήταν πολλοί, όπως ο Δημήτρης Γληνός, ο παιδαγωγός, τρεις γιατροί, ο Μανώλης Σιγανός από το Ηράκλειο, ο Γιάννης Αντωνιάδης και ένας άλλος, που δε θυμάμαι το επίθετό του. Ήταν ακόμα ο Σινακός, ο Βασίλης Μπαρτζώκας και πολλοί άλλοι. Ένα βράδυ πυροβόλησε η φρουρά μέσα στους θαλάμους, χωρίς λόγο. Σκότωσαν το δάσκαλο Σταυρίδη από τη Φλώρινα. Λένε πως στόχος ήταν ο Γληνός, αλλά αστόχησαν. Διαμαρτυρηθήκαμε στη διεύθυνση και στο Υπουργείο, κάναμε αποχή, ζητήσαμε να γίνουν ανακρίσεις, να περάσει από δίκη ο διοικητής της φρουράς. Στο θάλαμο δεν μέναμε ούτε μια ώρα αργοί. Την ημέρα με το νοικοκυριό μας, να καθαρίσουμε, να πλύνουμε τα ρούχα μας, να βοηθήσουμε στο μαγειρειό, κάναμε μαθήματα. Το βράδυ είχαμε πρόγραμμα ψυχαγωγίας με απαγγελίες, θεατρικά σκετς, χορούς. Στις 25 του Μάρτη, μας άφησαν και γιορτάσαμε όλοι μαζί, αλλά η διεύθυνση έκανε λογοκρισία στο πρόγραμμα. Ακόμα και από το ποίημα του Ρήγα Φεραίου κόψανε τους στίχους που λέγανε να ενωθούνε οι λαοί των Βαλκανίων, να διώξουνε τον Τούρκο δυνάστη. Πολλές φορές η διεύθυνση της φυλακής μας έφερνε χαφιέδες στους θαλάμους, εμείς τους αναγνωρίζαμε αμέσως και τους είχαμε σε απομόνωση. Ερχόταν δίπλα σου να πιάσουν κουβέντα, εσύ έφευγες, δεν τους μιλούσε κανείς. Σε λίγες μέρες τους έπαιρναν για να φέρουν άλλους που είχαν την ίδια τύχη […]».

Στο κάτεργο της Ακροναυπλίας ο Κορνάρος έμεινε έως την κήρυξη του πολέμου. Τότε οι δεσμώτες ζήτησαν να πάνε στο Μέτωπο να πολεμήσουν τους φασίστες επιδρομείς και να υπερασπιστούν την πατρίδα. Το καθεστώς τους αρνείται και όταν η χώρα υποδουλώνεται η προδοτική «κυβέρνηση» τους παραδίδει στους κατακτητές. Το Σεπτέμβρη του 1942 ο Κορνάρος μαζί με άλλους συντρόφους του μεταφέρθηκε στις φυλακές της Λάρισας. Όλα αυτά τα χρόνια ζώντας τη σκληρή και απερίγραπτη ζωή στα μπουντρούμια της φυλακής, επικοινωνεί με την οικογένειά του, με τ’ αδέλφια του και την αγαπημένη του, με γράμματα και επιστολικά δελτάρια από τα οποία ελάχιστα έχουν διασωθεί. Ένα μικρό δείγμα: «ΠΕΙΘΑΡΧΙΚΑΙ ΦΥΛΑΚΑΙ ΑΚΡΟΝΑΥΠΛΙΑΣ, 15-4-37, Αγαπητέ μου αδελφέ Νικόλα […] Εμείς εδώ είμαστε 150 περίπου άνθρωποι, εκτοπισμένοι όλοι με αποφάσεις των επιτροπών δημοσίας ασφαλείας. Για συσσίτιο μας παραχωρεί το κράτος ένα δεκάδραχμο στον καθένα και ζούμε μ’ αυτό μαγειρεύοντας από κοινού. Στην αρχή είμαστε 12 Κρητικοί αλλά αμνηστεύθηκαν οι 6 και μείναμε οι υπόλοιποι. […] Το μόνο που επιθυμώ είναι να με θυμάστε καμιά φορά και να μου γράφετε τι γίνεστε. Με αγάπη ο αδελφός σου Π. Κορνάρος». Ένα χρόνο αργότερα από τη Λάρισα μεταφέρονται στο Χαϊδάρι.

Στις 27 Απριλίου του 1944 ο ΕΛΑΣ στην Λακωνία σκοτώνει τον Γερμανό στρατιωτικό διοικητή Πελοποννήσου, στρατηγό Φράντς Κρεχ και τρεις άνδρες της συνοδείας του. Σε αντίποινα ο στρατός κατοχής αποφάσισε την εκτέλεση 200 κομμουνιστών. Έτσι από το Χαϊδάρι επιλέχθηκαν οι δεσμώτες της Ακροναυπλίας και οι εξόριστοι της Ανάφης. Ανάμεσά τους και Κρητικοί αγωνιστές όπως ο Ναπολέων Σουκατζίδης από το Αρκαλοχώρι Ηρακλείου και οι Χανιώτες Πάνος Κορνάρος από το Σφακοπηγάδι, ο Νίκος Μαριακάκης από τα Χανιά και ο Θρασύβουλος Καλαφατάκης από τον Πλατανιά. Την Πρωτομαγιά του ’44 και καθώς το δρεπάνι του χάρου τους ακουμπά, αυτοί τραγουδούν, αποχαιρετούν τους συντρόφους τους και ο Κορνάρος, ίδιος σταυραϊτός, έσυρε πρώτος το χορό στον πεντοζάλη που χόρεψαν οι μελλοθάνατοι πριν την εκτέλεσή τους. Ο Γερμανός στρατοπεδάρχης σαστίζει, δεν πιστεύει στα μάτια του και ρωτά τι κάνουν. Ανεβάζουν τους ήρωες στα φορτηγά και τους μεταφέρουν στην Καισαριανή. Εκεί στο σκοπευτήριο ο μαντρότοιχος βάφτηκε κόκκινος κι οι μάρτυρες πέρασαν στην αθανασία.

Τα χρόνια εκείνα του Μεσοπολέμου (αρχές της δεκαετίας του 1920) με τον ταραγμένο κοινωνικό και πολιτικό βίο (εθνικός διχασμός, Μικρασιατική καταστροφή, προσφυγικό πρόβλημα), αρκετοί νέοι των Χανίων, που αργότερα εξελίχθηκαν σε σημαντικές προσωπικότητες της πνευματικής, κοινωνικής και πολιτικής ζωής , όπως ο Μανώλης Κριαράς, ο Στέλιος Καψωμένος, ο Βαγγέλης Κτιστάκης, ο Νίκος Τωμαδάκης, ο Μανώλης Σκουλούδης, ο Μιχάλης Ράπτης (Pablo), ο Γιώργος Σπυριδάκης κ.ά. αντιδρώντας στο τέλμα της εποχής με πνευματικές αναζητήσεις, φιλολογικές και κοινωνικές συζητήσεις, ομιλίες και δράσεις, συγκροτούν ομάδες και ιδρύουν ομίλους και συλλόγους όπως τον «Κρητικό Φιλολογικό Σύλλογο» και τον «Σύνδεσμο των Καλών Τεχνών εν Κρήτη» και εκδίδουν φιλολογικά – λογοτεχνικά περιοδικά όπως τις «Λογοτεχνικές Σελίδες», τον «Αυγερινό» και τον «Ερωτόκριτο». Σε αυτή την πνευματική κυψέλη φαίνεται ότι συμμετέχει ενεργά και ο Πάνος Κορνάρος. Είναι χαρακτηριστικά τα φλογερά λόγια όπως τα περιγράφουν οι νέοι του Κρητικού Φιλολογικού Συλλόγου απευθυνόμενοι στους συνομήλικούς τους στην «Έκκληση προς τους νέους των Χανίων» όταν διαπιστώνουν πνευματική νάρκωση και ακινησία: «Σπουδάζουσα νεότης! […]Εις την Κρήτην όπου οι ποιηταί δεν έλειψαν, ούτε και οι θεραπεύοντες τας μούσας, ούτε οι άνθρωποι, οι λάτραι του καλού, εις την πατρίδα του Βιτσέντζου Κορνάρου, του Κονδυλάκη και Δαμβέργη, και τόσων άλλων αστέρων της ποιήσεως και της λογοτεχνίας, σήμερον παρατηρείται μία νεκροφάνεια μία σιγή, μία αφάνεια ανθρώπων αγαπώντων το καλόν και άλλων παραγωγών του ή και υποστηρικτών του! Ναι! Ο πόλεμος υπήρξεν αιτία δια να μείνωμεν οπίσω. […] Δεν υπάρχει θέλησις υποστηρίξεως των καλών τεχνών και η υπάρχουσα εκμηδενίζεται υπό της αδιαφορίας των πολλών. Εις την Κρήτην μόρφωσις υπάρχει. Μήπως δεν υπάρχουν εις την μεγαλόνησον μας άνθρωποι θερμώς αφωσιωμένοι, μήπως δεν είναι λάτραι της φιλολογίας; Μήπως δεν είναι υποστηρικταί του καλού εν τη τέχνη; Είναι! Εις σπινθήρ χρειάζεται! […]».

1 Ο Φραγκιός Λαγωνικάκης, κομμουνιστής – αντιστασιακός, είχε το ιστορικό καφενείο «Του Φραγκιού» στην παραλία της Νέας Χώρας δυτικά της πόλης των Χανίων, το οποίο υπάρχει και σήμερα. Ήταν μέλος του προπολεμικού κομμουνιστικού πυρήνα της Νέας Χώρας που καθοδηγούνταν από τον Βαγγέλη Κτιστάκη και έλαβε μέρος σε όλους τους κοινωνικούς και πολιτικούς αγώνες στα Χανιά κατά το Μεσοπόλεμο. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου τον έστειλε στην Ακροναυπλία. Έλαβε μέρος στο Κίνημα κατά του Μεταξά και φυλακίστηκε ξανά στις φυλακές της Πύλου. Κατά την Κατοχή, συμμετείχε ενεργά στην αντίσταση και παρ’ ολίγο να οδηγηθεί σε στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί.

(Συνεχίζεται…)

Read Full Post »

Άθλια και θρασύδειλη επίθεση του φασιστοειδούς Τζήμερου στην Αλ. Μπαλού

Σε άλλη μία άθλια και θρασύδειλη πράξη, προχώρησε το γνωστό φασιστοειδές Θ. Τζήμερος, στο Περιφερειακό Συμβούλιο Αττικής, ο οποίος επιτέθηκε κατά της εκλεγμένης με τη «Λαϊκή Συσπείρωση» περιφερειακής συμβούλου του ΚΚΕ,  Αλεξάνδρας Μπαλού.

Σε ανακοίνωσή του το Γραφείο Τύπου της ΚΕ του ΚΚΕ που έχει ως εξής:

«Το ΚΚΕ καταγγέλλει την άθλια και θρασύδειλη συμπεριφορά του γνωστού φασιστοειδούς Τζήμερου, στη σημερινή συνεδρίαση του Περιφερειακού Συμβουλίου, ο οποίος, αφού πρώτα έσκισε αφίσες που καλούσαν τους εργαζόμενους στην απεργία στις 17 Μάη, στη συνέχεια προπηλάκισε και χτύπησε την Αλεξάνδρα Μπαλού, περιφερειακή σύμβουλο της Λαϊκής Συσπείρωσης και στέλεχος του ΚΚΕ, που του ζήτησε το λόγο.

