Το πρώτο μέρος θα το βρείτε εδώ
Ζαν Ζακ Ρουσσώ(1712-1778)

Ο Ρουσσώ ήταν υπέρμαχος της ελευθερίας που πηγάζει απο την ανθρώπινη φύση, αυτός είναι και ο λόγος που αντιμετώπισε ως κάτι αρνητικό την επερχόμενη εμπορευματοποίηση της κοινωνίας στην εποχή του. Ο Ρουσσώ πίστευε πως οποιαδήποτε πολυτέλεια που προέρχεται απο την ανάπτυξη της τεχνολογίας, έχει αρνητική επιρροή στον άνθρωπο. Σύμφωνα με τον Ρουσσώ, οι άνθρωποι θα έπρεπε να υπακούν μόνο στις φυσικές τους ανάγκες, και οχι στις πρόσθετες-πλαστές ανάγκες που τους δημιουργεί η ανάπτυξη μιας καταναλωτικής κοινωνίας.
Ακόμα και την άποψη των διαφωτιστών, ότι μέσω της τέχνης και της εξέλιξης των επιστημών η κοινωνία και ο άνθρωπος προοδεύει, ο Ρουσσώ την απέρριπτε λέγοντας ότι οι τέχνες και οι επιστήμες, υπάρχουν για να χρυσώνουν το χάπι των δεινών της εμπορευματοποίησης. Υποστήριζε δηλαδή, ότι μαζί με αυτά τα φαινομενικά καλά, εξαπλωνόταν και εντεινόταν ταυτόχρονα η υποδούλωση και η ανισότητα.
Συγκεκριμένα αυτό που ο Χόμπς θεωρεί ότι είναι στην φύση του ανθρώπου, δηλαδή η απληστία του για ολοένα αυξανόμενη δύναμη και συσσώρευση περιουσίας, ο Ρουσσώ το θεωρεί παραφύση και αρνητικό.
Η ιδανική κατάσταση για τον άνθρωπο σύμφωνα με τον Ρουσσώ είναι η φυσική ζωή, την οποία μάλιστα την περιγράφει τοποθετώντας την στο παρελθόν. Η περιγραφή του είναι περισσότερο φανταστική παρά επιστημονική(χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν χρησιμοποίησε και επιστημονικά δεδομένα), παρόλα αυτά αξίζει να την αναφέρουμε επιγραμματικά.
Ο άνθρωπος του Ρουσσώ ζει στην φύση, ελεύθερος να ικανοποιεί τις φυσικές του ορέξεις. Ο φυσικός άνθρωπος είναι ευτυχισμένος, ζει ειρηνικά με τους συνανθρώπους του, χωρίς να θεωρεί ότι κάτι είναι δικό του, αλλά χωρίς να θεωρεί ότι και κάτι του απαγορεύεται. Ο φυσικός άνθρωπος είναι υγιής, έχει υπερανεπτυγμένες αισθήσεις, είναι συμπονετικός και κοινωνικός. Σε αυτό το σημείο αξίζει να δούμε πως περιγράφει ο ίδιος ο Ρουσσώ την έκπτωση του ανθρώπου απο την φυσική στην πολιτισμένη κατάσταση.
«Ο πρώτος άνθρωπος που περιέφραξε ενα κομμάτι γης και σκέφτηκε να πει «αυτό είναι δικό μου» και βρήκε ανθρώπους τόσο αφελείς ώστε να τον πιστέψουν ήταν πραγματικός θεμελιωτής της πολιτικής κοινωνίας. Απο πόσα εγκλήματα δεν θα είχε γλιτώσει το ανθρώπινο γένος αν κάποιος είχε βγάλει τους πασσάλους και σκεπάσει με χώμα τα χαντάκια και φώναζε στους συνανθρώπους του: Προσοχή στα λόγια αυτού του απατεώνα, είστε χαμένοι αν ξεχάσετε ότι οι καρποί της γης ανήκουν σε όλους και η ίδια η γη σε κανένα»
Δεν γνωρίζω αμα ο Ρουσσώ είχε σκεφθεί ότι ο πρώτος που θεώρησε τον εαυτό του ιδιοκτήτη θα έριχνε πέτρες στο κεφάλι όποιου αμφισβητούσε την ιδιοκτησία του, βέβαια και πάλι αν την αμφισβητούσαν πολλοί μαζί θα τον έπαιρνε ο διάολος τον επίδοξο ιδιοκτήτη, αυτό ονομάζεται συλλογικότητα αλλά θα την δούμε πιο αναλυτικά όταν θα μιλήσω για τον Μάρξ.
