Τις τελευταίες μέρες, μελετώ, για τις ανάγκες μιας εργασίας, την «βιομηχανική επανάσταση», την εποχή δηλαδή, κατά την οποία μέσα απο ενα μικρό big bang, «προέκυψε» ο καπιταλισμός. Ο λόγος που γράφω αυτό το άρθρο απόψε, είναι επειδή σε ενα απο τα βιβλία μου(Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, Κ. Γαγανάκης, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 1999), που είναι αρκετά επηρρεασμένο βιβλιογραφικά και «ιδεολογικά» απο τον Eric Hobsbawm, ανακάλυψα μερικά άκρως ενδιαφέροντα και ιδιαιτέρως επίκαιρα αποσπάσματα. Ομολογώ ότι θα ήταν καλύτερα να σας παρέπεμπα στα βιβλία του Hobsbawm(Η εποχή των επαναστάσεων, η εποχή του κεφαλαίου), όμως το πρώτο το είχα διαβάσει πέρυσι και δεν είχα κρατήσει σημειώσεις γιατί το είχα σε pdf μορφή, και το δεύτερο δεν το έχω διαβάσει καθόλου(ακόμα), οπότε αρκεστείτε σε αυτό του Κ. Γαγανάκη(και 1-2 αναφορές απο Derek H. Aldcroft-Simon P. Ville, Η ευρωπαική οικονομία).
Θα ξεκινήσω ξεκαθαρίζοντας πως αυτά που θα αναφέρω, δεν δίνουν συνολική εικόνα της πρωτοκαπιταλιστικής Ευρώπης(πως θα μπορούσα να το κάνω άλλωστε σε ενα μόνο άρθρο), αλλά είναι επιλεγμένα στρατηγικά, έτσι ώστε να δημιουργηθεί στον αναγνώστη μια εικόνα, σχετικά με το τι ήταν, και τι συνεχίζει να είναι ο καπιταλισμός, όσον αφορά την «κοινωνική» του ευαισθησία ως πολιτικο-οικονομικό σύστημα. Θα προσπαθήσω να αποφύγω όσο μπορώ τους παραλληλησμούς με τη σύγχρονη εποχή(υπάρχουν 10δες αν όχι 100αδες), μιας και θα ήταν προτιμότερο να τους κάνετε εσείς οι ίδιοι, αλλιώς δεν έχει και νόημα. Καλώ δε, όσους διαβάσουν αυτά που θα αναφέρω παρακάτω, να κάνουν τη δική τους έρευνα, έτσι ώστε να αποκτήσουν, αν δεν έχουν, μια πληρέστερη εικόνα σχετικά με το συγκεκριμένο θέμα.
Το άρθρο θα ολοκληρωθεί σε 2 μέρη, στο πρώτο μέρος θα αναφερθώ περισσότερο στις εργασιακές συνθήκες της πρωτο-καπιταλιστικής Ευρώπης, και στο δεύτερο μέρος, θα γίνουν κάποια πολιτικά σχόλια απο μέρους μου, βασισμένα πάλι σε άρθρα απο το(τα) βιβλία. Συγχωρέστε για ακόμη μια φορά τα όποια τερατώδη ορθογραφικά μου λάθη, επίτηδες δεν τα διορθώνω αυτόματα στο word, μιας και πιστεύω ότι με αυτόν τον τρόπο εξασκούμαι στην ορθογραφία, ευχαριστώ.
Για τους περισσότερους ιστορικούς η βιομηχανική επανάσταση ξεκινά απο τη Βρετανία, τα χαρακτηριστικά της είναι η αστικοποίηση, η εσωτερική μετανάστευση(απο μη αστικές περιοχές σε αστικές), η προστασία της εγχώριας παραγωγής(μείωση όσο το δυνατόν περισσότερο των εισαγωγών τελικών προιόντων και πρώτων υλών, καθώς επίσης και καυσίμων, και αύξηση των εξαγωγών), η εντατικοποίηση της εργασίας ή η υοθέτηση της τεχνολογίας όταν δεν υπήρχε το απαραίτητο φθηνό εργατικό δυναμικό, καθώς επίσης και η πάταξη του ανταγωνισμού.