Πρόκειται για έναν σεσημασμένο, υστερικό εχθρό των αγώνων του λαού, ο οποίος κατ’ επανάληψη προκαλεί, δημιουργεί επεισόδια και εκφράζει το μίσος του απέναντι στο εργατικό – λαϊκό κίνημα.

Οι περιφερειακοί σύμβουλοι της Λαϊκής Συσπείρωσης μαζί με άλλους συμβούλους καταδίκασαν το γεγονός και ζήτησαν την αποβολή του Τζήμερου από τη συνεδρίαση, όπως και έγινε».

Από 902.gr

Read Full Post »

Σπάζονται ολυμπιακά ρεκόρ στη σφαγή από τις ΗΠΑ … «φουσκωτές» βόμβες σε αναβολικά.

Τελικά ίσως ο Τραμπ και να μην πάρει το βραβείο νόμπελ ειρήνης -αν και ποτέ μη λες ποτέ- το έχει βάλει όμως σκοπό να σπάσει ρεκόρ…

Το άρθρο που ακολουθεί είναι από in.gr

Η μητέρα που δημιουργεί ορφανά…

Το μεγαλύτερο συμβατικό όπλο

Οι ΗΠΑ έριξαν τη «μητέρα όλων των βομβών» στο Αφγανιστάν

Ο αμερικανικός στρατός ανακοίνωσε ότι χρησιμοποίησε για πρώτη φορά τη μεγαλύτερη συμβατική βόμβα που διαθέτει στο οπλοστάσιό του, εναντίον στόχου του Ισλαμικού Κράτους στο Αφγανιστάν.

Η βόμβα με την κωδική ονομασία GBU-43 ζυγίζει 11 τόνους, έχει μήκος σχεδόν 10 μέτρα, και είναι το ισχυρότερο μη πυρηνικό όπλο στην ιστορία.

Η «μητέρα όλων των βομβών», όπως είναι γνωστή, ρίφθηκε από αεροσκάφος MC-130 εναντίον συμπλέγματος σπηλαίων και σηράγγων του ISIS στην επαρχία Νανγκαρχάρ του Αφγανιστάν.

Τα αποτελέσματα της επιχείρησης εξετάζονται.

Ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται αυτού του είδους η συμβατική βόμβα σε μάχη. Τη χρήση της ενέκρινε ο στρατηγός Τζον Νίκολσον, διοικητής των αμερικανικών δυνάμεων στο Αφγανιστάν.

Το περασμένο Σαββατοκύριακο σε επιχειρήσεις στην επαρχία Νανγκαρχάρ σκοτώθηκε ένας Αμερικανός στρατιώτης.

Το προσωνύμιο «μητέρα όλων των βομβών» προέρχεται από παράφραση της επίσημης ονομασίας του όπλου: Massive Ordnance Air Blast → ΜΟΑΒ → Mother of All Bombs.

---

Αναφέρεται στο άρθρο ότι σκοτώθηκε ενας αμερικάνος στρατιώτης τις προάλες. Για να καταλάβω, οι συμμάχοι μας τη βόμβα την έριξαν ως αντίποινα για το θάνατο του στρατιώτη; Που να πέθαιναν και δυο δηλαδή, Χιροσίμα – Ναγκασάκι θα είχαμε! Πρέπει, βλέπετε, οι αμερικάνοι να εντυπωσιάσουν και να τρομοκρατήσουν τους επίδοξους ανταγωνιστές τους στον ιμπεριαλιστικό στίβο(Κίνα, Ρωσία) και να τους θυμήσουν ποιός είναι το αφεντικό, εξού και η εντατικοποίηση των τραμπουκισμών.

Μπορεί πριν από μερικά χρόνια να αντιμετωπίζονταν σαν συνομωσιολόγος όποιος έλεγε πως η ατμόσφαιρα μυρίζει μπαρούτι, πλέον είναι αφελής αυτός που θα πει ότι ζούμε σε περίοδο ειρήνης.

Αυτό όμως που με φοβίζει περισσότερο από όλα, είναι ότι στο ενδεχόμενο ενός τρίτου  παγκοσμίου πολέμου, οι ακρότητες που θα γίνουν θα κάνουν εκείνες των ναζί να μοιάζουν με ανοιξιάτικη εκδρομή στην εξοχή… θα είναι ακρότητες σε αναβολικά.

Για το σχολιασμό

Λαγωνικάκης Φραγκίσκος(Poexania)

Read Full Post »

Από την ιστορία της ΕΠΟΝ στα Χανιά: 24 – 25 Μαρτίου 1944: «Τα Χανιά πυρπολήθηκαν από πατριωτικό ενθουσιασμό»

Γιώργος Γ. Πιτσιτάκης                                                                                                                                        Δάσκαλος – Ιστορικός Ερευνητής                                                                                                            pitsitakisg@gmail.com

Η ΕΠΟΝ Νέας Χώρας τον Απρίλη ή Μάη του 1944 στα Νεροκούρου, με το βιολί, το λαγούτο, το ακορντεόν και το σύνθημά της «Πολεμάμε και Τραγουδάμε». (Συλλογή Γ. Χριστοδουλάκη).

«24 Μαρτίου 1944. Βαρειά τραντάζει τη χαρούμενη άλλοτε πολιτεία, η μπότα του καταχτητή. Αύριο είναι επέτειος του ξεσηκωμού του 21 για την Εθνική μας ανεξαρτησία. Κι είμαστε πάλι σκλάβοι. Μα δεν πισωγυρίζουμε. Τραβάμε μπρος με θάρρος. Για λευτεριά και για καλύτερη ζωή. […]Μα είναι και οι άλλοι. Οι προσκυνημένοι. Κι αποφάσισαν, λέει, να γιορτάσουν την αυριανή επέτειο, μαζί μ’ όλο το λαό, αφού πήραν την άδεια από τ’ αφεντικό τους: τους καταχτητές. Τα νιάτα όμως κι ολόκληρος ο λαός δεν έδωσαν την άδειά τους. Δεν θέλουν την άγια μέρα τους να τη μολύνουν οι προσκυνημένοι. Μ’ οδηγητές το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, θα τη γιορτάσουν όπως αυτοί θέλουν. […]».

Τούτα τα πύρινα λόγια έγραφε, μεταξύ άλλων, στο ημερολόγιό του, ο Νίκος Λευκορίτης [1], όταν ένας αντάρτης ήλιος φλόγιζε τις ψυχές των σκλάβων πολιτών και των νέων των Χανίων. Και πήραν την απόφαση και προχώρησαν σε συναρπαστικές αντιστασιακές πράξεις χωρίς να λογαριάζουν τις ζωές τους. Ο Γιάννης Τσίβης, μέλος της Παγκρήτιας Επιτροπής του ΕΑΜ ως εκπρόσωπος των Χανίων, στο βιβλίο του[2] παρουσιάζει με εκτενή τρόπο και διεξοδικά, τα μεγαλειώδη γεγονότα της 24 και 25 του Μάρτη 1944 που διαδραματίστηκαν στα Χανιά κι έγραψαν μια χρυσή σελίδα στο βιβλίο της Αντίστασης. Παρακάτω για το θέμα, θα παραθέσουμε αρχειακές πηγές, επονίτικα έντυπα και τον τύπο της εποχής. Αλλά ας ξετυλίξουμε το νήμα απ’ την αρχή. Η ΕΠΟΝ στα Χανιά, δημιούργησε τον «Φοιτητικό Συνεταιρισμό» (Φ.Σ.) που ήταν η μεγάλη νόμιμη εκπολιτιστική οργάνωση της. Ο Φ.Σ. ανέπτυξε δραστηριότητες του τύπου διαλέξεις, παραστάσεις, εκδηλώσεις, στο πνεύμα του συνθήματος της ΕΠΟΝ “πολεμάμε και τραγουδάμε”.

 

Ο αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης Παύλος Μιχελιουδάκης, σε προφορική του μαρτυρία [3], αφηγείται: «Τον Φοιτητικό Συνεταιρισμό αρχίζουμε να τον σκεφτόμαστε ως ΠΟΕΝ, αλλά υλοποιείται όταν γίναμε ΕΠΟΝ.[…] Ένας Συνεταιρισμός που δεν ήταν ούτε φοιτητικός, γιατί στο καταστατικό είχαμε λάβει πρόνοιες να περιλάβουμε διάταξη, ότι επειδή η επαφή μας με το Πανεπιστήμιο δεν ήταν εύκολη, φοιτητής δυνάμενος να υπάρξει μέλος μας ήταν όποιος θα έφερνε βεβαιώσεις από δύο ήδη μέλη του Φ.Σ. ότι ήταν φοιτητής. Και Συνεταιρισμός δεν ήταν, γιατί η φιλοσοφία μας δεν είχε καμία σχέση. Ήταν Συνεταιρισμός για να μην είναι σύλλογος που απαγορευόταν νομικά. Ήταν μια νομιμοφανής μαζική οργάνωση της ΕΠΟΝ».

Ο ίδιος, σε κείμενό του, γράφει [4]: «[…] Από τις λαμπρότερες σελίδες της δράσης ΠΟΕΝ-ΕΠΟΝ ήταν η απόφαση της ίδρυσης του «ΦΟΙΤΗΤΙΚΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ ΧΑΝΙΩΝ» στον οποίο ήμουν Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του. Διαρρήξαμε τα γραφεία κάποιας υπηρεσίας στεγασμένης κάτω από τα γραφεία του Συνεταιρισμού μας [5] (μια βραδιά) και “προμηθευτήκαμε” ότι μας χρειαζόταν για την έκδοση ψεύτικων ταυτοτήτων,[6] τόσο πολύτιμων τότε για τις “παρανομίες” μας και τους “παράνομους”. Γίνηκα τότε και Μανούσος Παπαδάκης! Ο Συνεταιρισμός μας έκανε αλλεπάλληλες παραστάσεις στον Πασσαδάκη[7] και σε άλλες “υπηρεσίες”, με αιτήματα για συσσίτια, τρόφιμα, εφόδια. Μετέσχε σε διεκδικητικές κινητοποιήσεις, πρωτοστάτησε στη διαρπαγή και διανομή τροφίμων από Αποθήκες της Μαύρης Αγοράς ενώ παράλληλα έκανε ποικίλες πατριωτικές – ψυχαγωγικές – καλλιτεχνικές εκδηλώσεις (π.χ. επιθεώρηση “Λίγο απ’ Όλα” στο “Πάνθεον” κ. ά.)[…]».

Το πρόγραμμα της επιθεώρησης του Φοιτητικού Συνεταιρισμού της ΕΠΟΝ «Λίγ’ απ’ Όλα». (πηγή: Γιάννη Δ. Τσίβη, Χανιά, Κατοχή και Αντίσταση, σελ. 150-151, εκδ. Γνώση).  