Ο Ρουσσώ αντιμετωπίζοντας την ανάδειξη της νέας αυτής εμπορευματοποιημένης κοινωνίας ως ενα αναπόφευκτο κακό, θεωρεί με τη σειρά του τους όρους του κοινωνικού συμβολαίου. Η προσέγγιση του, όπως είναι αναμενόμενο είναι ιδιαίτερα ιδεαλιστική.
Ο Ρουσσώ κάνει χρήση του όρου «γενική βούληση» για να περιγράψει την παρόρμηση του ανθρώπου να συννενωθεί σε μια σχέση με άλλους ανθρώπους ενώ παράλληλα θα μπορεί μέσα απο αυτή τη σχέση να προστατεύει τον εαυτό του και την περιουσία του. Πρέπει να δοθεί προσοχή στο γεγονός πως ο Ρουσσώ δεν θεωρούσε πως η γενική βούληση απαιτούσε την υποταγή του ατόμου στη βούληση του συνόλου, μιας και κάτι τέτοιο θα του στερούσε την πολυπόθητη για τον θεωρητικό φυσική ελευθερία, αλλά πήγαζε απο μια εσωτερική ανάγκη(δηλαδή και φυσική), που βρίσκεται σε όλα τα ανθρώπινα όντα, και που είναι δυνατόν να εκφραστεί με τέτοιο τρόπο ώστε το ατομικό να είναι ταυτόχρονα και γενικό.
Όπως χαρακτηριστικά γράφει ο ίδιος ο Ρουσσώ:
«Να βρούμε μια μορφή συνένωσης που θα υπερασπίζεται και θα προστατεύει το πρόσωπο και τα αγαθά κάθε μέλους με τη συλλογική δύναμη όλων και στην οποία κάθε άτομο, ενώ συννενώνεται με τους άλλους, δεν υπακούει κανέναν παρά τον εαυτό του και είναι ελεύθερος όπως πρίν»
Στην θέση του εγγυητή αυτής της συννένωσης ο Ρουσσώ δεν βάζει ούτε τον Κυρίαρχο του Χόμπς, αλλά ούτε και τον φυσικό νόμο όπως τον θεωρεί ο Λοκ, ως απόλυτη θεική βούληση. Εκφραστής και εγγυητής των όρων της συννένωσης αυτής είναι ο ίδιος ο άνθρωπος, που για τον Ρουσσώ είναι και φορέας του φυσικού νόμου. Αυτό σημαίνει ότι οι μετέχοντες δεν είναι υπήκοοι αλλά πολίτες, γιαυτό ως ισότιμα μέλη ωφείλουν να εκφράζουν την ατομική τους βούληση ελεύθερα διαμορφώνοντας έτσι την κοινωνία προς το κοινό συμφέρον*. Αυτός είναι και ο λόγος που ο Ρουσσώ αναβιώνει το αρχαίο κλασσικό ιδεώδες της συμμετοχικής δημοκρατίας.
* Ο Ρουσσώ θεωρεί ότι εφόσον η ανάγκη για δημιουργία της κοινωνίας πηγάζει απο μια κοινή ατομική βούληση, τότε συνεπάγεται ότι αυτό που το άτομο θεωρεί καλό και συμφέρον για τον εαυτό του είναι ταυτόχρονα καλό και συμφέρον για το σύνολο.
Πηγή, Γ Μολυβάς, Φιλοσοφία στην Ευρώπη, τόμος β, «Η εποχή του διαφωτισμού 17ος-18ος αιώνας», ενότητα 4.3.
Κάρλ Μάρξ(1818-1883)

Για τον Μάρξ το κοινωνικό συμβόλαιο δεν είναι τίποτα παραπάνω απο μια συμφωνία που επιβλήθηκε απο εκείνους που κατέχουν τα μέσα παραγωγής στην εργατική τάξη. Ο Μάρξ αναφέρει ότι αυτό έγινε στην Ευρώπη εξαιτίας της κορεσμένης ιδιοκτησίας γης σε χώρες όπως η Αγγλία, επειδή υπήρχαν πολλοί ακτήμονες που έβρισκαν ως μόνη διέξοδο την μισθωτή εργασία. Στην Αμερική αντίθετα, που στην εποχή του Μάρξ δεν ήταν αυτό που ξέρουμε εμείς σήμερα, ήταν δύσκολο να δημιουργηθεί μια τέτοια εργατική τάξη, ελεγχόμενη απόλυτα απο το κεφάλαιο, επειδή ήταν εύκολο ακόμα και κάποιος νεοφερμένος ακτήμονας να αποκτήσει γη. Έτσι υπήρχαν στην Αμερική φαινόμενα εργατών που δούλευαν για λίγο σε κάποιον κεφαλαιοκράτη, και με την πρώτη ευκαιρία τον εγκατέλειπαν για να ιδιωτεύσουν και εκείνοι, ενω παρατηρούνταν συχνά περιπτώσεις όπου οι εργάτες εκβίαζαν τον εργοδότη τους, γνωρίζοντας πως εκείνος δεν θα ήταν εύκολο να τους αντικαταστήσει, για να τους δώσει ιδιαίτερα ψηλά ημερομίσθια, αυτός ήταν και ενας λόγος που στην Αμερικάνικη ήπειρο εκείνη την εποχή ήκμαζε η δουλεία. (Το Κεφάλαιο, βιβλίο πρώτο, ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ, ΤΟ ΠPOTΣEΣ ΣΥΣΣΩΡΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ)