«Η αγγλική βιομηχανική επανάσταση, στηρίχθηκε εμφανώς στην επανάσταση του αγγλικού διεθνούς εμπορίου, στη διάρκεια του 18ου αιώνα. Με κύριο όπλο τη στρατιωτική της υπεροχή απέναντι στους ευρωπαίους αντιπάλους της(και ιδιαίτερα τη Γαλλια) η Αγγλία κατόρθωσε να εδραιώσει μια παγκόσμια εμπορική αυτοκρατορία, απο την Καραιβική και την Ινδία, μέχρι την Κίνα και την Αφρική.«(Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, Κ. Γαγανάκης, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 1999 σελ.245)
Αν πρέπει κάτι να κρατήσουμε απο αυτό το απόσπασμα, είναι ότι η φύση της δυναμικής του καπιταλισμού, η οποία έχει ιμπεριαλιστικό και επιθετικό χαρακτήρα, τόσο όσον αφορά τις σχέσεις με τους όποιους ανταγωνιστές, αλλά και τη σχέση της «αυτοκρατορίας» με τις υπάρχουσες «κτίσεις»-αποικίες.
Πολύς κόσμος, συνδιάζει την έλευση της νεας εποχής του καπιταλισμού, με την υποχώρηση της φεουδαρχίας, την κατάργηση της δουλείας και την δημιουργία μιας χειραφετημένης «εργατικής τάξης» που ευημερούσε, σε σχέση με το παρελθόν. Τα πράγματα όμως δεν είναι ακριβώς έτσι, και θα αναφέρω συγκεκριμένα παραδείγματα.
«Η πορεία εδραίωσης της βιομηχανικής οικονομίας άντλησε το μεγαλύτερο μέρος της πελώριας εργατικής δύναμης που απαιτήθηκε, απο τους αγροτικούς πληθυσμούς[…]Όπως έχουμε δει διεξοδικά στην ενότητα 4 του προηγύμενου κεφαλαίου, αυτό που επιτεύχθηκε-προκαλώντας τεράστια κοινωνικά προβλήματα και ανείπωτη δυστυχία στις μάζες των εργαζομένων-ήταν μια εκ βάθρων αλλαγή της εργασιακής εμπειρίας, παράλληλα με μια εσωτερική μετανάστευση στις νέες εργατουπόλεις[…]Νέα συνεχή ωράρια εργασίας, νέα συστήματα μισθών, συνδεδεμένων με την εργατική παραγωγικότητα, νεα συστήματα ποινών και προστίμων, νεα εργατικά χέρια, μέσα απο την κινητοποίηση της εργασίας των γυναικών και των ανηλίκων»(Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, Κ. Γαγανάκης, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ. 246)
Σε αυτό το σημείο, έχει αξία να γίνει αναφορά, στο «εκπαιδευτικό» σύστημα, το οποίο αναπτύχθηκε εντός των βιομηχανιών, και που σκοπό είχε να «μυήσει» τους εργαζόμενους στους νέους τρόπους συστηματοποιημένης εργασίας.

19ος αιώνας, βιομηχανοποιημένη εργασία.
«Οι πρακτικές «της μάθησης στην πράξη», είτε με τη μορφή θεσμοθετημένων συστημάτων μαθητείας είτε με πιο χαλαρά δομημένες διαδικασίες παρατήρησης και διδασκαλίας, πάντοτε έπαιζαν σημαντικό ρόλο στον καθορισμό των επιπέδων της παραγωγικότητας της εργασίας. Αυτό ίσχυε βέβαια σε οικονομίες όπως αυτή της Βρετανίας κατά τα χρόνια της βασιλέιας της Βικτώριας και του Εδουάρδου.»(Derek H. Aldcroft-Simon P. Vile, Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1750-1914, εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ, σελ. 71)
Όπως προκύπτει απο το παραπάνω κείμενο, η εκπαίδευση αυτή, δεν είχε σκοπό να βελτιώσει τον εργαζόμενο-άνθρωπο, αλλά να αυξήσει την παραγωγή, εκπαιδεύοντας τον εργαζόμενο να είναι πείθίνιο όργανο της εργοδοσίας.(τώρα το ξεκινάνε εντατικά απο το δημοτικό σχολείο κιόλας αυτό, δείτε ενα παλιότερο μου άρθρο για να καταλάβετε)