Ο Αντώνης Μπριλλάκης σε άρθρο του [8] αναφέρει: «[…] Ο Συνεταιρισμός σπουδαστών στα Χανιά έπαιξε σοβαρό ρόλο σ’ αυτές τις προσπάθειες. Ανάμεσα στ’ άλλα – συγκροτώντας αξιόλογο θεατρικό όμιλο – κατάφερε ν’ ανεβάσει την αντιστασιακού περιεχομένου επιθεώρηση “Λίγο απ’ όλα” (Γενάρης 1944), ξεπερνώντας τα φράγματα της λογοκρισίας των κατακτητών. Οι παραστάσεις αυτής της επιθεώρησης – κράτησε αρκετό διάστημα – μετατρέπονταν από τους θεατές σε αντιστασιακές εκδηλώσεις».

Ο γιορτασμός της 25ης Μαρτίου 1944

Η κορυφαία και πλέον εμπνευσμένη όμως εκδήλωση και το κύκνειο άσμα του Φοιτητικού Συνεταιρισμού, ήταν στον γιορτασμό της 25ης Μαρτίου 1944. Να πως την περιγράφει ο πρωταγωνιστής των γεγονότων, Παύλος Μιχελιουδάκης [9]: «[…] Την παραμονή ψέλνοντας δακρυσμένοι τον Εθνικό μας Ύμνο κάναμε “έπαρση της Σημαίας” στα Γραφεία μας. Ύστερα συντεταγμένοι κατά τριάδας, παρελάσαμε ως το στρατώνα. Κατέθεσα στέφανο στο Μνημείο του Άγνωστου εκφωνώντας και λόγο, προκαλώντας ενθουσιασμό στους πατριώτες και έκπληξη και δέος και οργή στους Γερμανούς και στους δωσίλογους. Το ίδιο επαναλήφτηκε και στο ηρώο του προαυλίου του Γυμνασίου, όπου και πάλι κατέθεσα στέφανο κι έβγαλα λόγο (σ.σ. Οι λόγοι παρατίθενται σε διπλανή στήλη). Την επομένη (25 Μαρτίου) στη δοξολογία της Μητρόπολης οι αντιστασιακές εκδηλώσεις “φούντωσαν”. Τρυκ και προκηρύξεις πετάξαμε ακόμη και στο πρόσωπο του Γερμανού στρατηγού – Διοικητού Φρουρίου Κρήτης και βάλαμε ως και στις τσέπες των Πασαδάκη – Γαλάνη[10].[…]».

Η επιτυχία της εκδήλωσης είναι συγκλονιστική. Τα «Ελεύθερα Νιάτα» βγαίνουν ύστερα από 5 μέρες, σ’ έκτακτη έκδοση [11] για να πληροφορήσουν το λαό για όλα όσα συγκινητικά έγιναν. Γράφουν: «[…] Ο πανηγυρισμός της εθνικής γιορτής στα Χανιά έγινε με τον πιο μαχητικό τρόπο. Τη μέρα που υψώθηκε το λάβαρο της λευτεριάς του 21, οι Κρητικοί δεν την ξέχασαν. Την γιορτάσαμε ήθελαν δεν ήθελαν οι καταχτητές και η αντίδραση. Χάρις στις αγωνιστικές αρετές του λαού και της νέας γενιάς του. Χάρις στο ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ. Τη γιορτάσαμε όχι χάρις στη γενναιοδωρία των Γερμανών ή του πατριωτισμού του Πασσαδάκη. Την γιορτάσαμε ενώ η δουλειά μας συνεχίζεται και ο αγώνας μας εξακολουθεί. Ο γιορτασμός της ήταν μια νίκη μας. Ένας σταθμός της πάλης μας που ο λαός σύσσωμος αψηφώντας την τρομοκρατία και τα αντίποινα, δημιούργησε. Δεν επηρεάστηκε από τ’ αντιδραστικά ψιθυρίσματα των κοπελιών του Γλύξμπουργκ. Ο λαός και τα νειάτα του ακολούθησαν πρόθυμα κι ενθουσιασμένα τη γραμμή του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ. Να μια σύντομη περιγραφή των γεγονότων της 25 Μαρτίου 1944. Ξημέρωσε η άγια μέρα. Οι δρόμοι, οι τοίχοι και οι στύλοι της Κρητικής πρωτεύουσας είναι στολισμένοι με συνθήματα και τίτλοι των οργανώσεων μας, σκίτσα και σημαίες έχουν γραφτεί ή κολληθεί. Τούτα τα συνθήματα κυριαρχούν: «Θάνατος στους καταχτητές», «Θάνατος στους προδότες», «ΕΑΜ – ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ», «Νέοι και νέες στην ΕΠΟΝ». Η Εθνική τούτη όψη του άψυχου κομματιού των Χανιών διατηρείται όλη μέρα παρά τις αντίθετες επίμονες προσπάθειες του Ιερωνυμάκη. Ο Εθνικός παλμός χτυπά σε κάθε γειτονιά. Ο πατριωτικός ενθουσιασμός κυριεύει κάθε καρδιά. Τα μέτωπα φωτίζονται. Οι αγωνιστικές εκδηλώσεις ξεσπούν σαν ακόλουθα μιας ηλεκτρισμένης ατμόσφαιρας. Έτσι στις 10 π.μ. οι χώροι προ της μητρόπολης έχουν ασφυκτικά καταληφθή από πλήθη κόσμου. Σε λίγο φτάνουν οι ανάπηροι με τη σημαία και τα δεκανίκια των. Η εμφάνισή των γίνεται το σύνθημα μυριόστομων θερμών εκδηλώσεων. “Σας μιμούμεθα παιδιά”, “Ζήτω οι αντάρτες μας” και θυελλώδη χειροκροτήματα δονούν την ατμόσφαιρα. Αργότερα φτάνουν και οι “αρχές”. Οι εγκάθετες αρχές η Πασσαδάκικη συμμορία. Η ατμόσφαιρα παίρνει το ανάλογο προς τα υποκείμενα τούτα χρώμα. Κερένιο. Μα δεν μένει πολύ έτσι. Ζωντανεύει και με την καθοδήγηση του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ παίρνει την πραγματική της απόχρωση. Ο Κρητικός ύμνος και το “Πότε θα κάμη ξεστεριά” τραγουδιώνται από τους επονίτες και τις επονίτισσες και τους συνοδεύει όλος ο κόσμος. Τρικ ρίχνουν μέσα κι έξω απ’ την Μητρόπολη και οι ζωηρές ζητωκραυγές υπέρ του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ δυναμώνουν περισσότερο τον πατριωτικό φανατισμό. Ο ψευτοϋπουργός φεύγοντας με όψη τρομοκρατημένη δέχεται στην πλάτη τρικ και ξεσχίζεται το αυτί του απ’ την κραυγή “Κάτω οι προδότες”. Σε συνέχεια ο κόσμος σε πυκνές φάλαγγες και με πατριωτικά τραγούδια και ζητωκραυγές υπέρ των ΕΑΜ – ΕΛΑΣ και ΕΠΟΝ κατευθύνεται προς το νεκροταφείο. Στο τελευταίο ψάλλει τον Εθνικό  Ύμνο. […] Μια επονίτισσα όταν η εθνική διαδήλωση έφτασε στο νεκροταφείο έκαμε ένα πρόχειρο στεφάνι, κόλλησε απάνω του μια ταινία με τον τίτλο “ΕΠΟΝ” και στεφάνωσε μ’ αυτό την μαρμάρινη αναμνηστική στήλη των δολοφονηθέντων το 1897. Η εθνική διαδήλωση συνεχίζεται μέχρι τον Δημοτικό κήπο, όπου και διαλύθηκαν αφού τραγουδήθηκε ο εθνικός μας Ύμνος. Στην απογευματινή συγκέντρωση στην Γενική Διοίκηση και τα Ολύμπια, πλημμυρίζουν τα τρικ. Χιλιάδες τρικ γέμισαν τα Ολύμπια και την περιοχή που βρίσκεται μεταξύ των Ολυμπίων και της Γενικής Διοίκησης. Έτσι κλείνει η 25 Μαρτίου 1944 […]».

Στα «Κρητικά Νιάτα» [12] επίσης, δύο χρόνια μετά, δημοσιεύεται το χρονικό των δυο ημερών με μια γλαφυρότατη περιγραφή: «“Στο Εθνολογικό μουσείο δε σαπίζουν τα φλάμπουρα, τα δοξασμένα θυμητάρια στα χέρια μας ψηλά ανεμίζουνε σε νέα ταμπούρια…”[13]. Ναι. Τα λάβαρα του 21 και τ’ Αρκαδιού που τα δοξάσανε Δασκαλογιάννηδες και Γιαμπουδάκηδες τώρα κυματίζουν στον Ψηλορείτη. Στις κορφές της Μαδάρας… Ξημερώνει αύριο η 25 του Μάρτη. Δεν ξέρουν τα Κρητικόπουλα να ντροπιάζουνε την ιστορία τους. Οι παππούδες τους τραγουδούσαν το 21 ένα τραγούδι:

Παρά να πάω σα ραγιάς,                                                                                                                     μουτής προσκυνημένος,                                                                                                                     καλλιά στα χέρια τ’ άρματα                                                                                                                               το πασαλή ζωσμένος.

Το ίδιο τραγουδούνε τα Κρητικόπουλα και το 1944. Και δεν το τραγουδούνε μόνο… Τούτη τη νύχτα – παραμονή της δοξασμένης μέρας – οι δρόμοι των Χανιών έχουν πιο μεγάλη κίνηση απ’ την ημέρα. Χίλιοι επονίτες έχουν απόψε εξόρμηση. Προκηρύξεις, αφίσες, σημαίες στα σύρματα, γράψιμο στους τοίχους. Γεμίζουν οι τοίχοι, τα σπίτια, οι στύλοι, τα πεζοδρόμια. Μπροστά στη G.F.P. (Μυστική στρατιωτική Αστυνομία) και στη σκοπιά του Γερμανικού στρατηγείου. Χτυπούν τις πόρτες οι επονίτες και δίνουν στους πατριώτες τις προκηρύξεις. Χαρούμενο τραγούδι με το θάνατο που παραφυλάει κάθε μας βήμα… Το πρωί που ξυπνήσανε οι πατριώτες βρήκανε κάτω απ’ την πόρτα τους την προκήρυξη του ΕΑΜ. Διαβάσανε τα μεγάλα γράμματα στους τοίχους του σπιτιού των. “Αδέρφια στ’ άρματα! ΕΠΟΝ” “Ζήτω η Λευτεριά! ΕΠΟΝ” “1821 Φιλική Εταιρεία – 1944 ΕΑΜ”. Οι προδότες θέλουν να γιορτάσουν την 25 του Μάρτη. Θα κάμουν λέει δοξολογία. Μαζί με τους Γερμανούς. Η Κρήτη δεν θα τους αφήσει. Οι Πηλιογούσηδες του 44 δεν έχουν δικαίωμα να μιλούν για τους Κολοκοτρώνηδες και τους Κανάρηδες του 21. Όχι.  Αυτό δεν θα γίνει. Και δεν έγινε!