Για των Μάρξ, η ιδιοκτησία, ο τρόπος παραγωγής και οι παραγωγικές σχέσεις ήταν εκείνα που ρύθμιζαν και διαμόρφωναν την κοινωνία, και όχι κάποιου είδους κοινωνικό συμβόλαιο βασισμένο σε μια αφηρημένη έννοια όπως πίστευαν οι προαναφερθέντες πολιτικοί φιλόσοφοι. Έτσι λοιπόν, ο ακτήμονας χωρικός, που με το πέρασμα στην καπιταλιστική κοινωνία μετατράπηκε απο ακτήμονα δουλοπάροικο σε ακτήμονα εργάτη κάτοικο πόλης, δεν διαπραγματευόταν το κοινωνικό συμβόλαιο, απλά το αποδεχόταν μην έχοντας άλλη εναλλακτική. Ο κεφαλαιοκράτης, στα πρώτα χρόνια της καπιταλιστικής ανάπτυξης, επέβαλε στους εργάτες σκληρές συνθήκες εργασίας καθόριζε τα πενιχρά ημερομίσθια, καθώς επίσης και τον τόπο που θα κατοικούν(συνήθως σε άθλιες εργατικές περιοχές των προαστείων κάτω απο το πυκνό νέφος των εργοστασίων), επιβάλοντας τους άμεσα και ανεμπόδιστα ενα εφιαλτικό και χωρίς καμιά διέξοδο τρόπο ζωής.
Η διέξοδος απο αυτού του είδους της μισθωτής δουλείας για τον Μάρξ έρχεται μέσα απο μια παγκόσμια συνειδητοποίηση του ρόλου της εργατικής τάξης, απο τους ίδιους τους εργάτες, η οποία θα οδηγήσει στην ενοποίηση τους για την αποτίναξη των ζυγών.
«Εργάτες όλου του κόσμου ενωθείτε! Δεν έχετε τίποτα να χάσετε, πέρα απο τις αλυσίδες σας.» (Κομμουνιστικό Μανιφέστο, επίλογος)
Επηρρεασμένος και απο την Γαλλική Επανάσταση ο Μαρξ, πίστευε ακράδαντα ότι όπως και η φεουδαρχία, έτσι και ο καπιταλισμός, πρέπει και είναι νομοτελειακό να ανατραπεί με επανάσταση, την οποία ωφείλει να κάνει το προλεταριάτο και να οδηγήσει την κοινωνία στο επόμενο στάδιο, την δικτατορία του προλεταριάτου, και τέλος στον κομμουνισμό που για τους κομμουνιστές αποτελεί την ιδανική μορφή κοινωνίας. (Andrew Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, Κεφ 4)
Έτσι ο Μάρξ, όπως είχε πει και ο Hegel, υποστηρίζει(έχοντας τελέσει εξαντλητική ιστορική έρευνα), ότι η κοινωνική πρόοδος έρχεται μέσα απο την σύγκρουση του συντηριτικού στοιχείου μέσα σε μια κοινωνία με το προοδευτικό. Για τον Μάρξ, όπως κάθε ατελές κοινωνικοπολιτικοοικονομικό σύστημα, έτσι και ο καπιταλισμός, κρύβει μέσα το τον νεκροθάφτη του, που στην περίπτωση της φεουδαρχίας ήταν η αστική τάξη, ενώ στον καπιταλισμό αυτόν τον ρόλο τον αναλαμβάνει το προλεταριάτο. (Andrew Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, Κεφ 4)
Στην ιδανική κομμουνιστική κοινωνία που οραματίζεται ο Μάρξ, βασική αρχή θα είναι η ισότητα και η κατάργηση των ιδιοκτησιακών δικαιωμάτων. Η παραγωγή θα είναι πάλι μια συλλογική διαδικασία, οι καρποί της οποίας όμως δεν θα ανήκουν σε άτομα, αλλά συνολικά στην κοινωνία, που ο καθένας θα προσφέρει σύμφωνα με τις ικανότητες του και θα αμοίβεται σύμφωνα με τις ανάγκες του. (Andrew Heywood, Πολιτικές Ιδεολογίες, Κεφ 4)
Μου αρέσει αυτό:
Μου αρέσει! Φόρτωση...
Read Full Post »