«Αν και στα αρχικά στάδια της η βιομηχανική επανάσταση στην Βρετανία δεν χρειαζόταν ενα εργατικό δυναμικό ουσιαστικά περισσότερο μορφωμένο απο ότι κατα το παρελθόν, χρειαζόταν εργάτες που θα ήταν πιο πειθαρχικοί στις εργασιακές τους συνήθειες από ότι πριν. Στις προσπάθειες εργοδοτών όπως ο Τζοσάια Γουετζγουντ να ανεβάσουν τα επίπεδα συνέπειας, σοβαρότητας, ικανότητας και αφωσίωσης στους υπαλλλήλους τους, με νέες μεθόδους κατάρτισης στον τόπο δουλειάς και εκπαίδευσης σε αίθουσες διδασκαλίας[…]Τα ολοένα υξηλότερα επίπεδα εγγραμάτων απο μόνα τους δεν είχαν παρά μόνο οριακή συμβολή στην άνοδο της παραγωγικότητας της εργασίας[…]Η συμβολή τους, πάντως, ήταν σχεδόν σίγουρα μικρότερη απο εκείνη που οφειλόταν στην επίδραση την οποία η ένταξη τους στις συνθήκες πειθαρχίας και μάθησης των αιθουσών διδασκαλίας άσκησε πάνω στα επίπεδα αξιοπιστίας, κινήτρων και δεκτικότητας του εργάτη.»(Derek H. Aldcroft-Simon P. Vile, Η ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1750-1914, εκδόσεις ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑ, σελ. 70,71)
Έτσι και αλλιώς, οι αστοί, ως νεα αριστοκρατία, στο πρόσωπο των εργαζομένων, δεν αναγνώριζαν ενα ισσότιμο άνθρωπο, αλλά ενα κατώτερο, κοινωνικά και πνευματικά, ας μου επιτραπεί ο όρος «ανθρωποειδές», ικανό μόνο να υπηρετεί τα συμφέροντα τους. Χαρακτηριστικά αναφέρω το παρακάτω απόσπασμα απο το βιβλίο το Γαγανάκη.(που πήγε ο Ουμανισμός του διαφωτισμού;)
«Η νεα υπερηφάνεια της αστικής τάξης, απόρροια της επίγνωσης της οικονομικής και κοινωνικής της ισχύος, εκφράστηκε και μέσα απο την υιοθέτηση μιάς αστικής κουλτούρας, χαρακτηρισμένης απο ενα εργασιακό ήθος και μια καταναλωτική συμπεριφορά που την διαφοροποιούσαν από τα παραδοσιακά ιδεώδη(όπως ο πουριτανισμός στις πρωτεσταντικές κοινωνίες) της εγκράτειας και της μετριοπάθειας. Η ανωτερώτητα των αστών απέναντι στον κόσμο των εργατών ήταν σαφής, και πλέον, «βιολογικά θεμελιωμένη», μέσα απο τη βαθμιαία ανάδειξη ενός «κοινωνικού δαρβινισμού«, που νομιμοποιούσε τη σχέση εξουσίας των αστών με τους εργάτες. Για τους αστούς επιχειρηματίες ο κόσμος των εργατών αποτελούσε μια θλιβερή και άξεστη μάζα, η οποία ώφειλε να επανεκπαιδευτεί, δηλαδή να εμπεδώσει την «εγγενή» της διανοητική, ηθική και κοινωνική κατωτερότητα, απέναντι στον κόσμο της εργοδοσίας.»(Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, Κ. Γαγανάκης, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ. 270)
Οι εργαζόμενοι, παρόλο που αποτελούσαν, ακόμα και μετά την έλευση των μηχανών, την βάση της βρετανικής οικονομίας, βρισκόταν ταυτόχρονα και στην βάση της κοινωνικής πυραμίδας, αφού ζούσαν και εργαζόταν κάτω απο άθλιες συνθήκες υγιεινής. Οι αμοιβές τους δε, εξαιτίας αφενός της εισαγωγής των μηχανών στην παραγωγή(κάτι που είχε ως αποτέλεσμα να παραγκωνιστούν οι τεχνίτες και να αποδυναμώθουν οι συντεχνίες χωρίς να δημιουργηθεί κάποιο άλλο είδος «εργατικού συνασπισμού», που να έχει κύρος στη θεση τους), αλλά και της υπερβολικής προσφοράς εργασίας εξαιτίας του υπρεπληθισμού, ήταν εξαιρετικά χαμηλές. Ας ρίξουμε μια ματιά στο παρακάτω απόσπασμα που αναφέρεται στις συνθήκες διαβίωσης στην βιομηχανοποιημένη πόλη του Μάντσεστερ.