Όλα τα Χανιά – υπακούοντας στις μυστικές οδηγίες του ΕΑΜ – κατέβηκαν στη Μητρόπολη. Πάνω από πέντε χιλιάδες κόσμος. Μια παγερή σιωπή υποδέχτηκε τον Πασσαδάκη και τους Γερμανούς. Το ηφαίστειο ήταν έτοιμο να ξεσπάσει… Έρχονται οι φοιτητές. Τραγουδούν το “Από φλόγες…”. Ξάφνου σύννεφο τα τρικ. Και φουντώνει το τραγούδι. Σειούνται τα Χανιά. Ε-ΑΜ, Ε-ΑΜ, Ε-ΠΟΝ, Ε-ΠΟΝ, Ε-ΛΑΣ! Λευ-τε-ριά! Λευ-τε-ριά! Η χωροφυλακή – που να διαλύσει τόσο κόσμο! – βάλθηκε με το “καλό” να αποκαταστήσει την “τάξη”!!

• Ησυχάστε, παιδιά, να τελειώσει η λειτουργία κι ύστερα τραγουδάτε.

Κι η απάντηση:

• Στους προ-δό-τες, Θά-να-τος, ΕΑΜ.

Μέσα στην εκκλησία τα ίδια και… χειρότερα. Οι επονίτισσες ρίχνουν τρικ απ’ τον γυναικωνίτη. Ένα μάτσο σκάει πάνω απ’ το κεφάλι του Πασσαδάκη και του γεμίζει το καπέλο. Χλωμιάζει ο προδότης. Χλωμιάζουν οι Γερμανοί. Δεν μπορεί να εξακολουθήσει (η) λειτουργία. Τραγούδια Ε-ΠΟΝ, Ε-ΠΟΝ. Φοβήθηκε ο αρχιπροδότης Πασσαδάκης μην τον λυντσάρει ο κόσμος και φώναξε βγαίνοντας, “Ζήτω το… Έθνος”. Κι ο λαός απάντησε: “Στους προ-δό-τες, Θά-να-τος, ΕΑΜ”. Λούζουν τους Γερμανούς τα τρικ. “Αδέρφια στ’ άρματα”, “Νέοι και Νέες όλοι στην ΕΠΟΝ”. Λυσσούν. Δεν το περίμεναν. Και τι να κάνουν; Το τραγούδι όλο και φουντώνει. Ο κόσμος ξεκινά. Που πάει; Όλοι το ξέρουν. Θα στεφανώσουν το μνημείο των παλληκαριών[…] Ένα τραγούδι στη λευτεριά ήταν η πορεία. Στο μνημείο γονατίζει ο κόσμος. Σκορπούν λουλούδια οι επονίτισσες. Μιλά ένας αγωνιστής. Ο κόσμος ορκίζεται εκδίκηση. Κι ύστερα τα παλληκάρια τράβηξαν για τον κήπο. Έστησαν χορό και τραγούδησαν. Τ’ απόγεμα είχαν κινητοποιηθεί οι Γερμανοί και τα τσιράκια τους. Σε κάθε νταράτσα και πολυβόλο. Μα αυτά εμείς στα παληά μας παπούτσια τα γράφουμε. Οι μαθητές περνούν μπροστά απ’ τον Πασσαδάκη χωρίς να γυρίσουν το κεφάλι. Τραγουδούν το “από φλόγες…”. Πέφτουν τρικ. Κι ας λυσσούν. Αργά το βραδάκι φτάνει το μήνυμα. “Οι αντάρτες μας χτυπήθηκαν με τους Παπαγιανναίους και τους διάλυσαν”. Στην πόλη και στα βουνά νίκες. Η πόλη όλη τη νύχτα αντιλαλεί απ’ τα τραγούδια και τους τηλεβόες. Αυτή τη μέρα τη νιώσανε καλά τα Κρητικόπουλα. Χίλιοι καινούργιοι επονίτες στα Χανιά. Χιλιάδες οκάδες τρόφιμα στο βουνό. Κι άλλοι λεβέντες πήραν τ’ άρματα».

Θορυβημένοι και πανικόβλητοι, από την ηρωική αντίδραση της νεολαίας και του λαού, οι φασίστες καταχτητές και οι ντόπιοι πραιτωριανοί, βάζουν μπρος το μηχανισμό της προπαγάνδας. Το ρεπορτάζ (2η σελίδα) της γερμανόφιλης εφημερίδας «Παρατηρητής» [14] μοιάζει με δελτίο τύπου της κομαντατούρ ενώ στο παραληρηματικό της κύριο άρθρο με τίτλο «Ο λαός έδωσεν ένα ράπισμα προς τους απάτριδας μπολσεβίκους», μεταξύ άλλων, γράφει: «Αληθές ράπισμα κατέφερε προχθές ο πατριωτικός Λαός εις τους προδότας Μπολσεβίκους οι οποίοι εσχεδίασαν και προσεπάθησαν να ματαιώσουν το πρόγραμμα του πανηγυρικού εορτασμού της Εθνικής μας εορτής […] Ο πατριωτικός Λαός Χανίων ήκουσεν όθεν τους κρωγμούς των μαύρων κοράκων μπολσεβίκων αλλ’ ήκουσε με συγκίνησι την αγνήν και πατριωτικήν φωνήν του κ. Υπουργού […] Και όχι μόνον ο λαός προσήλθεν αυθορμήτως εις τας διαφόρους τελετάς και λαϊκάς εορτάς, αλλά και απέδειξεν φανεράν την αποδοκιμασίαν του προς τους θέλοντας να διαταράξουν την τάξιν και να διακόψουν τον κανονικόν ρυθμόν του εορτασμού […]». Κι επειδή αυτά δε φτάνουν, προχωρούν σε απειλές: «[…] Αν ενόμισαν ότι θα ηδύναντο να μείνουν άγνωστοι αυτοί δια να πληρώσουν άλλοι τας ανοησίας των εκείνας, τόσον το χειρότερον δι’ αυτούς. Σημαίνει ότι πρόθεσίς των είναι να δημιουργήσουν ταραχάς και αθώα θύματα […] Αλλ’ ας προσέξουν πολύ. […] Ας σκεφθούν λογικότερον, […] ας ανανήψουν και ίδουν την πραγματικήν αλήθειαν […] Ας προσέξουν λοιπόν αυτοί και όσοι τυχόν παρεσύρθησαν υπ’ αυτών να αλλάξουν τακτικήν διότι εις την μεγάλην ελληνικήν κοινωνίαν θα καταντήσουν και έχουν καταντήσει ήδη περιφρονημένα υποκείμενα άξια κάθε τιμωρίας που θ’ αναγκασθή να τους επιβάλη ο δίκαιος νόμος της πατρίδος των […]».(!!!)

Η αρχή και το τέλος της κατάπτυστης γερμανικής ανακοίνωσης(Συλλογή Παύλου Μιχελιουδάκη).

Ύστερα απ’ αυτές τις ταπεινωτικές, για τους κατακτητές και τους ντόπιους κουίσλιγκ ενέργειες, ο Παύλος Μιχελιουδάκης σημειώνει [15]: «[…] Πήρα εντολή από ΕΑΜ και ΕΠΟΝ (μαζί με επαίνους) να βγω στο βουνό. Την επόμενη νύχτα οι Γκεσταπίτες μπλόκαραν το πατρικό μου σπίτι ζητώντας τον αδελφό μου Βασίλη [16] κι εμένα που όμως λείπαμε κρυμμένοι και παράνομοι. Στις 28 του Μάρτη 44, οι Γερμανοί κυκλοφόρησαν εναντίον μου προκήρυξη – επικήρυξη τυπωμένη στη «VESTE KRETA» και συνταγμένη από τον Έλμουθ Φίχτενταλ υπολοχαγό – Διοικητή του In.C. Κατατάχτηκα (Λοχίας εξ εθελοντών) στο 14^ο Σύνταγμα του ΕΛΑΣ με Διοικητή τον ίλαρχο Κρίτωνα Κυανίδη (Φλωριά) που με διαταγή του με όρισε υπασπιστή […]».

Το Μάη του 1944 οι Γερμανοί εκδίδουν ανακοίνωση προς τους πολίτες των Χανίων με την οποία προσπαθούν ν’ αποδομήσουν την ανακοίνωση του Κομμουνιστικού Κόμματος για την Πρωτομαγιά, την οποία παραθέτουν, συμπληρώνοντας ασυνάρτητες αθλιότητες – χυδαιότητες και γκαιμπελικά ψέματα. Μεταξύ άλλων λένε: «Μερικοί από σας θα έχετε βρη ένα παληόχαρτο αυτές τις μέρες στους δρόμους ή στις πόρτες των σπιτιών στο οποίον υπέσχοντο αι κομμουνιστικαί οργανώσεις, «ΕΑΜ», «ΕΠΟΝ», «ΚΚΕ» κλπ, διάφορα ωραία πράγματα για την Πρωτομαγιάν. […] Ζήτω, ζήτω, ζήτω, κάτω, κάτω, κάτω. Ώ! Θεέ μου! Αυτό ήδη προ είκοσι ετών το έχομεν ακούσει εις την Γερμανίαν. Τίποτε άλλο, μόνον κεναί φράσεις. […] Θέλομεν να σας πούμε, αγαπητοί πολίτες, ποίος έκανε αυτήν την προκήρυξιν: ο 24 ετής Παύλος Μιχελιουδάκης, ο οποίος δυστυχώς δεν είναι τίποτε και ξέρει ακόμη ολιγώτερα. Πάντως έχει ως επάγγελμα μιαν θέσιν εις τας Κοινωνικάς Ασφαλίσεις αν και ανεπαρκής ως υπάλληλος, δεδομένου ότι ο ήρως μας είναι στα βουνά διά λόγους ασφαλείας. Και τώρα ασφαλώς θα μας στέλνη την βροντώδη φωνή του από τα βουνά. Ο αδελφός του, (σ.σ. Πέτρος [17]) στον οποίον προς λύπην μας εδώσαμεν ένα δωρεάν εισιτήριον διά την Αγυιάν, ισχυρίζεται όμως ότι ο Παύλος ήθελε να σπουδάση κάποτε, αλλά τον έδιωξαν από την Ανωτάτην Σχολήν λόγω της γνωστής του βλακείας. Αλλ’ ίσως είναι ένας μεγάλος ήρωας, διότι είχε πάντοτε μαύρα νύχια και δεν του αρέσει να πλύνεται […]».

Ο ανταρτοεπονίτης Παύλος Μιχελιουδάκης (2^ος από αριστερά) με άλλους αντάρτες του ΕΛΑΣ στα Παλιά Ρούματα στις 18-2-45. (Συλλογή Π. Μιχελιουδάκη). 

Και ο Νικ. Λευκορίτης τελειώνει το τμήμα αυτό του ημερολογίου του με τα παρακάτω λόγια: «[…] Η σεμνή τελετή των ηρώων τέλειωσε. Τα πρόσωπα όλων είναι χαρούμενα και γελαστά.   Είναι οι νικητές της σημερινής μάχης. Γιατί πραγματικά έδωσαν μια εθνική μάχη και την κέρδισαν. Κι αν σήμερα θύματα δεν είχαν, θάχουν αύριο, το ξέρουν… μα δεν τους νοιάζει ξέρουν πως η Λευτεριά καταχτιέται με αίμα κι όχι με χρυσάφι. […]».