«Ο Alexis de Tocqueville περιγράφει στο ταξιδιωτικό του ημερολόγιο τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης στο βιομηχανικό Μάντσεστερ, μιας πόλης 180.000 κατοίκων, με πολυώροφα εργοστάσια, σπαρμένα στους λόφους γύρω απο την πόλη, και τις άθλιες και άναρχα δομημένες εργατικές συνοικίες, όπου άνδρες, γυναίκες και παιδιά ήταν αναγκασμένοι να ζούν σε συνθήκες ασφυκτικής και απόλυτα ανθυγιεινής συμβίωσης, αντιμέτωποι με τη λάσπη, την ατμοσφαιρική ρύπανση και τους ανοιχτούς υπονόμους.»(Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, Κ. Γαγανάκης, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ. 242)

Factories on the River Irwell in the city of Manchester, circa 1850. (Photo by Hulton Archive/Getty Images)
Η αδυναμία των εργατών να βελτιώσουν την θέση τους είχε την αιτία της τόσο στην αδυναμία τους να συνασπιστούν(και όποιες προσπάθειες εμποδίστικαν απο τα «αφεντικά» με διάφορους τρόπους), όσο και στην μη υποστήριξη τους απο καμία μορφή θεσμοθετημένης εξουσιάς.
«Τα μέσα του 19ου αιώνα γνώρισαν την εδραίωση της κυριαρχίας της βιομηχανικής αστικής τάξης, μιας τάξης στηριγμένης στον ατομικό της πλούτο και στα ισχυρά οικογενειακά και πελατειακά της δίκτυα, με επικεφαλής «βιομηχανικές δυναστείες», όπως οι Schneider της Γαλλίας και οι Siemens(σας θυμίζει κάτι αυτό;δεν γινόταν να μην κάνω παρέμβαση εδω)της Γερμανίας. Πολιτικοί φορείς αυτής της τάξης ήταν κατά κύριο λόγο τα φιλελεύθερα κόμματα(αυτό σας θυμίζει; Και εδω δεν μπορούσα να μην κάνω παρέμβαση), και η ανάδειξη της τάξης αυτής σε πολιτική δύναμη της εποχής υπήρξε εντυπωσιακή. Εκπρόσωποι τις αστικής τάξης συγκροτούσαν ισχυρές ομάδες στα ευρωπαικά κοινοβούλια(το 83% των Βέλγων φιλελεύθερων βουλευτών στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ήταν αστοί), ενω η τοπική αυτοδιοίκηση(αστικά και νομαρχιακά συμβούλια) πέρασε υπο τον πλήρη έλεγχο της[…] Μεγαλύτερος εχθρός του ειδικευμένου τεχνίτη ήταν η εκμιχάνιση της παραγωγής, η οποία τον υποκαθιστούσε με ανειδίκευτους εργάτες, χειριστές των μηχανών. Η απόπειρες των εργαζομένων να διεκδικήσουν μείωση της εργάσιμης ημέρας, να ελέγξουν την αγορά εργασίας και να διεκδικήσουν υψηλότερες απολαβές και καλύτερες συνθήκες εργασίας απέναντι στην επέλαση της εκμηχάνισης ήταν σποραδικές και αναποτελεσματικές εξαιτίας της έλλειψης οργάνωσης. Πέρα απο τις παραδοσιακές ¨κομπάνιες» των περιφερόμενων τεχνιτών-οι πολλές «φιλικές εταιρίες» και εταιρείες αλληλοβοήθειας, που έκαναν την εμφάνιση τους στα τέλη του 19ου αιώνα, λειτουργούσαν περισσότερο ως μηχανισμοί πρόνοιας, συντηρώντας τους άρρωστους(και άνεργους) εργάτες(σαν να λέμε ΟΑΕΔ, πάλι σχόλιο έκανα αλλά δεν κρατιόμουνα),και δεν εξέφραζαν καμία βούληση για αυτο-οργάνωση του κόσμου της εργασίας. Οι περισσότερες απο αυτές τις ενώσεις βρισκόταν υπο τον έλεγχο και την κηδεμονία της αστικής τάξης, η οποία προσπαθούσε να «εμφυσήσει» την ιδιαίτερη της εργασιακή ηθική στον «απείθαρχο και τραχύ κόσμο των εργατών» «(Κοινωνική και οικονομική ιστορία της Ευρώπης, Κ. Γαγανάκης, Εκδόσεις ΕΑΠ, Πάτρα 1999, σελ. 27ο,271,272)
Το αφήνω εδώ για σήμερα, δεν θα πω τίποτα παραπάνω στο πρώτο μέρος, αύριο ίσως να γράψω ενα συνδετικό «επίλογο» που θα προετοιμάζει το έδαφος για το 2ο μέρος, και θα κάνω κάποιες βελτιώσεις(αν βρω χρόνο).
Καληνύχτα σας
Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...
Read Full Post »