Σήμερα στους χαλεπούς καιρούς των μνημονίων αξίζει να μνημονεύσουμε μα και ν’ αντλήσουμε διδάγματα, προσαρμοσμένα βέβαια στις σύγχρονες συνθήκες, από τα λόγια της επονίτισσας Ελ. Κοκολάκη [18] μέλους του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ: «[…] Μα οι ήρωες του 21 και του 40-45 δεν αιματόβρεξαν τη γη μας για να τη ρημάξουν οι κιοτήδες κι οι πουλημένοι και να την κυβερνούν οι ξένοι.[…] Και θ’ αγωνιστούμε ενωμένοι για τη Λευτεριά, την Ανεξαρτησία και τη Δημοκρατία. Για το μέλλον μας.[…] Για να διώξουμε τα σύννεφα απ’ τον ήλιο…». Ενότητα κι Αντίσταση!

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Αρχείο Γιάννη Κοντουδάκη: Κρητικά Νιάτα, Όργανο Συμβουλίου Περιοχής ΕΠΟΝ Κρήτης, 25 Μαρτίου στα Χανιά (1944-1945-1946) Από το ημερολόγιο του συν. Νικ. Λευκορίτη, σελ. 9-10, αρ. φύλ. 24, Χανιά 23 Μάρτη 1947.

[2] Γιάννης Δημ. Τσίβης, Χανιά, 1941-1945 Κατοχή & Αντίσταση, Εισαγωγή, επιμέλεια, σχολιασμός Χρήστος Μαχαιρίδης, σελ. 148-156, εκδ. Έρεισμα, Χανιά 2015.

[3] Οντέτ Βαρών-Βασάρ, Η ενηλικίωση μιας γενιάς, Νέοι και Νέες στην Κατοχή και στην Αντίσταση, σελ. 498, εκδ. βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2009 (Αρχείο Αντίστασης ΕΤ-1, συνέντευξη Π. Μιχελιουδάκη, αρ. 168, σελ. 8).

[4] Αρχείο Παύλου Μιχελιουδάκη, Αίτηση προς την Πρωτοβάθμια Επιτροπή Κρίσεως του άρθρου 9 Π. Α. 379/1983 της Νομαρχίας Χανίων, «Για την αναγνώριση της ιδιότητας του Αγωνιστή της Εθνικής Αντίστασης 1941-45», σελ. 2-3.

[5] Τα γραφεία του Φοιτητικού Συνεταιρισμού ήταν σε ένα από τα κτίρια της οδού Ελ. Βενιζέλου απέναντι από το Α΄ Γυμνάσιο.

[6] Οι ταυτότητες τότε δεν είχαν φωτογραφίες του δικαιούχου.

[7] O Ιωάννης Πασσαδάκης, σπουδαγμένος στη Γερμανία δικηγόρος, και άλλοτε βουλευτής, καταγόταν από το χωριό Βορίτσι Πεδιάδας Ηρακλείου, ήταν γερμανόφιλος που διορίστηκε από τις κα- τοχικές αρχές Νομάρχης Ηρακλείου τον Αύγουστο του 1941. Τον Ιανουάριο του 1943 διορίστηκε Γενικός Διοικητής Κρήτης. Ο Πασσαδάκης είχε συχνά το ρόλο του «υπουργού» προπαγάνδας και απηύθυνε διαρκώς πύρινα κηρύγματά υπέρ του Χίτλερ και του ναζισμού. Στη δίκη των δωσιλόγων πρωθυπουργών και υπουργών, που έγινε από τις 21-2-1945 και ολοκληρώθηκε με την ετυμηγορία στις 31-5 του ίδιου χρόνου, καταδικάστηκε σε ισόβια δεσμά. Απειλούσε τον κρητικό λαό με αφανισμό και δεν δίσταζε να θέτει διλήμματα όπως «Γερμανία ή καταστροφή» και «Κατοχή ή μπολσεβικισμός»! Αρρώστησε και πέθανε στη φυλακή. (Πηγή: http://www. patris.gr/articles/221220#. WMapWW-LR0x)

[8] Αντ. Μπριλλάκης: «ΕΠΟΝ Κρήτης», περ. Αντί, τεύχος 13, 22-2-1975, σελ. 29.

[9] Ό. π. Αρχείο Παύλου Μιχελιουδάκη, Αίτηση…, σελ. 3.

[10] Εκτός από τους Γερμανούς κατακτητές στη δοξολογία παραβρέθηκαν ως «επίσημοι» οι: Ιωάννης Πασσαδάκης, «Υπουργός»-Γεν. Διοικητής Κρήτης, Ιωάννης Γαλάνης νομάρχης Χανίων, Απόστολος Φυτράκης δήμαρχος Χανίων. (πηγή: εφημ. Παρατηρητής 29-3-1944, σελ. 2).

[11] Ιστορικό Αρχείο Κρήτης: Ελεύθερα Νιάτα, Όργανο του Συμβουλίου Περιοχής Κρήτης της ΕΠΟΝ (έκτακτη έκδοση), Ζήτω το καινούργιο 21, χρ. Β΄, αρ. φύλ. 11, 30 Μαρτίου 1944. Τα Ελεύθερα Νιάτα κυκλοφόρησαν αρχικά στις 2-2-1943 ως όργανο της ΠΟΕΝ και από το 8^ο φύλλο τους (30-11-1943) γίνονται όργανο της ΕΠΟΝ.

[12] Αρχείο Γιάννη Κοντουδάκη: Κρητικά Νιάτα, Όργανο Συμβουλίου Περιοχής ΕΠΟΝ Κρήτης, 25 Μάρτη 1944, σελ. 3-4, χρόνος Α΄, αριθ. φυλ. 9, Χανιά 24 Μάρτη 1946.

[13] Στίχοι από ποίημα του Νικηφόρου Βρεττάκου με τίτλο «25 του Μάρτη».

[14] Παρατηρητής, Ημερησία Πρωινή Εφημερίς, αρ. φύλ. 772, Χανιά Τρίτη 28 Μαρτίου 1944, τιμή φύλλου δρχ. 7000.

[15] Ό. π. Αρχείο Παύλου Μιχελιουδάκη, Αίτηση…, σελ. 3.

[16] Ο Βασίλης Μιχελιουδάκης αρχικά στέλεχος της Ομοσπονδίας Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ) και μετά επονίτης, συνελήφθη τον Μάη του 1944 και ρίχτηκε μαζί με άλλους αντιστασιακούς και τους Εβραίους των  Χανίων στο πλοίο Ταναΐς, το οποίο καταβυθίστηκε κοντά στην Μήλο στέλνοντας στον υγρό τάφο όλους τους επιβάτες – δεσμώτες του.

[17] Ο τρίτος αδελφός Πέτρος Μιχελιουδάκης, αφού συνελήφθη οδηγήθηκε στο κολαστήριο της Αγιάς και κατόπιν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί στη Γερμανία απ’ όπου κατόρθωσε να επιβιώσει και να επιστρέψει πίσω.

[18] Κρητικά Νιάτα, Όργανο του Συμβουλίου Περιοχής ΕΠΟΝ Κρήτης, Ελ. Κοκολάκη: Κύριο άρθρο με τίτλο τον στίχο του εθνικού μας ποιητή Κωστή Παλαμά «Μεθύστε με το αθάνατο κρασί του εικοσιένα», χρόνος Α΄, αριθ. φυλ. 9, Χανιά 24 Μάρτη 1946.

Οι Λόγοι του Παύλου Μιχελιουδάκη

Στο Ηρώο Πεσόντων

«Ει το καλώς θνήσκειν αρετής μέρος εστί μέγιστον,

ημίν εκ πάντων τούτ’ απένειμε τύχη·

Ελλάδι γαρ σπεύδοντες ελευθερίην περιθείναι

κείμεθ’ αγηράτω χρώμενοι ευλογίη…»*

μετάφραση :

Αν το να πεθάνεις καλά είναι το μέγιστο μέρος της αρετής,

ετούτο απ’ όλα σε μας το απένειμε η τύχη.

Γιατί για την ελευθερία σπεύδοντας της Ελλάδας,

κείμεθα εδώ τον αγέραστο έχοντας έπαινο.

Ηρωικοί Νεκροί

Μέσα στη δίνη του σημερινού πολέμου που συνταράσσει συθέμελα την ανθρωπότητα, Μέσα στον πόνο και την οδύνη που σκορπά ολούθε, Μέσα στα ερείπια και τα συντρίμμια που ολόγυρα σκορπίζει το φρικαλέο τούτο μακελειό. Η Φοιτητική Νεολαία των Χανίων δεν ξέχασε ούτε μια στιγμή τους αγώνες Σας, ούτε λησμόνησε ποτέ τις υποχρεώσεις της σε Σας. Και να τώρα, που ευλαβικά κλίνομε το γόνυ μπρος στο σεμνό μνημείο που θυμίζει τη θυσία Σας και Σας προσφέρουμε σαν σύμβολο της ευγνωμοσύνης μας, μα και σαν υπόσχεση μαζύ και όρκο το δάφνινο τούτο στέφανο.

Ηρωικοί Νεκροί

Την επίσημη τούτη στιγμή η Νέα Γενιά ορκίζεται στην Άγια μνήμη σας και στην αγνή συνείδησή της, να μην ξεχάσει ποτέ τη θυσία Σας για την Ελλάδα και τη Λευτεριά. Και Σας υποσχόμαστε, πιστοί στην παράδοσή Σας και το μεγάλο Σας παράδειγμα να κρατήσωμε ψηλά το γαλανόλευκο του εικοσιένα λάβαρο, σύμβολο μιας Ελλάδας Λεύτερης κι ευτυχισμένης. Ναι, αλώβητη, απ’ του πολέμου τις περιπέτειες θα κρατήσουμε την Ελλάδα μας. Και θα την καταστήσουμε και πάλι, σαν και πρώτα, τη φωτοδότρα του πολιτισμού μέσ’ στην παγκόσμια κοινωνία των εθνών. Και δεν θα διστάσουμε γι’ αυτό και τη ζωή μας ακόμη, σαν και Σας να θυσιάσουμε, Αθάνατοι Ήρωες…

«Αγήρως είη η δόξα υμών και πρότυπον τοις επιγιγνομένοις».

Μετάφραση: Αθάνατη είναι η δόξα σας και σεις πρότυπο στους επόμενους.

[24 Μαρτίου 1944. Κατάθεσις στεφάνου εις το μνημείον του αγνώστου στρατιώτου (περίβολος στρατώνος) υπό του Φοιτητικού Συνεταιρισμού Χανίων]. Παύλος Μιχελιουδάκης (υπογραφή)

*Σημ: Επιτύμβιο επίγραμμα του Σιμωνίδη του Κείου, για τους πεσόντες Αθηναίους στα Μηδικά. (Παλατινή Ανθολογία, βιβλίο 7ο, VII 253)

 

Στο ηρώο του Α΄ Γυμνασίου

Καλότυχος αυτός που εγράφη να βρη

στον πόλεμο το θάνατο και πάη

για την πατρίδα. Η Γη του τάφου η μαύρη

δε θα τον φάη…

Η Δόξα, από τη νύχτα του θανάτου,

γεννιέται σαν Αυγή ροδοβαμμένη

μεσ’ την καρδιά του γένους, τ’ όνομά του

γραφτό θα μένει…

Μέσ’ στην καρδιά του γένους, μα ιδιαίτερα μέσ’ στην καρδιά της φοιτητικής νεολαίας, θα μένουν αιώνια και ανεξίτηλα γραμμένα τα ονόματά Σας.

Νεκροί Συνάδελφοι

Μ’ ευγνωμοσύνη πάντα θα θυμούμαστε τη θυσία Σας, νεκροί βλαστοί των Κρητικών εκπαιδευτηρίων που πρόωρα ο θάνατος στις επάλξεις του καθήκοντος Σας απέκοψε από τη μάνα επιστήμη. Νιώθουμε όλη τη σημασία της θυσίας Σας κι αναγνωρίζουμε κι εμείς πως οι γλυκόχυμοι της επιστήμης και του πολιτισμού καρποί, μόνο σ’ ελεύθερα χώματα ωριμάζουν. Πιστοί στο μεγάλο Σας παράδειγμα και στην πατρίδα που μας αφήσατε, καταθέτουμε το δάφνινο τούτο στέφανο σαν ελάχιστο δείγμα της απέραντης ευγνωμοσύνης που Σας οφείλουμε μα και σαν υπόσχεση πως αν η Ελλάδα μας κι η Λευτεριά μας το απαιτήση, πρόθυμα θα σας μιμηθούμε.

(Χανιά 24 Μαρτίου 1944. Κατάθεσις εις το Ηρώον των Πεσόντων σπουδαστών στο Γυμνάσιον Αρρένων Χανίων υπό του Φοιτητικού Συνεταιρισμού Χανίων). Παύλος Μιχελιουδάκης (υπογραφή)

 

 

 

Read Full Post »

74 χρόνια από την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Ψηφίδες από τη δράση της ΕΠΟΝ Νέας Χώρας*

Συμπληρώνονται 74 χρόνια, όταν στις 23 Φλεβάρη του 1943 στο σπίτι του αντιστασιακού δασκάλου Παναγή Δημητράτου [1], στους Αμπελόκηπους μέσα στη μαύρη Κατοχή, ιδρύθηκε η θρυλική Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ).
Ηδη από το φθινόπωρο του 1941 «[…] η νεολαία των Χανίων είχε προηγηθεί, γιατί, πρώτη στην Κρήτη και πιθανότατα ολόπρωτα στην Ελλάδα πριν την ΕΠΟΝ, ιδρύεται  στα Χανιά η Παγκρήτια Οργάνωση Ελεύθερων Νέων (ΠΟΕΝ) […]» [2]. «Η ΕΠΟΝ γεννήθηκε στην Κρήτη» [3], γράφει ο αγωνιστής της Αντίστασης Παύλος Μιχελιουδάκης για την ίδρυση της ΠΟΕΝ, την οποία αφηγείται σε άλλη του μαρτυρία [4]: «[…] Έτσι αποφασίσαμε να φτιάξουμε την Παγκρήτια Οργάνωση Ελεύθερων Νέων. Αυτή η οργάνωση πρέπει να έγινε, κατά την άποψη τη δική μου, κατά τα τέλη του ’41. Θυμάμαι την πρώτη ιδρυτική συνέλευση της ΠΟΕΝ που έγινε στο σπίτι μου (στη Νέα Χώρα). Η αδερφή μου – μικρό κοριτσάκι τότε – κρατούσε τις τσίλιες. Μαζευτήκαμε: ο Μίμης ο Λιονάκης, σπουδαστής της Ανωτάτης Εμπορικής (εξετελέσθη από τους Γερμανούς σαν Ποενίτης, ήταν το πρώτο μας θύμα), ο Γιάννης ο Κουμής δικηγόρος. Επειδή ήταν ο μεγαλύτερος στην ηλικία από εμάς, τον είχαμε ανακηρύξει Πρόεδρο. Γραμματέας ήταν ο Λιονάκης. Επίσης εκεί ήταν ο Αρτέμης ο Παπαδάκης, ο οποίος είχε επαφή από τότε με το Κόμμα (σ.σ. ήταν στέλεχος της ΟΚΝΕ). Ήταν κι ένας Τσάπας ή Τσαπάκης, ο οποίος – δε με βοηθά η μνήμη μου απόλυτα – πρέπει να ήταν αυτός που προηγήθηκε από την πλευρά του Κόμματος, εκτός κι αν ήταν ο Κοντοκώτσος. Κι εγώ φυσικά […]».
Στην Κρήτη, την ΕΠΟΝ οργάνωσε ο φοιτητής του Πολυτεχνείου από την Πηγή του Ρεθύμνου, Μανόλης Σταυρουλάκης μέλος του Κεντρικού Συμβουλίου της. Το Μάη του 1943 κατέβηκε μ’ ένα γερμανικό επίτακτο καΐκι ως φοιτητής στα Χανιά.  Ύστερα από ενημέρωση, αποφασίστηκε η προσχώρηση σ’ αυτήν της ΠΟΕΝ και η μετατροπή του κεντρικού της οργάνου «Ελεύθερα Νειάτα», σε όργανο της ΕΠΟΝ καθώς και όλων των οργανώσεων της ΠΟΕΝ στην Κρήτη σε οργανώσεις της ΕΠΟΝ.[5]

Νεοχωρίτες ΕΠΟΝίτες σε παράταξη μετά την απελευθέρωση. Από δεξιά: Κώστας Διαμαντάκης, Νίκος Χατζηδάκης, Γιώργος Χριστοδουλάκης,  Μιχάλης Μαστρομανώλης(Συλλογή Φ. Χριστοδουλάκη)

Η Ε.Π.Ο.Ν. ΝΕΑΣ ΧΩΡΑΣ
Στη Νέα Χώρα έως τις αρχές του 1943 δρούσαν η ΠΟΕΝ και το ΕΑΜ Νέων. Ο Γιώργος Χριστοδουλάκης [6] και ο Λευτέρης Κυριμάκης [7] διηγούνται ως πρωταγωνιστές,  την ίδρυση της ΕΠΟΝ στη Νέα Χώρα: «Ένα βράδυ ο Παύλος Μιχελιουδάκης κάλεσε μερικούς νέους: εμένα τον Κυριμάκη το Λευτέρη, το Χαριτάκη τον Αντώνη, τον Αντώνη τον Μαρκαντωνάκη (ή Τσέπολα) και μας ανακοίνωσε την ίδρυση της ΕΠΟΝ. […] Στη συνέχεια κάτσαμε μια μέρα στο φούρνο του Κυριμάκη και χωρίσαμε την οργάνωση σε τομείς: Στο Συνοικισμό, στο Βαρούσι και στη στην παραλία που ήταν ο κορμός της ΕΠΟΝ. Είμαστε 3 τριάδες ντόπιοι Νεοχωρίτες. Η Νέα Χώρα ήταν μια οργάνωση ξεχωριστή. […]». Η ΕΠΟΝ Νέας Χώρας ήταν η μεγαλύτερη οργάνωση της πόλης στην οποία συμμετείχαν πλήθος νέων αγοριών και κοριτσιών αλλά και μικρότερων παιδιών των «αετόπουλων», με πολυποίκιλες και πολύμορφες, μαχητικές δράσεις αντίστασης και εκδηλώσεις αλληλεγγύης. Εξάλλου δεν είναι τυχαίο ότι η οργάνωση διέθετε δύο λέσχες στη συνοικία γεγονός μοναδικό στην πόλη, ούτε το γεγονός ότι, από όσα μέχρι σήμερα είναι γνωστά ήταν η μοναδική συνοικιακή οργάνωση που εξέδιδε πολυγραφημένο έντυπο με τίτλο «Η εφημερίδα της Νέας Χώρας». Δεν θα αναφερθούμε αναλυτικά στη δράση της ΕΠΟΝ στη συνοικία και ευρύτερα διότι αφενός μεν είναι πολύ μεγάλη και οι μαρτυρίες πάρα πολλές, αφετέρου δε η ιστορία της δεν έχει ακόμη καταγραφεί πλήρως όπως και στην υπόλοιπη πόλη και τον νομό κάτι που θα πρέπει να γίνει σύντομα γιατί οι εναπομείναντες πρωταγωνιστές, άντρες και γυναίκες, είναι ήδη υπερήλικες.

Παρακάτω θα παρουσιάσουμε κείμενα και ειδήσεις από τη δράση της ΕΠΟΝ Νέας Χώρας μετά την απελευθέρωση όπως τα καταγράψαμε από επονίτικα έντυπα που εντοπίσαμε στο αρχείο του σεμνού αντιστασιακού αγωνιστή – οραματιστή της Αριστεράς και βουλευτή της ΕΔΑ Γιάννη Κοντουδάκη. Τότε, μεταξύ του τέλους της Κατοχής και στην απελευθέρωση μόνο στην πόλη των Χανίων από την ΕΠΟΝ εκδόθηκαν ο «Μαχητής» όργανο του Συμβουλίου Πόλης της ΕΠΟΝ που κυκλοφόρησε για πρώτη φορά πολυγραφημένος την Πρωτομαγιά του 1944, η «Εξόρμηση» όργανο του Συμβουλίου ΕΠΟΝ ν. Χανίων που το πρώτο της φύλλο βγήκε στον πολύγραφο τον Ιούνη του 1944, και το Νοέμβρη του 1945 η εφημερίδα «Κρητικά Νιάτα» όργανο του Συμβουλίου Περιοχής ΕΠΟΝ Κρήτης. Οι βάρβαροι χιτλερικοί κατακτητές φεύγοντας και οι τελευταίοι από τα Χανιά τον Ιούλη του 1945, άφησαν πίσω τους ερείπια κι ένα λαό καθημαγμένο. Η ΕΠΟΝ, μεταξύ των άλλων, ανέλαβε να συνεπικουρήσει το δύσκολο έργο της ανόρθωσης, βοηθώντας με όλες της τις δυνάμεις το χειμαζόμενο λαό.
Από την «Εξόρμηση» και τα «Κρητικά Νιάτα» σταχυολογήσαμε με χρονολογική σειρά, ειδήσεις με δραστηριότητες της ΕΠΟΝ Νέας Χώρας.
• Στις 26 Ιούλη 1945 στην Εξόρμηση (αρ. φύλ. 15, σελ. 4) και στη στήλη «Απ’ τη ζωή και τη δράση μας» γράφεται: «Ο ΕΚΔΡΟΜΙΚΟΣ ΜΑΣ ΟΡΓΑΣΜΟΣ […] Χαιρόμαστε τον αέρα, τον ήλιο, τη θάλασσα. […] Η ομάδα “Σπύρου Περάκη” της Νέας Χώρας πήγε στη Σπηλιά της Κισσάμου. Η πειθαρχεία κι η υποδειγματική της στάση κατάπληξε το χωριό […]».
• Στις 17 Αυγούστου 1945 η Εξόρμηση (αρ. φύλ. 18, σελ. 4) αναφέρει: «Στα Χανιά κατατέθηκαν 2 στεφάνια από την ΕΠΟΝ Πόλης και την Ομάδα “Σπύρου Περάκη” που σκοτώθηκε στη Παναγιά, στο μνημόσυνο του Σπύρου Περάκη [8] που έγινε στον Άγιο Κωνσταντίνο Νέας Χώρας».
• Στην Εξόρμηση (αρ. φύλ. 24, σελ. 4) τον Νοέμβρη του 1945 δημοσιεύεται: «Οι επονίτες άνοιξαν τη λέσχη τους. Κινούνται για τη διακόσμησή της. Αυτή τη βδομάδα θα την εγκαινιάσουν με γιορτή».

Η ΕΠΟΝ Νέας Χώρας τον Απρίλη ή το Μάη του 1944 στα Νεροκούρου, με το βιολί, το λαγούτο, το ακορντεόν και το σύνθημα της «Πολεμάμε και Τραγουδάμε). (Συλλογή Γ. Χριστοδουλάκη).

• Τον Δεκέμβρη του 1945 στα Κρητικά Νιάτα (αρ. φύλ. 3, σελ. 4) και στη στήλη “Με της νιότης τον παλμό” καταγράφονται οι παρακάτω ειδήσεις: α. «Δεκαπέντε ψαροκάικα τραβηγμένα στην αμμουδιά της Καινούργιας Χώρας κινδύνευσαν να τσακιστούν και να μείνουν 60 οικογένειες στο δρόμο τη νύχτα της 13ης του Δεκέμβρη. 40 επονίτες της Καινούργιας Χώρας με κίνδυνο της ζωής τους κι ύστερα από άγρια πάλη με τα κύματα, τα τράβηξαν έξω. Οι ψαράδες με δάκρυα στα μάτια αγκάλιαζαν και φιλούσαν τους επονίτες που τους γλύτωσαν απ΄ την καταστροφή», β. «Οι επονίτες της Καινούργιας Χώρας επιχωμάτωσαν 7 μεγάλα ορύγματα. 20 επονίτισες παρακολουθούν μαθήματα ραπτικής στο εργαστήρι».
• Τον Γενάρη του 1946 τα Κρητικά Νιάτα (αρ. φύλ. 5, σελ. 6) γράφουν: «Η χορωδία της ΕΠΟΝ Νέας Χώρας, την παραμονή της πρωτοχρονιάς έψαλλε τα κάλλαντα στη συνοικία και μάζεψε 32.000 δρχ. που τις διέθεσε σε φτωχές οικογένειες. Παράλληλα οι επονίτες Νέας Χώρας με έρανο μεταξύ των μάζεψαν 4 οκάδες γλυκά και 40 τσιγάρα που δόθηκαν στο ψυχιατρείο».
• Στα Κρητικά Νιάτα τον Οκτώβρη του 1946 (αρ. φύλ. 18, σελ. 4) σημειώνεται: «Τα Επονίτικα νιάτα του τμήματος της Νέας Χώρας Χανιών οργάνωσαν στις 8 Σεπτέμβρη μεγάλο γλέντι με συμμετοχή περίπου 100 νέων. Με τραγούδια, απαγγελίες και χορό, πέρασαν χαρούμενα τη βραδυά τους».
• Τον ίδιο μήνα στα Κρητικά Νιάτα (αρ. φύλ. 19, σελ. 4) και στη στήλη «Από τη ζωή και τη δράση μας» δημοσιεύεται: «Την ίδια μέρα (6-10), Επονίτισες του Άη-Γιάννη, Νέας Χώρας και Κέντρου πόλης, επισκέφθηκαν το Σανατόριο, μοίρασαν στους άρρωστους 280 γλυκά και τους χάρισαν λίγες ώρες ψυχαγωγίας με μουσική και τραγούδια. Στις 13-10 στη Χαλέπα και στις 20-10 στη Νέα Χώρα οργανώθηκαν με πλούσιο εκπολιτιστικό πρόγραμμα και με γλυκά, παιδικές γιορτές. Τις παρακολούθησαν συνολικά 130 παιδάκια και πολλοί γονείς που έμειναν κατενθουσιασμένοι».

ΕΠΟΝίτες και Αετόπουλα της Νέας Χώρας στα Τσικαλαριά το 1945 ή 1946. Όρθα αριστερά μπροστά η Αγγελική Δαμιανάκη και πίσω ο Γιώργος Χριστοδουλάκης(Συλλογή Γ. Χριστοδουλάκη).

ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΑΤΟΧΗ. ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΜΕΤΑΞΥ ΕΡΕΙΠΙΩΝ ΚΑΙ ΣΥΝΘΗΜΑΤΩΝ
Στα Κρητικά Νιάτα (αρ. φύλ. 3, σελ. 3-4) στις 17 Δεκέμβρη του 1945 δημοσιεύεται «Μια έρευνα στην Καινούργια Χώρα» με τίτλο «Να έτσι ζούμε» και αποτελεί ένα οδοιπορικό στη συνοικία που συγκεντρώνει πλήθος πολύτιμων πληροφοριών και συγκλονιστικών εικόνων από την κατοχική και την απελευθερωμένη Νέα Χώρα. Το ρεπορτάζ και το κείμενο που ακολουθεί και φέρει την υπογραφή «Π.», έχει γίνει κι έχει γραφεί από τον αείμνηστο Νεοχωρίτη αντιστασιακό αγωνιστή της Αριστεράς και της Δημοκρατίας Παύλο Μιχελιουδάκη [9], σύμφωνα με τη σημερινή μαρτυρία του Γιώργη Χριστοδουλάκη [10] γραμματέα τότε της ΕΠΟΝ Νέας Χώρας και αυτόπτη μάρτυρα. (Διατηρήθηκε η ορθογραφία του πρωτότυπου).
ΝΑ ΕΤΣΙ ΖΟΥΜΕ!
Καθώς προχωρούμε στον «κεντρικό» δρόμο της Καινούργιας Χώρας κατεβαίνοντας προς την «Αμμούτσα», μας χαιρετάνε απ’ τα χαμόσπιτα, τα μισοσβυμένα πια απ’ τη βροχή συνθήματα: «Ζήτω η Λευτεριά, ΕΠΟΝ».
Θάχαν πολλά να μας πουν τούτοι οι τοίχοι αν είχαν μιλιά. …Για τον τηλεβόα που πίσω απ’ τούτες τις γκρεμισμένες μάντρες μίλησε, για πρώτη φορά, στην Κρήτη. Για τα εργατόπαιδα που σαν σκολνούσαν απ’ τη δουλειά γέμιζαν τις τσέπες προκηρύξεις, παίρναν στο ΄να χέρι το μπουγιέλο του μπογιά και το πιστόλι στ’ άλλο και κόλλαγαν ύστερα τις προκηρύξεις στις πλάτες των Γερμανών και γέμιζαν συνθήματα τη γειτονιά… . Για την πείνα…
. Για τα μπλόκα… . Για το λεβεντόπαιδο το Σπύρο που ΄φυγε ένα πρωί στ΄αντάρτικο και δεν ξαναγύρισε… . Εκεί σ’ ένα βράχο της Παναγιάς ένα βόλι του ΄κοψε στη μέση το τραγούδι… . Να ένα σύνθημα που μας λέει πολλά για την Καινούργια Χώρα: «Κάθε σπίτι και καλύβα είναι φρούριο απόρθητο, τάφος του φασισμού». Λάκκοι με νερά κάνουν το δρόμο, δρόμο «μετ’ εμποδίων».
– Χρειάζεται «ειδική εξάσκηση» κανείς για να περπατά στους δρόμους μας, λέει μια γυναίκα – καθώς προσπαθούμε να περάσουμε ανάμεσα απ’ τις «λίμνες».                                                        Δεξιά, αριστερά, στις αυλές, σε κάθε γωνιά, σωριασμένα και σκορπισμένα σκουπίδια.
– Το κάρρο περνά απ’ το μεγάλο δρόμο μόνο, μας λέει μια νοικοκερά. Εμάς απ’ το δρόμο μας δεν περνά καθόλου.
Δίπλα σ’ ένα σωρό σκουπίδια τρία παιδάκια – το μεγαλύτερο δεν είναι πέντε χρονών – «παίζουν». Βουτούν τα γυμνά τους ποδαράκια στα νερά και πιτσιλίζουν.  Ανακατεύουν χώματα με νερά. Κι είναι κρύο – παγωνιά! (Δεν ξέρουμε πως λέγεται αυτό το πράμμα στην Αγγλία ή στην Αμερική… . Εμείς στην Ελλάδα θα το πούμε «ψυχαγωγία και προστασία του παιδιού»).
Στη μέση του δρόμου μια παρέα μεγάλα παιδιά παίζουν βόλους. Είναι δεκάξη παιδιά. Απ’ αυτά τα δώδεκα είναι ξυπόλητα τα δυό φορούνε ξύλινα τσοκαράκια, το ένα πέδιλα καλοκαιρινά και μόνο ένα, ένα ζευγαράκι τρύπια παπούτσια. Τα ρούχα τους είναι σύρραμμα από κουβέρτες, γερμανικά παντελόνια και άλλα υφάσματα απροσδιόριστα απ’ τη πολυκαιρία. (Αν γι’ αυτά τα πράμματα αμφιβάλλει ο κ. Γενικός Διοικητής, ο κ. Νομάρχης και ο Διευθυντής της ΟΥΝΡΑ να κάμουν μια βόλτα, ότι ώρα θέλουν για να ιδούν πως λίγα είναι αυτά που γράφουμε).
– Και τι να πρωτοπάρουμε με 500 δρχ. μεροκάματο μας λέει ένας εργάτης!                           Ακολουθούμε μια παρέα αετόπουλα που κατεβαίνουν προς τη λέσχη, τραγουδώντας: «Κάτω του φασισμού η ψώρα, μακρυά μακρυά από την Καινούργια Χώρα …». Ρωτούμε τον Παναγιώτη, ένα όμορφο γελαστό παιδάκι, τι φάγανε σήμερα σπίτι τους.
– Ντοματοσαλάτα, μας λέει και κοκκινίζει. Ο μπαμπάς μου είναι άρρωστος και δεν έχουμε κανένα να δουλεύει.
– Εγώ έφαγα φασόλες απ’ το συσσίτιο. Χτες μας είχαν σούπα και προχτές πάλι σούπα, μας λέει ο Γιαννάκης.                                                                                                                                                  Τα ρωτάμε για κρέας.
– Είναι ένας μήνας από τότε που μας δώσανε κρέας κονσέρβα… . Στην αρχή μας δίνανε και ψάρι… μα τώρα… λέει με παράπονο.
Σ’ ένα καθαρό δωμάτιο  έχουν τη λέσχη τους οι επονίτες της Καινούργιας Χώρας. Μαζεύονται εδώ κάθε βράδυ τα αγόρια και τ’ απόγευμα εμείς τα κορίτσια, μας λέει μια κοπέλα. Ρωτούμε ένα γεροδεμένο παλληκάρι που βρίσκουμε στη λέσχη πως πάνε οι δουλειές.
– Οι μισοί νέοι της Καινούργιας Χώρας είμαστε άνεργοι, μας λέει. Κι οι περισσότεροι απ’ αυτούς που δουλεύουν κάνουν 2 – 3 μεροκάματα τη βδομάδα.
– Και τα κορίτσια που δούλευαν στο Καπνεργοστάσιο [11] μας λέει η κοπέλλα είναι τώρα χωρίς δουλειά. Κλειστό και το Καπνεργοστάσιο… .
Μπαίνουμε σε μιαν αυλή – μάντρα. Σε 6 δωμάτια έχουν στριμωχθεί 4 οικογένειες με 18 άτομα. Μυρωδιά ανυπόφορη.
–  Νερό κουβαλούμε απ’ το πηγάδι. Και σαπούνι δεν έχουμε. Φως ηλεκτρικό λίγα σπίτια έχουν σε τούτη τη γειτονιά. Τα πιο πολλά λύχνους και λάμπες.
Πάμε στο σχολειό. Η πρώτη εντύπωση. Ακαθαρσία όσο παίρνει. Πολλά τζάμια λείπουν. Δυό σχολειά κάνουν μάθημα εδώ.
Το πρωί το 6ο. Το απόγευμα το 5ο. Μας κάνει εντύπωση πόσο λίγοι είναι οι μαθητές. Μα ένας μικρός μας εξηγεί:
– Πεινούμε… δεν έχουμε βιβλία… τετράδια. Στο σχολειό πως θα πάμε; Τι να κάνουν κι οι δάσκαλοι! (Εδώ το κράτος έχει σοβαρές ασχολίες «την εξόντωση του εαμοκομμουνισμού». Τα σχολειά θα κοιτάζουμε τώρα!).
Στα «Πευκάκια» μας δείχνει ο γραμματέας της ΕΠΟΝ της Νέας Χώρας τα ορύγματα που έχουν σκεπάσει οι επονίτες. Και πιο κάτω τα οδοφράγματα που χάλασαν.
– Κάνουμε ότι μπορούμε και θα κάνουμε και τ’ αδύνατα για να καλιτερέψουμε τη ζωή της γειτονιάς μας, μας λέει.                                                                                                                                       Φεύγουμε… εκεί σε μια γωνιά ένα κοριτσάκι κι ένα αγοράκι χτίζουν ένα σπιτάκι. Για παράθυρα του βάζουν φύλλα από μανταρίνι. Και φαντάζει το σπιτάκι σαν παλατάκι… .
Τα εργατόπαιδα σκολνούν αυτήν την ώρα [12]. Μια φάλαγγα νέοι με λαδωμένες φόρμες με μαύρα μα αποφασιστικά πρόσωπα ανεβαίνει. Να ο Γιώργος, ο Γιακουμής, ο Νίκος. Να η Κατίνα και η Μαρίκα.
– Γεια σας παιδιά.
– Γεια σας.
– Προχωράτε παιδιά. Και πιο δυνατά  τ’ αμόνι. Πιο γρήγορα το χτίσιμο. Για να κάμουμε να λάμψουν γρήγορα πάνω απ’ τη Καινούργια Χώρα τα άσπρα όμορφα σπιτάκια με τα κόκκινα – σαν από μανταρινόφυλλο – παράθυρά τους.

Επονίτες της Νέας Χώρας στην παραλία κατά την απελευθέρωση(Συλλογή Γ. Χριστοδουλάκη).

Ο ανταρτοεπονίτης Παύλος Μιχελιουδάκης με άλλους αντάρτες του ΕΛΑΣ στα Παλιά Ρούματα στις 18/2/45. (Συλλογή Π.Μιχελιουδάκη).

* Η Νεα Χώρα είναι γειτονιά των Χανίων που κατά τη διάρκεια της κατοχής είχε πλούσια αντιστασιακή δράση. Οι κάτοικοι της είχαν αριστερές καταβολές, για αυτό και απέκτησε το προσωνύμιο «Μικρή Μόσχα».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1]  Ο Π. Δημητράτος από την Κεφαλονιά, στις αρχές του 20ου αιώνα συνεργάστηκε με τις σοσιαλιστικές οργανώσεις του Ν. Γιαννιού και του Πλ. Δρακούλη και συνδέθηκε με τη «Φεντερασιόν» της Θεσσαλονίκης. Είχε διατελέσει πρόεδρος (1927-28) και γραμματέας (1930-31) της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας Ελλάδας καθώς και γραμματέας της «Συνομοσπονδίας Δημοσίων Υπαλλήλων Ελλάδος» (ΣΔΥΕ). Έλαβε μέρος στην αντίσταση του λαού μας κατά των κατακτητών με τη συμμετοχή του το 1941 στην οργάνωση «Δημοκράτης» και αργότερα από ηγετική θέση στο Ε.Α.Μ. Αθήνας. Πιάστηκε και βασανίστηκε σκληρά. Για τη σωτηρία του έγιναν πολλές προσπάθειες και διαβήματα στον τότε κατοχικό «υπουργό» Παιδείας Λογοθετόπουλο, της δωσιλογικής κυβέρνησης Τσολάκογλου, χωρίς αποτέλεσμα. Εκτελέστηκε το Μάη του 1944 στο Σκοπευτήριο της Καισαριανής.
[2]  Γ. Δ. Τσίβης, Χανιά, Κατοχή και Αντίσταση, σελ. 66, εκδ. Γνώση, Αθήνα 1985.
[3]  Βλ. Π. Μιχελιουδάκης, Η ΕΠΟΝ γεννήθηκε στην Κρήτη, άρθρο στην εφημ. «Αυγή»,  27 Φεβρουαρίου 1988.
[4]  Οντέτ Βαρών – Βασάρ, Η ενηλικίωση μιας γενιάς: Νέοι και νέες στην Κατοχή και στην Αντίσταση, Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2009.
[5]  Βλ. Άννα Μανουκάκη – Μεταξάκη, Η θρυλική ΕΠΟΝ και η δράση της στην Κρήτη, άρθρο στην εφημ. ΠΑΤΡΙΣ (Ηρακλείου), 28 Φεβρουαρίου 2005 και Αντώνης Μπριλλάκης, ΕΠΟΝ Κρήτης: Μια παράλληλη ιστορία, άρθρο στο περιοδικό ΑΝΤΙ, τεύχος 13, 22/2/1975.
[6] Βλ. Η Αλίβρεκτος Νέα Χώρα: Μαρτυρία, Γ. Χριστοδουλάκης 2009, σελ. 205-206.
[7] Προφορική συνέντευξη που δόθηκε στον γράφοντα τον Αύγουστο του 2010 και επιβεβαιώνει όσα αναφέρονται στη μαρτυρία του Γ. Χριστοδουλάκη.
[8] Ο ανταρτοεπονίτης Σπ. Περάκης από τη Νέα Χώρα πρωτοστάτησε στην ίδρυση και ανάπτυξη της ΠΟΕΝ κι αργότερα της ΕΠΟΝ στο ν. Χανίων. Βγήκε στο βουνό και σκοτώθηκε στη μάχη της Παναγιάς στις 14 Νοέμβρη 1944. Στη μνήμη του η ΕΠΟΝ Νέας Χώρας συγκρότησε μια εκλεκτή ομάδα από νέους της συνοικίας και της έδωσε τιμητικά το όνομά του.
[9] Ο Π. Μιχελιουδάκης (1919-1989) γεννήθηκε στη Νέα Χώρα. Σπούδασε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο και συμμετείχε στη Μάχη της Κρήτης. Συνιδρυτής της ΠΟΕΝ και μετά στην ΕΠΟΝ, υπήρξε πρόεδρος του Φοιτητικού Συνεταιρισμού. Ύστερα από τις μεγαλειώδεις αντιστασιακές εκδηλώσεις της 25ης Μαρτίου του 1944 στην Τριμάρτυρη, οι Γερμανοί τον επικήρυξαν και ο Παύλος ανέβηκε στο βουνό ως αντάρτης του ΕΛΑΣ αναλαμβάνοντας υπασπιστής του ιλάρχου Κρίτωνα Κυανίδη (καπετάν Φλωριά). Πήρε μέρος στη μάχη της Φουντάνας, στην επιχείρηση στη θέση Φώκιες, στη μάχη της Παναγιάς και ήταν γραμματέας στην συμφωνία της Τρομάρισσας μεταξύ ΕΑΜ και ΕΟΚ. Το 1947 σαν «δεσμώτης του πελάγους και των βράχων» εκτοπίζεται ως πολιτικός εξόριστος στην Ικαρία, στη Μακρόνησο, στον Άη Στράτη. Από το 1963 ασκεί τη δημοσιογραφία (Αυγή, Αλήθεια). Ήταν υποψήφιος σε όλες τις εκλογικές αναμετρήσεις της ΕΔΑ στο νομό Χανίων έως τη δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967 η οποία τον εξορίζει ξανά στη Γυάρο και στη Λέρο. Το 1974 ήταν υποψήφιος με την «Ενωμένη Αριστερά» κι αργότερα με το ΚΚΕ Εσωτερικού στα Χανιά. Ήταν από τους πρωταγωνιστές της ΑΝΕΚ και ιδρυτικό μέλος της ΕΤΑΝΑΠ. Υπήρξε μέλος του Δ.Σ. του Συνδέσμου Κρητών Επιστημόνων. Έχει γράψει πλήθος άρθρων, μελετών, επιφυλλίδων και κριτικών σημειωμάτων σε εφημερίδες και περιοδικά στα Χανιά και στην Αθήνα.
[10] Ο Γ. Χριστοδουλάκης (1925) γεννήθηκε και μεγάλωσε δίπλα στην  «Αμμούτσα». Ατρόμητος, άφοβος και ακούραστος νέος, στην Κατοχή ήταν Γραμματέας της ΕΠΟΝ της Νέας Χώρας. Πρώτος έπιασε το επονίτικο χωνί και από το «μικρό τρουλί» (ανάμεσα στις σημερινές οδούς Βαλέστρα και Στυλ. Μακράκη), διαλάλησε, μέσα στη μαύρη ναζιστική νύχτα την ιαχή της λευτεριάς, χωρίς να λογαριάζει αν θα τον δουν τα μάτια των χαφιέδων. Το 1944 φυλακίστηκε για λίγο στο κολαστήριο της Αγιάς και αργότερα βγήκε για μικρό διάστημα στο βουνό στον υποδειγματικό λόχο της ΕΠΟΝ. Μετά την απελευθέρωση το μεταπολεμικό και μετεμφυλιακό κράτος τον «αντάμειψε» για την αντιστασιακή του δράση με 16 περίπου χρόνια με βασανιστήρια, φυλακές και εξορίες στα Γιούρα, στον Άη Στράτη, στη Μακρόνησο. Μετά την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης αγωνίζεται και μέχρι σήμερα για τη διάδοση της ιστορίας, των ιδανικών και των αξιών της Αντίστασης του λαού μας ενάντια στον φασισμό.
[11] Μιλά για το καπνεργοστάσιο του Μανωλικάκη που έβγαζε και τα λεγόμενα «στούκας» τσιγάρα.
[12] Τα εργατόπαιδα δούλευαν στα εργοστάσια επεξεργασίας ελαιολάδου και σαπωνοποιείας, της ΑΒΕΑ και του Πρέβε – Ιωαννίδη.

Πιτσιτάκης Γιώργος

Δάσκαλος/Ιστορικός Ερευνητής

Πρώτη δημοσίευση «Χανιώτικα Νέα»

Read Full Post »